جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب نقد کتاب تفاسیر شیعی و تحولات تاریخی ایران، بخشی از برنامه تحقیقاتی خانم دکتر فروغ پارسا، نگارنده کتاب است. مولف سعی داشته در این پژوهش تأثیرپذیری مفسران شیعی از تحولات فرهنگی و سیاسی سده دهم و یازدهم را نشان دهد. به زعم نگارنده سده دهم و پیدایش صفویان برای تاریخ تشیع بسیار با اهمیت بوده است. نخستین بار در این دوره است که شیعه به‌عنوان دین رسمی در یک امپراتوری قدرتمند اعلام می‌شود.

کتاب حاضر بررسی مبانی فهم و تفسیر قرآن از دیدگاه نهج‌البلاغه است. به باور نویسنده مبانی فهم و تفسیر قرآن، اندیشه‌های بنیادین و تأثیرگذار در تفسیر هستند که از چرایی و خاستگاه نظری فرآیندهای تفسیری مانند اصول و روش‌ها سخن گفته و در تبیین و تعیین آن‌ها نقش محوری دارند.

کتاب درآمدی بر مطالعات حدیثی در دوران معاصر نوشته دکتر مجید معارف و دکتر سعید شفیعی، پژوهشی حدیثی به­عنوان منبع اصلی واحد دانشگاهی در مقطع کارشناسی ارشد و دکتراست که توسط انتشارات سمت به چاپ رسیده است. این کتاب در شانزده فصل تدوین شده است که در ادامه به بررسی محتوای فصول خواهیم پرداخت.

این مقاله نقدی است بر دیدگاه یکی از نویسندگان درباره این که علم صرف فی‌الجمله در دستیابی به قرائت صحیح نقش‌ می‌آفریند. وی مدعی است، این علم در تعیین، ترجیح و تساوی قرائت‌ها نقش­آفرین است. به دلایلی که بیان می‌کنیم وی در اثبات نقش تعیینی و ترجیحی موفق نبوده است: 1. در اثبات نقش تعیینی موفق نبوده است، زیرا اولاً قاعده صرفی به­کار رفته در کلمه‌ معایش در آیه «وَ جَعَلْنا لَکُمْ فیها مَعایِشَ» (اعراف:10؛ حجر:20) از قواعد مسلم صرفی نیست؛ زیرا درباره آن بین نحویان بصره و کوفه و مفسران و لغت‌شناسان اختلاف وجود دارد؛ ثانیاً قاعده صرفی به­کار رفته در کلمه معائش مخالف با قواعد مسلم صرفی نیست. بنابراین دلیلی بر تعین قرائت معایش بر معائش وجود ندارد؛ 2. در اثبات نقش ترجیحی ناموفق بوده چون صِرف این که قاعده صرفی به­کار رفته در قرائت کلمه‌ای، به شکل قیاسی و مشهور باشد و در قرائت دیگر از همان کلمه به­صورت قیاسی و مشهور نباشد، دلیل بر ترجیح نیست. زیرا اولاً عرب آن قاعده غیر­قیاسی و غیرکلی و مشهور را استعمال کرده و ما هستیم و استعمال عرب ثانیاً از نظر علم صرف دلیلی بر بطلان قاعده غیرقیاسی و ترجیح قاعده قیاسی وجود ندارد؛ ثالثاً استفاده قرآن از کلمه‌ أساری در آیه 85 بقره که از نظر صرفی قیاسی و کلی نیست و کلمه أسری و الاسری در آیه 67 و 70 انفال بر اساس معنای أساری و أسری و معنای آیه و سیاق آیات است.

کتاب مکاتب تفسیری آقای علی اکبر بابایی که به­عنوان منبع درسی دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری نگارش یافته است، از امتیازات و کاستی­هایی چند در شیوه دسته­بندی روش­های تفسیری و معرفی روش تفسیری برخی تفاسیر برخوردار است. از جمله امتیازات این کتاب، ریشه­یابی روش­های تفسیری در روش­های تفسیری ماخوذ از روایات معصومان(ع) در همان بخش آغازین کتاب است که به تعبیر برخی منتقدین، سوگیری مذهبی خاصی را به دنبال داشته است؛ نیز دسته­بندی روش تفسیر اجتهادی قرآن به قرآن که در آن به ذکر برداشت­های مختلف از این نوع روش تفسیری در جهان اسلام پرداخته است و با این بیان جلوی بسیاری از برداشت­ها و قضاوت­های نادرست درباره تفاسیر قرآن به قرآن از جمله تفسیر شریف المیزان را گرفته است. این کتاب کاستی­هایی نیز دارد از جمله در دسته­بندی روش­های تفسیری دوره­های پس از صحابه و تابعین و نیز معرفی برخی تفاسیر در برخی اقسام روش­ها که در این مقاله سعی شده است تا تعدادی از این نکات واکاوی شود.

یکی از مباحث درازدامنی که در علم رجال پس از ظهور اخباریان مورد توجه اصحاب رجال قرار گرفت، مسئله توثیق وکلای ائمه(ع) بوده است. بحث های پیرامونی گسترده­ای درباره این مسئله در کتب رجالی شیعه صورت گرفته است. البته در آرای رجالیان متقدم، نظراتی پیرامون وثاقت وکلاء ائمه (ع) وجود دارد، اما این نظرات دال بر جریان وکالت آنان نیست. مسئله وثاقت وکلا از این نظر حائز اهمیت است که اخباری از برخی وکلاء که نصی دال بر توثیق آنان در کتب رجالی نیست نقل شده است به همین سبب برخی برای قبول یا رد این روایات مستمسک به برخی نظرات پیرامون مسئله وکالت شده­اند. همان­طور که در تاریخ ثبت شده وظایف وکلاء در عصر ائمه (ع) دو چیز بوده است: 1. جمع ­آوری وجوهات شرعیه و تسلیم کردن به امام و دریافت رسید معتبر؛ 2. جمع ­آوری سوالات مردم و انتقال آن سوالات به امامان معصوم (ع).

دائرهالمعارف قرآن (The Encyclopedia of the Qurʾān) که اکنون حدود یک­دهه از انتشار آخرین مجلدات آن می‌گذرد، به لطف معرفی‌های مکرر در قالب مقالات و گفت‌وگوها و نشست‌های علمی، آن‌قدر در ایران شناخته‌شده هست که دیگر نیازی به معرفی مجدد آن نباشد. این اثر مرجع از همان آغاز در ایران مورد توجه جدی قرار گرفت و بسیاری از مدخل‌های آن ترجمه و نقد شد. شاید همین توجه جدی انگیزۀ کافی برای اقدامی بسیار بزرگ‌تر را فراهم آورد. از سال 1386 جمعی از مترجمان، زیر نظر یک هیئت ویراستاری چهار نفره، و با حمایت مادی و معنوی انتشارات حکمت و سازمان تبلیغات اسلامی کار ترجمۀ کل مدخل‌های این دائرهالمعارف را آغاز کردند و آن را با چینشی نو، منطبق با ترتیب الفبای فارسی، مرتب کردند. تا کنون سه جلد از ترجمۀ دائرهالمعارف قرآن روانۀ بازار شده است. هم­چنان که اصل انگلیسی این اثر توجهات بسیاری را به خود جلب کرد، ترجمۀ آن نیز واکنش‌های بسیاری را در قالب مقاله، گفت‌وگو و نشست‌های علمی به دنبال داشت. این مقاله، با مروری بر بعضی از مهم‌ترین مدخل‌های ترجمه‌شده در این مجموعه، به معرفی نقاط قوت و ضعف موجود در این ترجمه می‌پردازد.

حدیث، بعد از قرآن کریم تنها منبع و مرجع عالمان دین برای یافتن یا پالایش گزاره­های دین و شرع است، و در حجیت و اعتبار آن دلائل قرآنی و عقلیِ فراوان در جای خود موجود می­باشد. از این­رو هم­چنان موضوع تحقیق و پژوهش هست و خواهد بود. از سوی دیگر برای انجام هر پژوهش، اولین قدم اطلاع از پیشینه تحقیق است تا اولاً پژوهش­گر بداند که قبل از او چه گام­هائی برداشته شده، و ثانیاً با استفاده از آنها، قدم جدیدی بردارد و قافله علم را گامی پیش ببرد. بدون توجه به پیشینه، هر تحقیقی ناقص خواهد بود. مقاله حاضر با توجه به این مهم، تلاش کرده تا با معرفی 108کتاب، موجبات آشنایی محققان با منابع تاریخ حدیث، و پرهیز از انجام تحقیق­های تکراری، و غنی­تر شدن نگارش­های آینده را فراهم آورد. ترتیب این کتا­ب­ها به­صورت الفبایی می­باشد و مشتمل بر موضوعاتی چون: تاریخ حدیث، تدوین حدیث، و مانند آن است. در این نگارش سعی شده منابع چاپی موجود تا آخر سال 1393 هجری معرفی شود. هم­چنین زبان غالب منابع فارسی است، اما برخی از منابع عربی هم معرفی شده است.

مقوله اخلاق تفسیر، بحثی نوپدید، بدیع و بی­سابقه است. پیش از این مجله کتاب ماه دین این بحث را برای نخستین­بار و با هدف برداشتن گامی استوار و پدید آوردن ادبیاتی درخور، در قالب اقتراحیه با صاحب­نظران درمیان نهاده است تا با تأمل و تعمق اندیشمندان، بارور و بالنده­تر شود و مبادا همچون بسیاری از مفاهیم اصیل، ارزشمند و عمیق به دست سطحی­نگران و لفاظان در اثر مصرف بی­جا و بی­رویه به فرسودگی، بی­رمقی و ابتذال زودرس دچار شود و به فرهنگ و ادبیات ما پای نگذاشته پیر و فرتوت و تفاله شود. شماره نخست این اقتراح، دربردارنده پاسخ­های آقای دکتر ابوالقاسم فنایی، پژوهشگر حوزه فلسفه دین و اخلاق بود و شماره دوم پاسخ­های دکتر سید­حسن اسلامی؛ پژوهشگر حوزه فلسفه اخلاق بود. اینک خرسندیم که پاسخ­های دکتر قراملکی را در فصلنامه نقد قرآن و حدیث با شما در میان نهیم که نگارش­های ایشان در مقوله اخلاق سهمی جدی و پررنگ دارد. گفتنی است، این گفت­و­گو توسط دکتر سید­هدایت جلیلی انجام پذیرفته است. امیدواریم در شماره­های آینده نیز صفحات فصلنامه قرآن و حدیث پذیرای پاسخ­های دیگر صاحب­نظران باشد. از مشارکت خوانندگان و اهل نظر در این­باره استقبال می­کنیم.