جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب تاریخ قرآن، تألیف حجت‌الاسلام محمد­حسین محمدی است که برای دانش‌پژوهان دورۀ کارشناسی علوم قرآن و حدیث نگارش یافته و به تحلیل و بررسی مباحث تاریخ قرآن می‌پردازد. وی در این اثر طی ۱۶ جلسۀ درسی به مباحثی چون کلیات بحث تاریخ قرآن، نزول قرآن، وحی الهی و کیفیت نزول آن، اسامی و اوصاف قرآن، مکی و مدنی‌بودن سوره‌ها، اجزای قرآن، قرائت قرآن، آشنایی با قراء سبعه، نگارش و جمع‌آوری قرآن، مراحل جمع‌آوری قرآن، نگارش و تدوین قرآن پس از رحلت پیامبر(ص)، نگارش و جمع‌آوری قرآن در زمان ابوبکر و مصحف‌های معروف، نگارش و جمع‌آوری قرآن در زمان عثمان و توحید مصاحف، ویژگی‌های مصاحف عثمانی، و شیوۀ نگارش قرآن پرداخته­است.

تجوید فرقان کتاب جامعی است که با نگاهی تاریخی، فقهی، کتاب‌شناسی و آموزشی کاربردی در حوزه تجوید قرآن کریم در ۷۲۷ صفحه به­ چاپ رسیده ­است. این کتاب شامل پنج فصل ­است. مرادعلی شمس که سی سال در این زمینه فعالیت کرده، این اثر را تألیف کرده­ است. انس با قرآن، شناختی از قرآن، انس و مراتب آن، تعریف اصطلاحی، آداب ظاهری و باطنی قرائت، طهارت، قبله، درود، دعای افتتاح تلاوت، ابتدا به استعاذه، بلندخواندن، تصدیق پایانی و ... از­جمله بخش‌های این کتاب است. تجوید از نگاه فقهی و فقها ازجمله مباحث جالب و خواندنی این اثر است که در آن احکام فقهی، استعاذه، بسمله در آیینه احکام، احکام در قرآن، قطع و وصل در قرآن، مخارج و صفات حروف، وقف و ابتدا بررسی شده ­است. تجوید از نگاه آموزشی و کاربردی، تجوید امروزی، کتاب­شناسی دانش تجوید و علمای تجوید از قرن چهارم تا چهاردهم از دیگر بخش‌های کتاب است.

کتاب نقش علوم ادبی در تفسیر قرآن به‌پیشنهاد شورای علمی گروه تفسیر و علوم قرآنِ مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) به ­عنوان متن آموزشی برای دانش ­پژوهان مقطع کارشناسی رشته تفسیر و علوم قرآن تألیف شده­ است. این کتاب دارای سه بخش است و هر بخشی به‌صورت سلسله درس‌هایی ارائه شده­ است. بخش اول آن در پنج درس، بخش دوم و سوم آن در چهار درس به­ ترتیب به چگونگی نقش‌آفرینی علوم صرف، لغت و نحو اختصاص یافته ­است. در این مقاله بخش اول آن ­جهت دست­یابی به متن آموزشی فاخر و دقیق نقد و بررسی شده ­است. نقدها ذیل دوعنوان مفهومی و محتوایی به روش توصیفی ـ تحلیلی ارائه شده‌است. به­ نظر ما دانش صرف مستقلاً در تفسیر قرآن نقش نمی‌آفریند، بلکه در کنار دانش­ ها و قرائن دیگر به­صورت هم ­افزایی نقش ­آفرین است. آن­چه که در این کتاب به­ عنوان نقش دانش صرف بیان شده در­واقع روش بررسی و تحلیل صرفی واژگان قرآن است نه نقش آن در تفسیر.

نگارنده در این کتاب مؤلف کوشیده ­است تا از برخی دستاوردهای دو حوزه معناشناسی و ترجمه ­شناسی در علم زبان شناسی و همین­طور برخی از نکته­ سنجی ­های منطقیان و اصولیان استفاده کند و با الگوسازی و نشان­دادن یک به یک الگوها در نمونه­ های واقعی از احادیث، گونه ­های نقل به معنا را در آشتی نظریه و عمل نشان دهد. کتاب از چهار بخش در قالب هفده فصل؛ در مورد مباحثی هم­چون چالش تاریخی در نقل به معنا؛ ترجمه­ شناختی نقل به معنا، ویژگی­های زبان متون مقدس، سنت­ های معادل­ یابی و نقل حدیث، مسائل هم­ ارزی در سطح واژه، هم ارزی و روابط صرفی، روابط معنایی بر پایه دامنه، روابط معنایی فراتر از دامنه، روابط نحوی در گشتار، روابط تحقیقی ـ کاربردی، روابط تاریخی، مسائل هم ارزی در سطح جمله، گشتارهای نحوی ـ شکلی، گشتارهای معنایی خاص و گشتاره ای نشانه شناختی به بحث و بررسی پرداخته ­است.

تغییرِ حکم در آیات ­الاحکام و اختلاف‌های ظاهری میان آن‌ها، مباحثی چون نسخ، عام‌ و‌ خاص، مطلق و مقید و محکم و متشابه را در­میان متقدمان و متأخران دامن ­زده­است. نظریه نسخ دیری است که محمل بحث و نظرهای گوناگون بوده­است و اندیش­وران متقدم و متأخر از زاویه نگرش‌های روایی، کلامی، فقهی، اصولی و ... بدان پرداخته­اند؛ به­گونه‌ای که خود به موضوعی تاریخی بدل شده‌است که می‌سزد برای شناخت درست این نظریه، فرآیند و تطور آن را در گستره‌ تاریخش پی گرفت تا به درک درست‌تری از این نظریه در هندسه‌ علوم قرآنی دست یافت. نویسنده با تکیه بر این نگرش سعی دارد­ تا ریشه­های این نظریه در بستر‌های شکل‌گیری‌­اش بررسد و بن‌مایه‌ها و مبانی این نظریه را در مبانی کلامی و اصولی ـ فقهی مفسران و عالمان علوم قرآنی تببین کند تا از این­رهگذر نخست تطور معنایی نسخ همراه با دامنه و شمول آن­را در آیات الاحکام بکاود و نسبت آن­را درمیان مباحث دیگری چون عام و خاص، مطلق و مقید، محکم و متشابه و .. بازشناسد و با نقد دیدگاه کسانی­که نسخ را انکار کرده‌اند و یا آن­را صرفاً یک اتفاق و استثنا تلقی کرده ­اند

قرآن کریم وحی الهی و سند حقانیت دین اسلام است. از دیر­باز تحریف یا عدم تحریف آن مورد­توجه بوده ­است. منظور از تحریف قرآن و پذیرش آن، تحریف معنوی قرآن نیست، چرا­که برداشت­ های مختلف از یک اصلِ ثابت خللی در آن اصل ایجاد نمی­ کند؛ اگرچه این مسئله در قرآن رخ داده ­است. آیت‌الله معرفت صریحاً این نوع تحریف را تفسیر به ­رأی و مردود می­ داند، ابن‌الخطیب نیز با توجه به معنایی که برای حفظ قرآن قائل است، آن را رد می­کند. تحریف لفظی دو قسم است: تحریف به زیادت و تحریف به کاستی. تحریف به زیادت به­ معنای افزودن چیزی بر قرآن در­میان مسلمانان هیچ قائلی ندارد و اما تحریف به کاستی، یعنی کاستن از آیات قرآن، قائلانی دارد. مقاله حاضر شبهه تحریف قرآن را از نظر ابن­الخطیب مؤلف الفرقان و آیت­ الله معرفت در کتاب صیانه القرآن من التحریف بررسی و مقایسه کرده ­است. ابن­الخطیب به تحریف­ پذیری قرآن، به­ معنای موردنظر معرفت، تصریح نکرده­ است؛ اما چه­ بسا از برخی نظرات او چنین شبه ه­ای برداشت شود؛ مانند معنایی که او برای حفظِ قرآن مطرح می­کند و نیز این­که تبدیل کلمه به کلمه ­ای مترادف را برای سهولت قاری جایز می­ شمرد.

با تحلیل عملکرد مردم در برابر دعوت حق و آشنایی با عوامل مختلف معرفت‌شناختی، انسان‌شناختی، هستی‌شناختی، جامعه‌شناختی و روان‌شناختی است که می‌توان کاستی‌ها، نابه نجاری‌ها و عوامل سقوط ارزش‌ها و نیز هنجارها و رفتارهای تعالی‌بخش انسان و جامعه آن روز را شناخت و با برطرف‌کردن ناشایست‌ها و نبایست‌ها و کاربست شایست‌ها و بایست‌ها، به رفتاری معقول و پسندیده نسبت به دین و رهبران الهی برای هویت‌سازی اسلامی و تعالی جامعه امروزی دست یافت. اثر حاضر حاصل تلاش علمی حبیب‌الله حلیمی جلودار است که به معرفی رفتار مردم در برابر دعوت پیامبر اکرم(ص) از منظر قرآن کریم و روایات با نگرشی بر عوامل انسانی، فرهنگی و اجتماعی پرداخته و در سه بخش و شش فصل ارائه شده ­است.

بخش زیادی از آیات قرآن کریم به تکالیف شرعی انسان‌ها در موضوعات مختلف اختصاص دارد که این آیات به «آیات‌الاحکام» شهرت یافته­است. مفسران و فقیهان اسلامی از آغاز تدوین تفاسیر آیات‌الاحکام و منابع فقهی به استخراج این آیات از قرآن کریم و تفسیر و استنباط احکام از آن­ها اقدام کرده‌اند؛ ولی ظرفیت تشریعی قرآن بسیار فراتر از کارهای انجام‌گرفته­است و در قرآن کریم آیات و موضوعات متعدد دیگری نیز وجود دارد که مربوط به تکالیف شرعی انسان‌هاست. این تحقیق با پژوهشی نو در­صدد است تا با واردکردن این آیات و موضوعات به حوزه آیات‌الاحکام و مباحث استدلالی فقه، استنباط احکام از قرآن کریم را توسعه دهد و این کتاب الهی را بیشتر به صحنه زندگی عملی بشر وارد نماید.

کتاب حاضر درباره روش­های تأویل قرآن تألیف شده­است. مؤلف که یکی از قرآن­پژوهان معاصر است در زمینه علوم قرآن تألیف‌های فراوانی دارد. نگارنده در این کتاب مسئله تأویل را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داده­است. وی برای فهم تأویل قرآن شرایطی قائل است و می­گوید تا دانش­های لازم برای تأویل قرآن وجود نداشته­ باشد نمی­توان قرآن را تأویل کرد و ازآن­جاکه پیامبر(ص) و امامان(ع) دارای دانش لازم برای تأویل قرآن هستند، لذا تأویل تمام قرآن اختصاص به آن‌ها دارد، گرچه انسان­های دیگر نسبت به علومی که دارند می­توانند از دانش تأویل قرآن بهره­مند باشند، ولی تأویل آن‌ها ناقص است. نگارنده مصحف حضرت علی(ع) را یکی از منابع مهم تأویل قرآن می­داند که توسط ائمه(ع) تأویل‌هایی از آن درباره قرآن نقل شده­است.

کتاب حاضر دو بخش اصلی دارد. بخش اول، صورت و بخش دوم سیرت انسان را در قرآن بررسی می‌کند. این کتاب دو جنبه وجودی انسان یعنی ظاهر و باطن یا عالم برون و عالم درون، یا سیر آفاقی و سیر انفسی انسان را مورد بررسی قرار می‌دهد. دو وجه صورت و سیرت انسان، همان‌گونه که در کتاب آمده، هریک دارای بخش‌های فرعی دیگری است که در اصل کتاب همراه با شواهدی از آیات و روایات و آثار منظوم و منثور عرفانی و ادبی به‌تفصیل همراه شده­است. مثلا، راه‌های شناخت مبدأ فاعلی خود به سه گونه دلایل نقلی، عقلی و کشف و شهود تقسیم می‌شود و خود مراتب شهود از سه راه حاصل می‌آید: حالت منامی، موتی و قیامتی که خلاصه‌وار به آن‌ها اشاره خواهیم کرد. البته، کتاب سیرت و صورت انسان در قرآن شامل یک مقدمه است که نگارنده درباره رابطه انسان‌شناسی با علوم گوناگون، نظریه تکامل بشر، نزدیک‌ترین راه شناخت انسان و شرح و تدوین انسان در قرآن، کلیاتی به­میان آورده و زمینه فکری و اندیشگانی ورود به بحث سیرت و صورت انسان در قرآن را برای خوانندگان ترسیم کرده‌اند.