جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انسان به عنوان موجودي که سرشتی اجتماعی دارد و ذاتاً به دنبال سعادت و کمال اسـت، نیازمنـد بستري مطلوب براي نیل به اهداف عالیه خود میباشد. جامعه در پرتـو حکمـت، بهتـرین زمینـه براي ظهور و بروز استعدادهاي بالقوه در انسان است تا بتوانـد بـا بـه فعلیـت رسـاندن آن قـوا بـه کمالات والاي انسانی دست یابد. فارابی به عنوان مؤسس فلسفه اسلامی، با بهره گیري از منـابع وحی و تعالیم دین مبین اسلام، ایده مدینه فاضله را درجهت اعتلاي مقامات انسانی مطرح کرد. از دیدگاه معلم ثانی فقط از راه جامعه حکمت محور میتـوان بـه سـعادت حقیقـی دسـت یافـت. پژوهش پیش رو با تحقیق در آثار فارابی، به تبیین جایگـاه اساسـی حکمـت در مدینـه فاضـله می پردازد و پس ازآن ضرورت حکمت را در جایگـاه شـهروندان و حـاکم مدینـه بررسـی کـرده، درپایان نیز مدل مطلوب حکومت از دیدگاه او را مطرح میکند.

اندیشمندان بزرگی چون شیخ الرئیس بوعلی سـینا، خواجـه نصـیرالدین طوسـی، محقـق اصفهانی و مرحوم مظفر، قضایاي ارزشی یعنی حسن عـدل و قـبح ظلـم را جـزء «مشـهورات بالمعنی الأخص» شمرده اند. «مشهورات بالمعنی الأخص» دربرابر «یقینیات» است؛ واقعیتی وراي تطابق آرا ندارد و مبدأ جدل است؛ ازاینرو این شبهه مطرح شده اسـت کـه چنـین نظریـه اي بـا نظریه مشهور شیعه مبنی بر ذاتی و عقلیب ودن حسن و قبح در قضایاي ارزشـی و قابلیـت دفـاع برهانی از آنها منافات دارد. براي رفع تعارض این دو مبنـا، دو محمـل بـراي کـلام اندیشـمندان مذکور به همراه شواهدي از مطالب آنـان ارائـه شـده اسـت. طبـق محمـل نخسـت، مقصـود از مشهوري بودن حسن عدل و قبح ظلم، مشهوریت آنها نزد عقلاست که از این جهت، واقعیتی جز شهرت نزد عقلا ندارد. طبق محمل دوم، حسن و قبح در دو معنا دو حکم دارد: نخست، به معناي گرایش درونی افراد نسبت به عدل و ظلم مورد نظر است که دراین صورت فقط شـهرت پشـتوانه آن است و واقعیتی وراي شهرت ندارد و صدق و کذب نمیپذیرد؛ دوم، به معناي ملائمت عـدل و ظلم با کمال انسانی است که هم واقعیت نفس الأمـري دارد و هـم صـدق و کـذب پـذیر اسـت. خواجه نصیرالدین طوسی اولی را به نام عقل عملی و دومی را به نام عقل نظري نامیده است.

فارابی متخیله و خیال را یک قوه میداند؛ ازاینرو در گفته هاي وي تعبیـر خیـال بسـیار انـدك به کار رفته است. در سخنان ابنسینا خیال و متخیله با بسامد برابر بهکار رفته است. سهروردي در برخی آثارش طبق مشهور، خیال و متخیله را دو قوه با دو کارکرد متفاوت دانسته اسـت، ولـی در حکمت اشراق، آشکارا خیال، متخیله و واهمه را یک قـوه دانسـته کـه بـه اعتبـار مختلـف نامهاي گوناگون به خود گرفته است. گرچه صدرا در آغاز، درباره خیال و متخیله همانند مشهور آنها را دو قوه دانسته است، ولی ازاین رو که مراتب ادراك را متناظر به عوالم هسـتی منحصـر در سه عالم میداند، درنهایت در نگاه او نیز باید خیال و متخیله یک قوه به حساب آید. مقاله پیش رو پس از بررسی تفاوت خیال و متخیله در سخنان فیلسوفان، بـا تکیـه و تأکیـد بـر دیدگاه چهار فیلسوف برجسته از سه نظام فلسفی رایج درمیان مسلمانان، مـیکوشـد بـه مسـئله تحقیق یعنی هستی شناسی خیال پاسخ دهد.

در مقاله حاضر، رابطه نفس و بدن ازدیدگاه فیلسوفان بررسی می‌شود. برای تبیین این رابطه، دیدگاه‏های گوناگونی ازسوی صاحب‌نظران ابراز شده است که به دوگروه عمده «وحدت‌انگاری» و «دوگانه‌انگاری» قابل تقسیم می‌باشد. در دیدگاه وحدت‌انگار، نفس و بدن یکی‏اند و دو کارکرد یک جوهر واحدند، درحالی‌که در دیدگاه دوگانه‌انگار، نفس و بدن دو جوهر مجزا و مستقل از یکدیگرند که هریک کارویژه خاص ِخود را دارند. دیدگاه دوگانه‌انگاری که سابقه‌ای به بلندای تاریخ فلسفه دارد، طرفدارانی جدی همچون افلاطون از متقدمان و دکارت از متأخران دارد. دراین‌میان غالب فیلسوفان مسلمان متمایل به دیدگاه دوگانه‌انگاری بوده‏اند که ابن‎سینا یکی از تئوری‌پردازان اصلی آن است. به این دلیل که نقدهای جدی به هردو دیدگاه وارد است، نمی‎توان به‌صورت جدی یکی از نظریات را برگزید؛ هرچند دوگانه‌انگاری موجه به‌نظر می‎رسد.

توجه به روش‌های علامه امینی در نقد اندیشه‌های سلفیت، راه مبارزه منطقی و درست با سلفیت را برای پژوهشگران هموار می‌سازد و الگوهای موفقی را برای نقد و به چالش‌کشیدن آنها معرفی می‌کند. روش‌های نقد باتوجه به تنوع مخاطبان، متنوع است. علامه امینی باتوجه به شناخت ژرفی که از سلفیت دارد و نیز باتوجه به تسلطی که بر روش‌های نقد و مناظره دارد، بهترین روش‌ها را برای نقد این گروه به‌کار گرفته است. در نوشتار حاضر، روش‌های به‌کار گرفته‌‌شده به‌وسیله علامه امینی ـ اعم از روش‌های نقد صوری و روش‌های نقد محتوایی ـ مورد اصطیاد و بازپژوهی قرار گرفته است و بر روش‌هایی همچون روش انگیزه‎شناسی و انگیزه‌یابی، روش تحقیر علمی، روش ردّ انتساب و اتهام، روش طرح پرسش، روش تیغ دولبه، روش مطالبه دلیل، روش نقضی و روش نقد همه‌جانبه تأکید شده است.