جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله ابتدا پرسش‌های اصلی در تبیینِ تکاملیِ دین مطرح و سپس پاسخ‌هایی به عنوان فرضیه‌هایی ارائه می‌شوند. فرضیه‌ی دین به مثابه محصول جانبی، به طور مختصر معرفی می‌شود و سپس نقد ریچارد سوسیس ارائه می‌شود. ریچارد سوسیس برای نقد فرضیه‌ی محصول جانبی از تعریف دین شروع می‌کند و با در نظر گرفتن دین به‌مثابه یک نظام، مبنای نقد خود را فراهم می‌کند. ریچارد سوسیس معتقد است نظام دینی از به هم آمیختگی عناصر اصلی‌ای تشکیل شده است که شامل فرایندهای شناختی و رفتاری مختلف می‌شود. ارزیابی‌های شناختی تنها یک جنبه از دین را مشخص می‌کنند؛ اما دین، نظام جامعی است که باید عملکرد کلی آن را بررسی کنیم. حتی اگر ارزیابی‌های شناختی دقیق باشند و نشان دهند که باورهای فراطبیعی، محصول جانبی برخی از کارکردهای مغزی‌اند؛ این موضوع نمی‌تواند مشخص کند که آیا نظام دینی به شکل کلی عامل سازگاری است یا نه؟ ریچارد سوسیس بعد از این مرحله به سراغ مفهوم "محصول جانبی" می‌رود و با یک تحلیل علمی نشان می‌دهد که دین را می‌توان به‌مثابه یک سازگاری ثانویه و یا اِکسَپتیشِن قلمداد کرد نه محصولی جانبی.

معرفت‌شناسی در فلسفه مبحث شناخته‌شده‌ای است ولی جهل‌شناسی که نقطه‌ى مقابل معرفت‌شناسی می‌باشد، موضوعی نوپا و نیازمند پژوهش است. هر چند در طول تاریخ در مورد جهل جسته و گریخته تفکر و بحث شده است و گاه تعاریفی از سوی فلاسفه و منطق دانان برای آن ارائه شده است ولی هیچ‌گاه مانند معرفت‌شناسی به صورت یک حوزه مطالعاتی مستقل به آن نگاه نشده و مورد بررسی قرار نگرفته است. رابرت پراکتور اولین کسی است که مطالعه پیرامون جهل را به عنوان حوزه‌ای مستقل آغاز کرده و عنوان جهل‌شناسی را برای این حوزه پیشنهاد داده است. مقوله ترویج علم نیز در چند دهه‌ى اخیر به صورت علمی مورد مطالعه قرار گرفته است و تحت عنوان مشارکت عمومی در علم بصیرت‌های خوبی در این زمینه بوجود آمده است. در این مقاله سعی شده است الگوهای مشارکت عمومی در علم با دیدی جهل‌شناسانه بررسی شود تا اصلاحات مثبتی در جهت بهبود این الگوها صورت گیرد. لازم به ذکر است بررسی جهل‌شناسانه‌ى مشارکت عمومی در علم موضوعی است که تا کنون مورد مطالعه و پژوهش قرار نگرفته است.

برهان نظم از گذشته های بسیار دور مورد توجه همه ی اديان و مبلغان دينى بوده است. اين بذل توجه به دلیل خاصیت اقناعى اين برهان برای عامه ی مردم است. در قرن هجدهم، انتقادات بسیاری از سوی هیوم و برخى ديگر از فیلسوفان جديد به اين برهان وارد شد و نیز ظهور ديدگاه تکاملى اين انتقادات را بسیار قوت بخشید. در نتیجه، برهان تضعیف و خاصیت اقناعى آن گرفته شد. در سالهای اخیر، برخى از فیلسوفان درصدد ارائه ی تقرير نوينى از برهان نظم برآمده اند و با فرض قبول و صحت ديدگاه تکاملى تبیین سازواری از نگرش خداباورانه و قبول نظريه ی تکامل ارائه كرده اند. اين دست كوشش ها نمونه هايى در فیلسوفان مسیحى و مسلمان دارد. ريچارد سويینبرن از فیلسوفان مسیحى است كه با كمک دانش فیزيک، رياضیات و زيست شناسى و براساس محاسبات احتمالاتى برهانى استقرايى را صورتبندی كرده است كه مدعى است سازگاری فرضیه وجود خدا را با ديدگاه تکاملى نشان مى دهد. مرتضى مطهری نیز از متفکران مسلمانى است كه كوشیده است تا اين سازگاری را اثبات كند. او نه تنها اين دو نگرش را با هم سازگار مى داند، بلکه ديدگاه تکاملى را بهترين تفسیر ممکن از غايتمندی الهى در جهان نیز برمى شمارد. اگرچه مقام، شکل و سطح بحث اين دو متفکر با هم متفاوت است، محتوا و نتیجه ی حاصل از اين بحث در آثار هر دوی ايشان يکسان به نظر مى رسد.

رورتی شرحی توصیفی-تاریخی از دیدگاه‌های فلاسفه بیان می‌کند. او پس از این شرح، مبناگرایی و اصالت بازنمایی را که از زمان دکارت به بعد در حوزه معرفت‌شناسی حاکم شده است، نقد می‌کند. به نظر رورتی فرض اساسی فلاسفه این است که فلسفه نقش ممتازی برای شناخت ما از جهان دارد و مسائل مورد مطالعه فلسفه سرمدی و جاودانه‌اند. این به معنای مبنا قرار گرفتن فلسفه است. مخالفت رورتی با مبنا قرار گرفتن فلسفه در حقیقت مخالفت با خود معرفت‌شناسی است. مسئله‌ى اساسی این است که آیا رورتی توانسته است خود را از دیدگاه اصالت بازنمایی که خودش آن را نقد می‌کند برهاند. برای دوری جستن از این انتقاد رورتی دیدگاه پراگماتیستی خود را بیان می‌کند. در این دیدگاه شناخت مستلزم گفت‌وگو و عمل اجتماعی است که رورتی این دیدگاه را رفتارگرایی معرفت‌شناختی می‌نامد. چارلز تیلور دیدگاه رورتی را ازجمله دیدگاه‌های دنیوی می‌داند که منجر به نتایج غیر اخلاقی می‌شود. به نظر او دیدگاه رورتی هنوز تحت تسلط اصالت بازنمایی است.