جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رشر، عقلانیت‌را دنبال‌کردن هوشمندانه اهداف مناسب می‌داند. سه‌بافت شناختی، عملی و‌سنجشی بافت‌های‌اصلی عقلانیت را تشکیل‌می‌دهند که‌در به‌کار‌بستن بهترین‌استدلال‌ که‌وظیفۀ مشترکشان‌است یکی‌می‌شوند. او جهانی‌بودن عقلانیت را در‌عین معتبر دانستن جنبه‌شخصی و شرایط پیرامونی؛ و‌عقلانیت عملی و‌بهینگی واقعی‌را به‌جای عقلانیت‌ایده‌آل و بیشینه‌گرایی معتبر‌می‌شناسد. بهینه‌سازی، یافتن بهترین‌کار برای انجام‌دادن در‌یک شرایط پیرامونی با‌استفاده از‌ بهترین‌استدلال در‌دسترس‌است؛ وعقلانیت جهانی، این‌توصیه‌عقلانی به‌هر‌کسی در‌شرایط یکسان‌است که‌همان تصمیم‌عقلانی را‌بگیرد. عقلانیت‌از ما‌می‌طلبد‌اهداف هوشمندانه‌را با‌روشهای هوشمندانه دنبال‌کنیم و‌مبتنی بر‌اصولی عمل‌کنیم که‌نظام‌مند و‌معنادار‌باشند و‌عوامل هوشمند‌دیگر نیز بتوانند مناسب بودن آنها‌را تشخیص‌دهند. تبیین‌رشر از‌عقلانیت، یکی از‌جامع‌ترین و‌مستحکم‌ترین نظریه‌های ارائه‌شده دراین حوزه‌است.اما به‌نظر‌می‌آید به‌رسمیت شناختن جنبه‌تاریخی و‌شرایط پیرامونی در‌عفلانیت‌عینی و‌جهانی، نیازمند رویکرد‌تاریخی و صحت‌سنجی آن در‌سنت‌های تاریخی‌است. هم‌چنین با‌توجه‌به تمسک‌ ناصحیح سیاسی به‌عقلانیت جهانی درجهت‌استعمار و‌ظلم بی‌پایان به‌کشورهای توسعه‌نیافته، لازم‌استارتباط عقلانیت‌جهانی و خاورگرایی مشخص‌‌شودو جای‌این‌ امرمهم در‌آثار‌رشر خالی‌است. خاورگرایی‌ ریشه در‌مفهوم عقلانیت‌جهانی ندارد بلکه برگرفته‌از‌ارتباط موجود بین عقلانیت جهانی و درستی‌است، ارتباطی که بر‌مبنای موفقیت عملی تعیین‌می‌شودکه نسبت‌دادن اطمینانی غیر‌مستند به‌مفهومی جهانی‌است.

هگل نمایش آنتیگونه را تعارض دو نیروی اخلاقی می‌داند که کرئون و آنتیگونه نمایندۀ آن‌هایند. کرئون به‌عنوانِ مرد نمایندۀ قانون انسانی و خدایان آفتاب است که وظیفۀ دفاع از شهر را به عهده دارد، و آنتیگونه به‌عنوانِ زن نمایندۀ قانون الهی، خدایانِ سایه و خانواده است. در این مقاله با بررسی دو قانون الهی استدلال می‌کنیم که خوانش هگل از آنتیگونه دچار خطاست. نخست، قوانین الهی منحصر به خانواده نیستند و پاسداری از آن‌ها وظیفۀ همۀ انسان‌هاست. دوم، هیچ تقابلی میان خدایان قدیم و جدید در آنتیگونه وجود ندارد؛ خدایان همگی حامیِ دفن پولونیکس‌اند. سوم، مردم تبای موافق دفن پولونیکس‌اند و تقابل شهر و خانواده نادرست است. چهارم، آنتیگونه از تقابلِ زن و مرد پیروی نمی‌کند، از حدود زنانۀ خود فراروی کرده و آگاهانه کنشی سیاسی انجام می‌دهد. در نهایت، کرئون خودکامه‌ای است که اعمالش از سوی خدایان و مردم ناپسند شمرده می‌شود و تقابلِ آنتیگونه تقابلِ خودکامه و خداست.

براساس لاادری‌گرایی، داوری نهایی درباب وجود خدا متوقف است. این نگرش معرفتی ـ الاهیاتی دارای اقسامی است؛ ازجمله برمبنای افراد مشمول این حکم، برخی همگان را مشمول آن می‌دانند (قوی) و عده‌ای بدون نگاه یک‌دست و کلی، مجاز می‌دانند که برخی افراد، بسته به پیش‌زمینه‌ها و توانایی‌های معرفتی‌شان، لاادری‌گرا شوند (ضعیف). دو دلیل عمده در دفاع از لاادری‌گرایی ضعیف قابل طرح است: (1) چون شرایط و توانایی‌های افراد و موقعیت معرفتی آنها متنوع است، میزان آگاهی از شواهد و وزن‌دهی آنها و در نتیجه آن، داوری‌های مختلف افراد ـ ازجمله لاادری ماندن درباب وجود خدا ـ موجه است. (2) گراهام اپی با بهره‌گیری از اصل محافظه‌کاری معرفتی (تا زمانی که فرد دلیلی مخالف باور خود نیافته، می‌تواند همچنان بدان معتقد باشد) معتقد است دلایل درونی افراد در مشروعیت تداوم باور ایشان کافی است؛ درنتیجه لاادری‌گرا در اصل و امتداد رویکرد معرفتی خود موجه است.

از نظر کانت در کتاب بنیادگذاری برای متافیزیک اخلاق، امرهای تکنیکی عامل را به انتخاب وسیلۀ مناسب برای هدفی که اراده کرده است ملزم می‌کنند. امر اصلی عملی است که دو ویژگی ابژکتیو بودن و تخطی‌پذیری را دارد. این مقاله استدلال می‌کند که این اصول در معنای دقیق کانتی امر نیستند زیرا ویژگی دوم را ندارند. در ادامه این مقاله به دو مانع که بر سر راه حذف امر تکنیکی قرار دارد می‌پردازد و نشان می‌دهد که بر اساس هیچ‌یک نمی‌توان استدلالی به‌سود وجود امر تکنیکی اقامه کرد. مانع اول این تجربۀ شایع است که کسی هدفی را اراده می‌کند ولی وسایل مناسب برای آن را اراده نمی‌کند. مانع دوم این است که به نظر می‌رسد بسیاری از استنتاج‌های عملی که تنها در صورتی معتبرند که امر تکنیکی را به‌عنوان یکی از مقدمات استدلال در نظر بگیریم.

در میانِ اهلِ حکمت موضع‌گیری‌هایی در موردِ مسلکِ فلسفی صدرالمتالهین وجود دارد؛ تردیدی نیست که صدرالمتالهین زمانی به اصالت ماهیت اعتقاد داشته و به صراحت به آن اشاره کرده است؛ همچنین قول صدرالمتالهین به وحدت تشکیکی وجود هم محرز است؛ اما در این‌که آیا در این‌مرحله باقی مانده و یا به وحدت شخصی وجود هم رسیده و کدام یک موضعِ حقیقی و نهایی صدرالمتالهین ست، اختلاف است؛ از موضعِ این مقاله با دو راه می‌توان به سه سیر تحول فلسفی صدرالمتالهین پرداخت: یکی از راه اشاره به تصریح‌های صدرا در این موضوع و دیگری از راه تبیینِ تحول‌هایی که بر مبنای هر سه سیر در موضوعاتِ مهمی چون علیت، جوهر و عرض، حرکت، علم، واحد و کثیر، نفس‌شناسی، مواد ثلاث، تقدم و تاخر و بلکه در غالب مباحث فلسفی اتفاق افتاده است؛ مقاله حاضر هر دو راه را برای نشان دادنِ تحققِ سه سیر صدرایی مد نظر قرار می‌دهد.

در این گفتار نگارنده کوشیده است دربارة دو پرسش بنیادین پاسخ دهد، این که آیا ایرانیان در روزگار ساسانی، یعنی دورة پیش از اسلام، با مسائل و مفاهیم فلسفی و دانش فلسفه آشنایی داشته‌اند؟ و کدام متن از متون زبان پهلوی (فارسی میانه) محتوای فلسفی دارد؟ این گفتار با داده‌های واژگانی و زبانی از متون پهلوی به برخی از مقولات و مفاهیم فلسفی در دو بخش پرداخته است. در بخش نخست شش گروه از داده‌های واژگانی به نکات بدیهی فلسفی اختصاص دارد و در بخش دوم، ده گروه از واژگان در قالب نگاره (نمودار متنی) به برخی از مقولات بنیادین فلسفی اشاره داشته است، چون: هستی (کون)، جهان، گیتی (جهان مادی)، گیهان (عالمَ کُلّ)، آخشیج (عنصر)، رسته (روش، طریق، سلوک)، گوهر (جوهر)، چهر (سرشت)، خرد (عقل)، خودشناسی.

ظاهراً ابوسعیدْنامی، که کیستی‌اش جای گمانه است، نامه‌ای به ابن‌سینا نوشته است که در آن معرفت‌بخشیِ قیاس را، بر پایۀ ادّعای دَوری بودنِ آن، انکار کرده است. ما این را «پارادوکس بوسعید» می‌نامیم. بوعلی، در پاسخ، راه‌حلّی پیش نهاده است که منبع الهام ما برای نقض پارادوکس بوسعید، بر اساس مصادره بودنِ آن است. افزون بر این، چنان‌که اندیشمندانی مانند میرزا محمد بن حسن شیروانی، مرتضی مطهری، و حسن حسن‌زادۀ آملی اشاره کرده‌اند، پارادوکس بوسعید خودبرانداز است. با این حال، ابراهیم نوئی بر آن است که اِشکال خودبراندازی بر خودارجاع شمردنِ دلیل بوسعید استوار است، و با نقل مدّعایی از مصطفی ملکیان، دالّ بر این‌که خودارجاعی ناپذیرفتنی‌ست، می‌کوشد تا به این اِشکال پاسخ دهد. در این جستار، امّا، نشان داده خواهد شد که نه خودبراندازیِ پارادوکس بوسعید بر خودارجاعی استوار است، و نه خودارجاعی ناپذیرفتنی‌ست.

این مقاله به بررسی چالش‌های وجودشناختی نهفته در منطق محمولات کلاسیک می‌پردازد ونشان می‌دهدکه چگونه پیش‌فرض‌های وجودی این منطق، با فهم عرفی و شهودهایِ زبان در تعارض است، وبه مشکلات فلسفی ومنطقی می‌انجامد از جملۀ این چالش‌هامی‌توان به ناتوانی دربرخورد باموجودات گذشته، نام‌های افسانه‌ای، هستندههای محاوره‌ای و اشیاءِ مبهم اشاره کرد همچنین، استفاده از سورهای وجودی در متون حاوی گرایش گزاره-ای، منطق موجهات و منطق‌های مرتبۀ بالاتر، تعهدات وجودشناختی پیچیده و ناخواسته‌ای ایجاد می‌کند.در پاسخ به این مشکلات، مقاله چهار راهبرد اصلی را برای اصلاح منطق محمولات کلاسیک بررسی می‌کند: بازتعبیر جملات مشکل‌ساز، طبیعی‌گرایی ،استفاده از تفسیر جانشینی،پذیرش اشیاءِ ناموجود براساس ماینونگ‌گرایی.درضمن هرراهبرد،توان آن در پاسخ‌گویی به چالش‌های مطرح‌شده نیزسنجیده می‌شود. این راهکارهاتلاش می‌کنند بدون آنکه درساختارنحوی و قواعد منطق کلاسیک تغییری ایجاد کنند، آن را از تعهدات وجودشناختی غیرضروری برهانند. سرانجام، مقاله تأکید می‌کندکه برای رفع مشکلات وجودشناختی منطق محمولات، بازاندیشی در پیش‌فرض‌های آن وبه‌کارگیری راهبردهای جایگزین ضروری است.

حامیان اخلاق فضیلت‌گرا معتقدند این دیدگاه در مواجهه با برخی مسائل نسبت به رویکردهای ‌فایده‌گرا و وظیفه‌گرا مزایای قابل توجهی دارد و بر این اساس، تجویزهایی را درباره توسعه و کاربری فناوری ارائه می‌کنند. در این مقاله بر مسائل مربوط به تعامل انسان و فناوری تمرکز می‌کنیم و از میان این مسائل به مسئله وضعیت اخلاقی مصنوعاتی می‌پردازیم که برای کاربر جایگاه شبه‌دیگری داشته و با او وارد روابطی شبیه به روابط اجتماعی می‌شوند. پرسش از وضعیت اخلاقی مصنوعات در چنین مواردی، ناظر به لزوم یا عدم لزوم رعایت ملاحظات اخلاقی در تعامل با این نوع مصنوعات است. پس از شرح تحلیل و تجویز فضیلت‌گرایان درباره این موارد، دو چالش اصلی درباره رویکرد فضیلت‌گرایانه مورد بحث قرار می‌گیرند. چالش اول درباره اصالت رویکرد فضیلت‌گرایی بوده، و چالش دوم به «پارادوکس انسان‌انگاری و انسانیت‌زدایی همزمان» می‌پردازد. با شرح و بررسی این دو چالش ظرفیت فضیلت‌گرایی برای پاسخگویی به آنها ارزیابی می‌شود.

در منطق جدید، گزاره‌های کلی را به گزاره‌های شرطی تحویل می‌برند. در این مقاله نشان می‌دهم که ابن‌سینا نظراتی مشابه منطق جدید داشته است هرچند سخنان او به صورت دقیق با تحلیل منطق‌دانان جدید هم‌خوانی ندارد. بیشتر عبارت‌های ابن‌سینا به این دلالت دارد که گزاره‌های حملی و شرطی صرفا «هم‌ارز»اند اما در موارد نادری نیز عباراتی در آثار ابن‌سینا دیده می‌شود که گویا دلالت بر «این‌همانی» گزاره‌های حملی و شرطی دارد که البته حکمی است بسیار قوی‌تر. در این مقاله، تلاش می‌کنم نظریات ابن‌سینا را گزارش و دسته‌بندی کنم و دوری و نزدیکی آنها را با تحلیل منطق جدید نشان دهم.