جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ماهیت متفاوت زبان عربی که زبانی اشتقاقی است ازجهت اشتمالش بر الگوهای آوایی و قالب های صرفی خاص و تغییرات بابهای فعلی وصیغ اسمی-اعم از مشتقات و جمع های مکسر و دیگر ساختها- سبب می شود که واژه های بیگانه/دخیل، گاه چنان دستخوش تحول و تنوع می شوند که خاستگاه و ریشه های آنها و مسیرهای دگرگونی صرفی و مفهومی شان پوشیده بماند و ردیابی اصل و فرع واژگان برای محقق دشوار شود. از دیرباز کسانی چون جوالیقی، سیوطی، خفاجی و دیگر زبانشناسان و لغویان درباره واژگان اقتباسی و وضع تحول و تعریب آنها تحقیقات ارزشمندی را به میراث گذاشتند. پژوهش های دقیق و روشمند خاورشناسان درباره زبان عربی، زبان قرآن و واژه های دخیل در قرآن، از نیمه دوم سده نوزدهم ضمن بهره گیری از میراث گذشتگان، اشتباهات نظام مند و روشمند آنها را نشان داده اند و تحولی بنیادی در علوم ریشه شناسی و تبارشناسی واژه های قرآنی، ایجاد کرده اند. یکی از پژوهش های ارجمند دراین حوزه، کتاب «آرتورجفری» است که ازحیث روش شناسی؛ دقیقتر و از جهت تعداد واژه های دخیل، بسیار چشمگیر است. وی بیست و هفت واژه قرآن را فارسی دانسته است. در چند دهه اخیر کتب و مقالات بسیاری در این باب نوشته شده است. با این همه به نظر می رسد که بررسی های موجود درباره سه واژه «صهر، صک و اوزار» ناقص و اشتباه است. سیطره سنت واژه شناسی، سنت ترجمه و تفسیر و شباهت های رهزن شکلی و وزنی و دیگر ویژگی ها، اسباب این اشتباهات اند. سعی ما دراین تحقیق این است که با مرور فرهنگ ها و ترجمه ها و تفاسیر و تامل در ساخت این واژه ها وجوه مغفول آنها را باز می نماییم.

بنت الشاطی از محققان پرآوازه معاصر مصری است که دیدگاه وی در حوزه اعجاز بیانی قرآن مشهور است. وی از برجسته ترین دانشمندان معاصر است که وجود کلمات مترادف در قرآن کریم را انکار کرده و آن را یکی از پایه های اعجاز بیانی قرآن قرار داده است. اصلی ترین معیار و داور تعیین معنای دقیق واژه ها که آنها را از کلمات مترادفشان جدا می کند، از نظر وی قرآن کریم است. وی با تکیه بر همین معیار به شرح مسائل نافع بن ازرق پرداخته و در تمایز کلمات مترادف بسیار موفق ظاهر شده است. به طوری که روش وی الگوی بسیار مناسبی برای محققان است. اما با همه تلاشی که کرده در مواردی هم ناموفق مانده است. در مقاله حاضر ضمن معرفی نظریه و روش بنت الشاطی در رد ترادف میان الفاظ، نظر وی در چهار محور به نقد گرفته شده است.1- ناتوانی از بیان تفاوت میان بعضی کلمات مترادف. 2- ناشناخته بودن بعضی معانی بیان شده برای اعرابی که قرآن به زبان آنها نازل شده است. 3- بی ثمر و اثر بودن بعضی تفاوت های بیان شده در تفسیر قرآن. 4- عدم قبول انکار ترادف در کلمات متعلق به دو لهجه.

تصویرسازی هنری ازجمله روش های زیبایی سازی یک اثر ادبی است. قصه های متنوع و گسترده قرآن کریم از اعجاز بیانی و زیبایی خاصی برخوردارند. داستان های قرآن، هنر و زیبایی را تعریف نمی کنند تا انسان را در وادی بحث های نظری زیبایی شناختی حیران و سرگردان رها کنند بلکه زیبایی واقعی را نشان می دهند و چشم و دل زیبا بین و جان های پاک را به تماشا فرا می خوانند. حوادث داستان حضرت آدم که متضمن آموزه های دینی – تربیتی است در هفت سوره قرآن دکر شده است و با حرکتی رو به جلو از رابطه علی و معلولی برخوردار است.پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی در نظر دارد ویژگی های هنری داستان حضرت آدم را از طریق پرداختن به جلوه ها و تصویرهای هنری و عناصر ساختاری آن بررسی و تحلیل کند تا از این طریق روشن گردد که تخیل حسی و پدیده تجسم امور در داستان های قرآن از جمله داستان حضرت آدم، نقش زیادی در زیبایی هنری آن داستان ایفا می کند و هماهنگی زیبایی بیان با زیبایی تصویر در راستای اهداف سامیه قرآن، سرشار از زمینه های مختلف تاثیر است.

قرآن کریم منشوری آسمانی است که سرشار از جلو ههایی زیبا، جذاب و پویاست؛ یکی از این جلوه ها، صحنه ها و تصویرهای هنری شگرف و نفیس آن است که هر یک به روشنی، پرده از جمال خالق همه زیبایی ها بر می دارد. این مصحف شریف با به کارگیری یک رشته الفاظ و تعابیر ظاهراً ساده، گاه صحنه هایی باشکوه و تصاویری زیبا ارائه می دهد که می تواند ضمن برانگیختن احساسات و عواطف آدمی، عقل و اندیشه وی را نیز به تکاپو وا دارد؛ این الفاظ و تعابیر چنان زنده و تأثیرگذار است که انسان به جای آنکه خود را در مقام خواننده الفاظ بیابد؛ خود را بیننده تابلوها و صحنه هایی زنده و سرشار از حرکت و پویایی می یابد. آن چه سبب پیدایش این تصاویر هنری در قرآن کریم شده است از یک سو کار رفت برخی فنون بلاغی از جمله: استعاره، کنایه تشخیص و تجسیم (مجسم سازی) است و از سویی دیگر حاصل ترکیب عناصری همچون تقابل صحنه ها، محاوره و گفت و گو و غیره. این پژوهش بر آن است تا ضمن بررسی مفهوم تصاویر هنری و مصادر آن، به تحلیل زیبایی شناختی این تصاویر در سوره فصلت بپردازد.

درهم تنیدگـی متون، حاصـلِ رویکردِ زبان‌شناختی به ادبیات و نقدِ متن محور است. قیصر امین‌پور شاعر متعهد و نام آشنای ایران به اشکـال گوناگون، تحت تأثیرِ قرآن کریم قرار گرفته است. این تأثیرپذیری گاه از مضـمون و محـتوا، و گاه در الفاظ و فنونِ بیانی قرآن، صورت پذیرفته است. در شعر امین‌پور انواعِ گوناگونِ اقتباس از جمله: تلمیح، تحلیل، اثرپذیری واژگانی، اثرپذیری گزاره‌ای و... ملاحظه می‌شود. علاوه برگونه‌های مختلف اقتباس، آرایه‌ی ایهام تناسب با تأثیر‌پذیری از آموزه‌های قرآنی، در شعر این شاعر حضوری چشمگیر دارد. قیصر از این آرایه‌ها بیشتر به منظور بیانِ رساترِ دردها و رنج‌های انسان معاصر که از معنویات دور گشته، استفاده نموده است. اثرپذیری امین‌پور از قرآن کریم با چنان ظرافتـی همـراه است که پی بردن به اصـل و ریشـه‌ی سروده‌هـایش اغلب کاری دشـوار بوده، و نیازمند دقت و تأمّل فراوان می‌باشد. پژوهش حاضر، تلاشی است در جهت واکاوی شیوه‌های اثرپذیری قیصر امین‌پور که در مباحث زبان شناسی نوین از آن به عنوان ((بینامتنی)) یا ((تناص)) یاد می شود

یازدهمین شماره نسخه مکتوب مباحثات، ویژه‌ی مطالب منتشر شده‌ی سایت در ماه‌های اسفند ۹۵ و فروردین ۹۶ است و به همین دلیل نیز نسبت به شماره‌های قبل حجم بیشتری دارد. شاید جذاب‌ترین مطلب این شماره، مصاحبه اختصاصی و تفصیلی مباحثات با آیت‌الله سید کمال حیدری باشد؛ زیرا نگر‌ش‌ها و دیدگاه‌های متفاوت او در زمینه علوم اسلامی، معمولاً جنجال‌برانگیز و خبرساز بوده است. رضا تاران (گفت‌وگو کننده) در این مصاحبه پرسش‌های مختلفی را مطرح کرده و سید کمال حیدری نیز بدون تعارف و بی‌پروا پاسخ گفته است. نقد اساسی وی به فقه موجود را می‌توان مهم‌ترین بخش این گفت‌وگو برشمرد؛ نقدی که بر سه محور «سیاه و سفید دیدن مسائل»، «کم توجهی به قرآن» و «فقدان نگرش اجتماعی» می‌چرخد. وی در بخشی از این مصاحبه می‌گوید: «اساساً آن کسی که متخصص فقه است، عالم دین نیست؛ یعنی فقه‌شناس، غیر از دین‌شناس است. فقه، تنها یکی از لوازم و مقدمات دین‌شناسی به‌معنای گسترده‌ی آن است؛ نه این‌که هرکس که فقه خواند، لزوماً همه‌ی دین را شناخته باشد! لذا از نظر ما کسی که می‌خواهد متصدّی مرجعیت شود، باید عالم معارف کلّ دین ـ و نه‌تنها عالم معارف فقهی ـ باشد». در ادامه نیز در پاسخ به این سؤال که چگونه ممکن است کسی در همه‌ی این علوم صاحب‌نظر شود می‌گوید: «شما آثار و محصولات علمی شخص را نگاه کنید؛ اگر آثارش توانست جامعیت او را ثابت کند، دیگر به این‌ که چطور این اتفاق افتاده و چند سال طول کشیده است کاری نداشته باشید؛ شاید از استعدادی برخوردار بوده که کار پنجاه سال را در ده سال انجام داده است؛ اصلاً فرض کنید به او الهام شده یا اصلاً خواب دیده! شما نتیجه و تولیدات علمی او را که مثلاً در قالب کتاب‌ها و سخنرانی‌های فراوان و متنوّع بیرون آمده است در نظر بگیرید؛ ببینید آیا در آثار او ـ که در علوم مختلف نوشته شده است ـ حرف‌های جدید، عمیق و قابل تأمل وجود دارد یا نه». گفت‌وگوی جالب دیگری که اواخر سال گذشته در سایت مباحثات منتشر شد و در این شماره نسخه مکتوب نیز آمده است، گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین سید صمصام‌الدین قوامی امام جمعه پردیسان درباره‌ی اجرای پروژه ملی امامت و امارت در شهرک پردیسان قم است. پروژه‌ای که به زعم طراح آن، مدل کوچکی است از مدینه‌ی فاضله‌ی اسلامی با الگوی شیعی که فعلا به‌صورت پایلوت در حال اجراست. به گفته‌ی سید صمصام‌الدین قوامی در این طرح «هر مسجدی با امام و امتش، یک جمهوری اسلامی در مقیاسی کوچک است؛ همه مسئولان منتخب مردم هستند. ولی فقیه در این مقیاس کوچک، همان امام جماعت مسجد است. مأمومین و مردم محله، امت هستند. شورای امر به معروف مسجد، همان قوه قضائیه است؛ شورای اجرائی‌اش کابینه محله و هیئت امنایش به منزله قوه مقننه». گزارش سخنرانی سه‌تن از فضلای حوزه‌ی علمیه‌ی قم در همایش «وضعیت فکر سیاسی در ایران معاصر» که به همت انجمن علوم سیاسی ایران در تهران برگزار شد نیز در این شماره مکتوب مباحثات منتشر شده است. در این همایش حجج اسلام والمسلمین سروش محلاتی، سید علی میرموسوی و نجف لک‌زایی به ایراد سخن پرداختند. موضوع سخنرانی‌ها هم عبارت بود از: «تقلیل در تنوع آرا، شجاعت بیان و پویایی نظر؛ عوامل اصلی رکود اندیشه سیاسی در حوزه» (سروش محلاتی)؛ «در پرتو پسااسلام‌گرایی نوعی نایینی‌گرایی جدید در حال رخ‌دادن است» (سیدعلی میرموسوی)؛ «پرداختن به اندیشه سیاسی حوزه بر عهده خود حوزه است» (نجف لک‌زایی). از دیگر مطالب مهم منتشرشده در این شماره می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: «اصول فقه موجود، محور معینی ندارد»؛ سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین علیدوست در پیش اجلاسیه‌ی «اصول فقه، ساختار جدید با توسعه گستره». «آقای بروجردی مباحث الفاظ اصول را از جنس مباحث لغوی می‌دانسته‌اند»؛ سخنرانی آیت‌الله محسن اراکی در کمیسیون اصولی پیش نشست آیت‌الله‌العظمی بروجردی. «با چالش فن و فساد چه کنیم؟»؛ یادداشت انتقادی استاد رسول جعفریان درباره‌ی حواشی تمام‌نشدنی پیرامون فضای مجازی. «زمینه‌ها و دلالت‌های اجتماعی طرح و تطور ایده ولایت فقیه»؛ سخنرانی علی‌اشرف فتحی در دانشگاه تهران. «زمینه‌سازی ظهور با ایجاد تشتت میان مسلمانان»؛ گزارش و نقد کتاب «بازگشت به اسلام» نوشته منصور هاشمی خراسانی (سید مرتضی ابطحی). «سید جلال‌الدین آشتیانی از نگاه سید هادی خسروشاهی»؛ معرفی کتاب «سید جلال آشتیانی: نهضت مقاومت ملی و جمعیت متاع» (سید هادی طباطبایی). «آیا اعتراض مراجع تقلید، بانکداری را اسلامی خواهد کرد؟» (حسن اجرایی). «ویژگی‌های علمی اخلاقی مدرس صالح»؛ یادداشتی به‌مناسبت درگذشت مرحوم آیت‌الله سید حسن صالحی؛ استاد با سابقه و نامدار حوزه علمیه مشهد (دکتر سیدعلیرضا واسعی). گفتنی است نسخه مکتوب مباحثات همچنان در شمارگان محدود چاپ و صرفاً برای مراکز مهم حوزوی و دانشگاهی و نیز برخی اساتید و فضلا ارسال می‌شود.

مقاله حاضر ضمن تعریف واژه «توسل» با تکیه بر قرآن و حدیث و ساختار آن به رویکردهای ساختاری و محتوایی آن در شعر فارسی با تکیه بر اشعار نظامی گنجوی در این زمینه می پردازد. زاویه دید نظامی درتوسلها، انواع توسل؛ توسل به ذات و صفات، توسل مستقیم، غیر مستقیم، لحن توسلهای نظامی، شفاعت و توسل و … در بخشهایی از مقاله تشریح شده است. در مبحث زاویه دید توسلها به اصالت سبکی نظامی در این زمینه اشاره شده است؛ به گونه ای که اثبات شده است که حالت خطابی و زبان دوم شخص مفرد با خداوند و رسول اکرم (ص)، بیشتر در خور توجه نظامی در گفتگوهای توام با توسل بوده است. در بخش انواع توسل، به مسأله توسل به ذات الهی و توسل به اسماء و صفات الهی اشاره شده است و در بخش انواع توسل غیر مستقیم به مسأله تحیت بدون درخواست و مسأله درخواست و تحیت اشاره شده است. لحن و توسل، تضرع در توسلها، لحن متواضعانه نظامی، صمیمیت لحن و… از رویکردهای دیگر مقاله است. به طور کلی مقایسه رویکردهای نظامی و قیاس با رویکردهای اعتقادی با عنایت به شیوه نقد تطبیقی مبتنی بر قرآن و حدیث اساس مقاله حاضر را تشکیل می دهد.