جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر با روش تحلیلی و توصیفی و باهدف شناسایی و استخراج و تبیین نقش یقین در عبادات با استناد و تطبیق سازی با آیات قرآن کریم انجام شده است. یقین یکی از مهم‌ترین حالت‌های نفسانی است در صحت و درستی و قبول و کمال عقاید و عبادات و اعمال بندگان نقش و تأثیر مهمی دارد، در قرآن کریم درباره این مفهوم فراوان صحبت شده است و یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های رهبران الهی، صاحبان ایمان و پرهیزگاران بیان‌شده است. اهم نتایج این پژوهش عبارت‌اند از: یقین بالاترین ادراک درباره واقعیت و موجودات خارجی هست و طبق آیات قرآنی و روایات در حوزه دینی در عقاید و اخلاق و احکام لزوم وجود عنصر یقین مهم‌ترین امر می‌باشد، البته دارای مراتب و مراحلی است لذا درجه یقین برای همگان یکسان نیست و یقین در خصوص عبادات و بندگی گاهی از جهت ایجابی در صحت و قبول عبادات و اعمال از لحاظ گونه‌های اعتقادی و معرفتی، اخلاقی و رفتاری و فقهی نقش و تأثیر مهمی دارد زیرا زمینه و بستر ایجاد معرفت و شناخت معبود، اعتقاد به توحید، ایمان به خدا، اعتقاد به ولایت و رهبری، اعتقاد به معاد و زندگی اخروی، خشوع و خشیت، اخلاص، تقوی و پرهیزگاری، محافظت و استمرار عملی، تفهیم و باور به اذکار و افعال، ایجاد نیت و قصد قربت، حسن فعلی و فاعلی، طهارت و نظافت، توجه به آداب و شرایط عبادات و پرداخت حقوق دیگران می‌باشد که برای صحت و قبول عبادات و اعمال لازم و ضروری هستند؛ و همچنین یقین از جهت سلبی یعنی در صورت فقدان یقین اموری مانند کفر، شرک، ارتداد، نفاق، بندگی طاغوت و دوری از اطاعت معصوم، کراهت و عدم رضایت نسبت به خدا، استکبار و بزرگ‌بینی، دنیازدگی و شیطان‌پرستی، گناه و منکرات و مفاسد اخلاقی وجود می‌آیند که موجب فساد و بطلان عبادات و اعمال می‌گردد. یقین از جهات گوناگون اعتقادی و اخلاقی در رشد و تقویت عبادات نقش و تأثیر مهمی دارد.

این تحقیق درباره شناخت وضعیت آموزه های قرآنی در نظام آموزش پاکستان بویژه در دوره متوسطه و نشان دادن نکات قوت و ضعف و ارایه راهکارها برای تقویت آموزه های قرآنی می باشد. در کتاب های درسی آموزشی پاکستان مباحث آموزه های قرآنی: از اصول اعتقادی گرفته تا احکام فقهی و مباحث اجتماعی و اخلاقی را بیان نموده است. و ما در این تحقیق برخی از مباحث نظیر مبدأ، معاد، نبوت...، و در بخش احکام فقهی مباحثی مانند احکام نماز، روزه، زکات، حج و جهاد ... و در موضوع اجتماعی و اخلاقی از عدالت اجتماعی، زندگی اجتماعی، صبر، مساوات و برابری، کسب روزی حلال و خانوده ... آسیب شناسی مانند یکپارچه نبودن نظام و کمبود اساتید را مورد بررسی قرارداده ایم. ویکی از مشکلات امروز جامعه مسلمانان دوری از قرآن کریم و تعلیمات نورانی آن می باشد و متأسفانه این شگاف هر روز بیشتر دیده می شود، بنا بر برخی شواهد، بسیاری از آموزه دینی و قرآنی در متنون آموزشی جامعه اسلامی کمرنگ شده است و از طرف دیگر تهاجم فرهنگی بی امانی را بر جامعه اسلامی از طرف مخالفان شاهدیم هدف اصلی آنان نیز از بین بردن اسلام و اقدار آن است.جدائی نسل جوان از اسلام و قرآن از اهداف پلید دیگر آنان است. این مسئله به عنوان خطر جدی مورد اهتمام مسلمانان بویژه مسؤلین نظام آموزش و پرورش قرار گیرد. اگر قرار باشد به جامعه اسلامی سالم بیندیشیم باید بیش از پیش به سلامت و اصلاح نظام آموزشی فکر کنیم و جایگاه آموزه قرآنی در نظام آموزشی به صورت مطلوب بررسی شود.

«اصول و روش تربیتی پیامبران» موضوع اصلی این پژوهش است. این تحقیق، به دنبال بیان و تبیین معیارها و ملاک‌های تربیتی - اخلاقی است، که هریک از پیامبران در عصر خود با اُمّت خویش داشته‌اند تا توانسته رسالت هدایت خویش را به بهترین شکل به پایان برسانند. منابع اصلی این تحقیق، قرآن و روایات هستند؛ یعنی روش تربیتی پیامبران اولوالعزم و غیر اولوالعزمی مورد ارزیابی قرار گرفته که نام و سیره‌ی آن‌ها در قرآن ذکر شده است. اهمیت موضوع این تحقیق، آنجا خود را نشان می‌دهد که بدانیم: مسأله ی «تربیت» یکی از اساسی‌ترین نیازهای بشر در بُعد مادی و معنوی است؛ و زمینه‌های متعددی دارد؛ و تمایز انسان با حیوان و ربات، همین تربیت انسان است که او را اشرف مخلوقات قرار داده است. از این جهت، خداوند متعال برای تربیت انسان، پیامبرانی را مبعوث ساخته که صراط مستقیم را به او بنمایند، تا به درستکاری دنیوی و اخروی دست یابد؛ بنابراین هریک از پیامبران الهی به فرمان خدا، طبق سطح آگاهی مردم، شرایط جامعه و نیازهای روز قوم، روش تربیتی مخصوصی در پیش گرفته‌اند. البته همگی پیامبران، هم بر مردم ولایت ظاهری داشته‌اند و هم ولایت معنوی؛ و رسالت خود را بدون طلب هیچ‌گونه دستمزدی انجام داده‌اند؛ و تمامی آن‌ها یک هدف واحد را دنبال کرده‌اند و آن، دعوت مردم به یکتاپرستی، معاد و عمل صالح، و بازداشتن از مُنکرات و شرک و شیطان بوده است؛ اما روش‌های اختصاصی هر پیامبر، بنابر مقتضیات حال اُمّت خویش، شامل: امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر، الگودهی، موعظه و پند و اندرز، أنذار و بشارت، بُرهان و دلیل عقلی و فلسفی، تشبیه و تمثیل و قصه‌گویی بوده است. لکن، روش تربیتی خاتم‌النبیین (ص)، جامع و تکمیل‌کننده‌ی روش‌های تمام انبیای الهی بوده است. اگرچه که به تعبیر قرآن، بسیاری از مردم، در برابر رسالت پیامبران مقاومت کرده و هدایت نشده‌اند؛ و بنابر وعده‌ی الهی هلاک شده و فقط عده‌ی کمی هدایت گشته و به سعادت نائل شده‌اند؛ اما باتوجه به گستردگی بحث، زمینه برای پژوهشگران آینده همواره باز است.

خوف به معنای احساس ترس از خداوند، از جمله واژگان قرآنی، روایی و عرفانی است که در بسیاری از آیات قرآن کریم و روایات و کتب اسلامی به آن اشاره شده ‌است. خوف ترسی ممدوح نسبت به پروردگار است که در افراد مختلف درجات متفاوتی دارد و ظهور آن در افراد بسته به نوع ایمانشان متفاوت است. گاه منشأ ترس گناهان انسان و عواقب آنها است، گاه ناشی از اجرای عدل الهی و گاهی نیز ترس از مقام و مرتبه پرودگاری ناشی می‌شود. در هر صورت خائفین دارای ویژگی‌هایی هستند که قرآن کریم و روایات ائمه (ع) به معرفی این ویژگی‌ها پرداخته‌اند. این پژوهش با روش تحلیلی- توصیفی به بررسی و تبیین ویژگی‌های خائفین و پاداش آنها پرداخته‌‌است. از جمله این ویژگی‌ها می‌توان به دائم‌الذکر بودن، توحید محور بودن، باور به معاد، پرهیز از استکبار، توجه به امور دیگران، خردمندی و در شمار مؤمنین واقعی قرار‌گرفتن، اشاره‌کرد. اشاره به پاداش‌های دنیوی و اخروی خائفین هم از جمله مواردی است که در قرآن و روایات به آن پرداخته شده‌است. مهم‌ترین این پاداش‌ها عبارتند از: سکونت در زمین و برخورداری از امداد‌های ویژه الهی، قدرت تشخیص حق از باطل، استجابت دعا، حفظ آبرو و عدم رسوایی، عمل به طاعت الهی و رهایی از گمراهی، سکونت در بهشت، همراهی با خانواده در بهشت، بهره‌مندی از دو بهشت، بشارت سلامت و داشتن آنچه که اراده کنند، دستیابی به مقام فوز، تبدیل عمل حسن به احسن و اعطای روزی بی‌حساب، برخورداری از پاداش‌های ویژه در قیامت، بهره‌مندی از مغفرت و اجر کبیر‌ و مصونیت از خوف و حزن.

آیات علمی قرآن، رازگویی‌های علمی هستند که در آیات به صورت واضح آمده است و در زمان نزول آیه کسی از آن اطلاع نداشته، بلکه مدت‌ها بعد از نزول آیه مطلب علمی آن توسط دانشمندان کشف شده است. در قرن های اخیر بسیاری از مفسران برای تفسیر برخی از آیات قرآن از اعجاز علمی آن سخن گفته اند. در مورد تعداد آیات علمی موجود در قرآن نظریه های متفاوتی وجود دارد : من جمله : آقای یوسف مروّه بر آن است که آیات در مورد علم پزشکی / 61، فیزیک / 63، کیهان‌شناسی / 100، زمین‌شناسی / 20، کشاورزی / 21، زیست‌شناسی (حیوانات) / 12، آفرینش و حیات / 36، جغرافیا / 73، هواشناسی / 20، شیمی / 9 و ... در قرآن وجود دارد. اما محمد جمیل الحبال و مقداد مرعی الجواری همین اعداد را متفاوت گزارش داده‌اند. برای مثال آیات فیزیک را 138 و آیات شیمی را 11 و زمین‌شناسی را 69 مورد گزارش کرده‌اند. همانطور که گفته شد مفسران برای تفسیر این آیات، فقط بر اعجاز علمی آن تاکید داشته و آیه را حول محور همان معجزه ای که بیان می کند تفسیر کرده اند. لذا در این پژوهش سعی شده تفسیر آیات علمی در سیاق (آیات قبل و بعد) مورد بررسی قرار گیرد تا هدف نهایی پروردگار از انزال آیه مشخص گردد. برای مثال به آیه ی 5 سوره مبارکه حج اشاره می گردد: یکی از نکات قابل توجه در آیات قرآن اشاره برخی آیات به آغاز آفرینش انسان و مراحل تکوین جنین است. مانند: (یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنْ کُنْتُمْ فی‌ رَیْبٍ مِنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَهٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَهٍ ثُمَّ مِنْ مُضْغَهٍ مُخَلَّقَهٍ وَ غَیْرِ مُخَلَّقَهٍ لِنُبَیِّنَ لَکُمْ وَ نُقِرُّ فِی الْأَرْحامِ ما نَشاءُ إِلی‌ أَجَلٍ مُسَمًّی ثُمَّ نُخْرِجُکُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّکُمْ وَ مِنْکُمْ مَنْ یُتَوَفَّی وَ مِنْکُمْ مَنْ یُرَدُّ إِلی‌ أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِکَیْلا یَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَیْئاً وَ تَرَی الْأَرْضَ هامِدَهً فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَیْهَا الْماءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ وَ أَنْبَتَتْ مِنْ کُلِّ زَوْجٍ بَهیجٍ) مرحله جنینی یکی از ظریف ترین مراحل زندگی انسان است که دارای اسرار و شگفتی های فراوان است. تکامل انسان در دوره جنینی مذکور در قران را می توان به 5 مرحله: نطفه، علقه، مضغه، پیدایش عظام و روییدن لحم که در نهایت به تولد ختم می شود، تقسیم کرد. این مراحل با دستاوردهای علم جنین شناسی قابل انطباق است که بیانگر اعجاز علمی قرآن می باشند. اما با دقت در آیات ابتدائی همین سوره: (یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ إِنَّ زَلْزَلَهَ السَّاعَهِ شَیْ‌ءٌ عَظیمٌ) که در مورد قیامت است و ابتدای همین ایه : (یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنْ کُنْتُمْ فی‌ رَیْبٍ مِنَ الْبَعْث)‌ و ابتدای آیه ی بعد: ( ذلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَ أَنَّهُ یُحْیِ الْمَوْتی)‌ در خواهیم یافت که خداوند متعال برای اثبات معاد از بیان این اعجاز استفاده کرده است. نکته دوم: در انتهای آیه بعد می فرماید: (وَ أَنَّهُ عَلی‌ کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدیرٌ ) به این معناست که علاوه بر اثبات معاد، خداوند عظمت و بزرگی خود را در این آیات اعلام می دارد. به عنوان مثال دوم به آیه 30 سوره انبیاء اشاره خواهد شد: (أَوَ لَمْ یَرَ الَّذینَ کَفَرُوا أَنَّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ کانَتا رَتْقاً فَفَتَقْناهُما وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ کُلَّ شَیْ‌ءٍ حَیٍّ أَ فَلا یُؤْمِنُون‌) نظریه مفسر تفسیر المیزان که از طریق تفسیر واژه ی رتق و فتق به این نظریه ی علمی میرسد، بدین شرح است: ( از همین راه که مرتب جزئیاتی از زمین جدا گشته به صورت مرکبات و موالید جلوه می‌کنند، و همچنین موالیدی که در جو پدید می‌آید ما را راهنمایی می‌کند بر اینکه روزی همه این موجودات منفصل و جدای از هم، منظم و متصل به هم بودند، یعنی یک موجود بوده، که دیگر امتیازی میان زمین و آسمان نبوده، یک موجود رتق و متصل الاجزاء بوده، و بعدا خدای تعالی آن را فتق کرده، و در تحت تدبیری منظم و متقن، موجوداتی بی‌شمار از شکم آن یک موجود بیرون آورده، که هر یک برای خود دارای فضیلت‌ها و آثاری شدند. این آن معنایی است که در یک نظر سطحی و ساده، از خلقت این عالم، و پیدایش اجزای علوی و سفلیش به نظر می‌رسد، خلقتی که توأم با تدبیر و نظام جاری در همه اجزای آن است. و این نظریه را علم امروز تایید می‌کند، زیرا علم امروز این معنا را روشن نموده که آنچه از اجرام عالم محسوس ما است، هر یک مرکب از عناصری متعدد و مشترک است که عمری معین، و محدود دارد، یکی کمتر و یکی بیشتر.) بادقت در سیاق آیه: (وَ قالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمنُ وَلَداً سُبْحانَهُ بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُون) مشخص می گردد که هدف خداوند علاوه بر بیان معجزه ی علمی که در آن موقعیت کسی متوجه اعجاز آن نبود، اثبات ربوبیت خویش بوده است. به عبارت دیگر وقتی برای پروردگار فرزند قائل شدند خداوند در قالب این آیات که خبر از اعجاز علمی دارد به اثبات وحدانیت خود می پردازد.‌

تصویر آفرینی یکی از جنبه های اعجاز بلاغی است و قرآن برای موضوعات خود در راستای درک بهتر مفاهیم قرآنی از این شیوه بهره می برد. تصویر رساترین وملموس ترین زبان، برای ارتباط و تفاهم میان افراد بشر است . تصویر آفرینی، بهره گیری از کلمات و جملات، با نظمی دقیق به شیوه ای لطیف و هنری است به گونه ای که یک معنا و مفهوم خاص را در قالب حقیقتی زنده و مجسم ارائه دهد و ضمن بر انگیختن ذهن و احساسات مخاطب فکر وپیام خاصی را نیز به وی منتقل نماید. شیوه تصویر آفرینی در جای جای قران با اسلوب های متفاوت دیده می شود. نیز با توجه به اینکه بحث تصویرآفرینی یکی از جنبه های مهم اعجاز است و در فهم بشر از آیات قرآن بسیار تاثیرگذار می باشد در جهت اهداف راهبردی هدایت بشر و اثربخشی مخاطب قران، ضرورت دارد تا تصویر افرینی قران در موضوعات مظاهر هستی بررسی شود. از آنجا که موضوعات قران بسیار زیاد است در این پژوهش تصاویری که قران کریم از گفتگوهای قرانی در سه مرحله قبل از دنیا، در دنیا، و بعد از دنیا ترسیم می کند مورد بررسی قرار خواهد گرفت. برای انجام این پژوهش منبع اصلی ما کتب تفسیری می باشد. خداوند در قرآن کریم برای سخن زیبا و نیکو ارزش فراوان قائل شده است و با بیانی سرشار از عطوفت و صمیمیت، از بندگان خود خواسته است سخنانشان رابه برترین صورت به زبان آورند. قرآن کریم تصاویر با عظمتی از گفتگوهای هدفمند را که در درون خود، عظمت اسلام و تعالیم و اخلاق اسلامی و اخلاق انبیا را نمایان می سازد دارد. خداوند اسرار خلقت انسان و اعتراض فرشتگان و طغیان ابلیس را در عالمی که برای ما انسان ها در دسترس نیست (قبل از دنیا)، در قالب گفتگو که خود نیز نقش اصلی گفتگو را دارد، به تصویر می کشد. در گفتگوهای دنیایی که حجم وسیع گفتگوهای قرآنی را به خود نسبت داده است مجال بر این بود که فقط به سراغ گفتگوهای داستان انبیا و تاریخی بپردازیم و با اصلی ترین روش تبلیغ دین پیامبران که همان گفتگو است بیشتر آشنا شده و در عمل وا قدام در جامعه اسلامی از انها بهره ببریم. آشنایی با معاد و بهشت و دوزخ (نهرهای جاری بهشت ودرختان سرسبز یا آتش و سرمای دوزخ) که همیشه برای ما مسلمانان با زبان تصویر بیان شده است و دنیایی که در آینده است را خداوند با گفتگوی دوزخیان و بهشتیان و فرشتگان در حیات پس از مرگ برای عامه مردم با زبان تصویر تفهیم نموده است . یکی از نشانه های اعجاز قرآن کریم بیان تصویری مفاهیم در قالب گفتگوی زنده و داستانی با بهره گیری از همین حروف وکلمات زبان جاری مردم است.

عدالت در نظام حقوقی قرآن کریم، از اهمیت و جایگاه‌ ویژه‌ی برخواردار است به‌گونه‌ای که تمام دستوارت‌اش بر معیار عدالت تشریع، و همگان را به اجرای آن فراخوانده‌ است. لذا بررسی این موضوع در جهت شناخت عدالت، کارکردها و فعلیت یافتن آن، وضع راهکارهای مناسب اجرایی، به اجرا در آوردن عدالت اسلامی، می‌طلبد تا این اصل مهم و آرمانِ همیشگی بشر، در پرتو آموزههای حقوقی قرآن تبیین و ارائه شود. بنابراین مسئله پژوهش پیش‌رو «عدالت در نظام حقوقی قرآن کریم» است و به عنوان یک مسئله اجتماعی که همگان خواستار تحقق آن در جامعه‌ی خویش‌اند بر قرآن کریم عرضه شده و با رویکرد تطبیقی در مقایسه با دیگر نظام‌های حقوقی مورد بررسی قرار گرفته است. در این راستا در تفسیر آیات از روش تفسیر استنطاقی موضوعی به دوگونه درون‌متنی و برون متنی و با رویکرد «مطالعات میان‌رشته‌ای» انجام شده است و مهم‌ترین یافته‌های پژوهش پیش‌رو به قرار ذیل است: عدالت در قرآن به معنای مساوات، بر پایه استحقاق، شایستگی، عمل مطابق با واقع، رعایت انصاف در صلح و آشتی دادن در چارچوب قوانین الهی، دوری از افراط و تفریط، قرار گرفتن هر چیز در جایگاه مناسب، رعایت مصالح و مفاسد واقعی و رعایت قانون، است. در نظام حقوقی قرآن، ساختار هستی، بر محور عدل استوار شده است. عدالت قرآن، همدوش توحید، رکن معاد، هدف تشریع نبوّت، فلسفه امامت، معیار کمال فرد، و مقیاس سلامت اجتماع است و گستره آن تمام ارتباطات‌ و افعال انسان‌ را با دنیای پیرامون مانند ارتباط انسان با خداوند، ارتباط انسان با طبیعت، ارتباط انسان با هم‌نوع را در زندگی خصوصی(خانواده) و نظام بین‌الملل را به صورت مطلق پوشش می‌دهد. عدالت در نظام حقوق بشری، هدف عالی و نهایی حقوق است؛ اما در نظام حقوقی قرآن، هدف میانه‌ای است که در بستر هدف عالی، یعنی کمال انسان و قرب او به حضرت حق، مفهوم و مصداق واقعی می‌یابد. در نظام حقوقی قرآن، حق‌ها منبعث از حق خدا و عدالت نیز مبتنی بر حقوق واقعی و نیز تأمین کننده حقوقی است که ریشه در حقّانیت، خالقیت و مالکیت خداوند دارد. که با اجرای عدالت هم حقّ صاحبان حق مراعات و هم با زیستن به شیوه عدالت، حقیقت ملکوتی و الهی هستی، نمایان می‌شود. الهی بودن، جامع، کامل و چند بُعدی، هماهنگی با طبیعت و فطرت سالم، دوری از خطا و انحراف‌های فردی، توجه به جنبه‌های مختلف انسان، انسجام، ضمانت اجرایی ایمانی، آسان‌گرایی، ثبات و جاودانگی و اصالت و استقلال، از امتیازات نظام حقوقی قرآن است. عدالت در نظام حقوقی قرآن یک امر واقعی و حقیقی که بر سرتاسر تکوین و تشریع حاکم است. دارای اصالت ذاتی بوده و با منشأ الهی- وحیانی دست انسان را مطابق مبانی دینی، برای دستیابی به سعادت می‌گیرد، امّا در نظام‌های حقوق بشری «عدالت» میان مقوله‌ها و آموزه‌های انسانی با تحوّل مفهومی، دچار دگرگونی گشته و به تبع ارزش رایج روزگار، به استخدام گرفته می شود تا حرص قدرت، یا منفعت انسانی را برآورده کند و یا یک فضیلت بی‌منشأ و پشتوانه، در خدمت انسان قرار گیرد و یا تابع قرار دادهای انسانی بوده و یک مقوله حاشیه‌ای، ابزرای و قرار دادی باشد. کارکردهای عدالت، بر اساس آموزه‌های قرآنی عبارتند از: استواری جامعه؛ اصلاح و حیات جامعه؛ الفت اجتماعی؛ رعایت حقوق عمومی؛ آرامش دل‌ها و امنیت روانی؛ اتحاد و هم‌گرایی؛ گواهی به حق؛ عامل بی‌نیازی بشر و عامل پایداری و استقامت است. ایمان به توحید، پیروی از قانون الهی، همکاری و تعاون اجتماعی، ارتقای عدالت فرهنگی، شایسته‌سالاری، نظارت اجتماعی، معاد باوری، مبارزه با ستم و مفسدان اقتصادی، برابری شهروندان و عدم تبعیض، از راه‌کارهای تأمین عدالت در نظام حقوقی قرآنی است. عدالت در نسبت با مفاهیم چون آزادی، امنیت، اعتدال، قسط، توازن و برابری، برترین فضلیت است و در مقام تزاحم مقدم بر آن‌هاست؛ چرا که عدالت به عنوان صفت نفسانی، تعدیل کننده سایر قواست؛ اگر عدالت نباشد هیچ فضیلتی باقی نمی‌ماند و در نظام اجتماعی نیز اگر عدالت رعایت نشود، سایر فضلیت‌ها نیز حفظ نمی‌شود. ضامن اجرای عدالت، در آموزه‌‌های قرآنی، ایمان مردم است به این که اعمال و گفتار انسان در دید خدای سبحان است. و این مهم، توده‌های مردم را به رعایت و اجرای عدالت وادار و از تعدّی به احکام الهی بازمی‌دارد. در حالی که قانون مدّون بشری عصر حاضر چنین ضمانت و کارایی نداشته و پاسخگو نیست.

انصاف در لغت و اصطلاح به‌معنای دادن حقِ برابر از جانب خویش و مخالف ستم و خودکامگی است. عدم شناخت دقیق انصاف، انسان را به‌خودمحوری می‌کشاند؛ رفتار خودمحورانه نیز (به‌ویژه از طرف متصدیان مناصب مهم) مسبب خروج از حق و واردشدن به‌ عرصه ستم و بی‌عدالتی است که ریشه امنیت، آرامش و آسایش جامعه را می‌خشکاند. از نظر ماهوی انصاف یک فضیلت اخلاقی نفسانی برخاسته از عقل و در نگاه کارکردی، حق‌محور و ضامن اجرای عدالت و ادای حقوق به‌گونه کامل و برابر است. معیار رعایت انصاف وجدان اخلاقی است که سبب می‌شود انسان در برخورد خود با دیگران، خود را جای‌گزین دیگران فرض‌کرده، بر اساس وجدان اخلاقی خود آنچه را برای خود می‌پسندد برای آن‌ها نیز بپسندد. انصاف براساس کاربرد در حوزه‌های مختلف به دودسته انصاف در گفتار و انصاف در رفتار و بر اساس صاحبان حقوق به سه حوزه انصاف با خویش؛ انصاف با خدا و انصاف با خلق قابل تقسیم است. مهم‌ترین مفهوم مرتبط با انصاف، عدالت است که این دو رابطه عموم و خصوص مطلق را دارند؛ به‌ این معنا که عدالت مفهومی کمی و کیفی است و انصاف تنها یک خصلت کمی و یک ویژگی درونی است، در حالی‌که عدالت یک خصلت برونی در حوزه‌های گوناگون می‌باشد. مهم‌ترین قلمرو انصاف با توجه به عظمت صاحب حق و سختی ادای آن و بزرگی حق، قابل شناسایی است که براساس متون دینی، قلمرو سیاست دانسته شده است؛ زیرا حق والی بر مردم و حق مردم بر والی از بزرگ‌ترین حقوق است و قدرت نیز بیشترین ظرفیت ستم و بی‌انصافی را درخود دارد که در کل قلمرو انصاف را می‌توان در عدالت اجتماعی جستجوکرد که در قرآن کریم واژه‌های قریب‌المعنای عدالت همچون قسط، احسان و بر نیز به انصاف اشاره دارند. مبدأ، معاد، اطاعت از خدا، پیامبر و اولی‌الامر، حجیت ظاهر قرآن و روایات مستند، تعیین حق خدا و مردم و عدالت اجتماعی جایگاه مبنایی انصاف در قرآن کریم و نهج‌البلاغه را دارند. اسلام که دینی اخلاقی و فضیلت محور است؛ از این جهت که انصاف عامل برپایی عدالت و رعایت حقوق در جامعه است، و بی‌انصافی ستم را در آن رواج می‌دهد، جایگاه رفیعی برای انصاف قرار داده‌است. دستاوردهای انصاف در آسایش و آرامش، الفت و دوستی، رحمت و مغفرت الهی، تربیت نفس و ... است که در صورت عدم رعایت آن بدبینی، از هم گسیختگی جامعه، ناامیدی و.. را با خود خواهد داشت که تقویت ارتباط انسان با خداوند، تقویت شناخت انسان از جایگاه خود در هستی، عمل به دستورات اخلاقی در ارتباط با دیگران، می‌توانند به عنوان راهکارهایی دست‌یابی به انصاف نقش ایفا کنند.

خوانش، فرایند وصول به معنا در یک متن است و یکی از روش های خوانش، خوانش بینامتنی است. در این روش برای فهم یک متن از متون دیگر استفاده می شود و این متون می توانند پیش، همزمان و یا پس از پیدایش متن مورد نظر‌ایجاد شده باشند. یعنی با استفاده از رابطه ای که یک متن با متون دیگر دارد در جهت فهم روابط بین متنی این دو داستان در قرآن و عهدعتیق می پردازد. بینامتنیت یکی از اصطلاحاتی است که در ادبیات امروز فراوان به کاربرده می‌شود و از مباحث گوناگونی در آن سخن گفته می شود که یکی از آن‌ها خوانش بینامتنی است. در عرصه پیدایش یک متن، بینامتنی به معنی شکل یافتن متنی جدید براساس متون معاصر یا قبلی است و بر این اساس بینامتنیت دارای سه رکن اصلی است : متن پنهان ، متن حاضر و روابط بینامتنی . یکی از داستانهای قرآن کریم، داستان یونس است. حضرت یونس (ع) از پیامبران الهی، به سوی قومی فرستاده شد ولی به دلیل تکذیب قوم، از بین مردم رویگردان شد و به کشتی سوار شد و در آخر نهنگی او را بلعید؛ ولی یونس با تسبیح و توسل به خدا نجات یافت و بار دیگر به سوی آن قوم رفت و مردم به وی ایمان آوردند. دهمین سوره از قرآن کریم نیزبه‌نام ایشان نامگذاری شده است و در 18 آیه قرآن از ایشان سخن به میان آمده است. نام یونس چهار مرتبه در قرآن و در این آیات آمده است : سوره نساء آیه 163، سوره انعام آیه 86 ، سوره یونس آیه 98 و سوره صافات آیه 139 . آن حضرت همچنین یکبار با وصف «ذوالنون» و یکبار با «صاحب الحوت» نامبرده شده است. قرآن یونس را در شمار پیامبران نام می برد و در چندین مورد ایشان را ستایش کرده است. در سوره انبیاء آیه 88 او رااز مومنین خوانده و در سوره قلم آیه 50 او را «اجتباء» کرده است. اجتباء به این است که خداوند بنده ای را خالص برای خود کند و نیز او را از صالحان خوانده و در سوره انعام آیه 87 در زمره ی انبیاء شمرده و او را بر عالمیان برتری داده و او و سایر انبیاء را به سوی صراط مستقیم هدایت کرده است. کتاب مقدس عنوان مجموعه ای از نوشته های کوچک وبزرگی است که مسیحیان همه و یهودیان بخشی از آن را کتاب آسمانی خود می دانند. کتاب مقدس در دو بخش عهد عتیق و عهد جدید تنظیم شده است .عهد قدیم تنها بخش مورد اعتقاد یهودیان است وشامل مطالب متنوعی از قبیل تاریخ، شریعت، حکمت، مناجات، شعرو پیشگویی است . عهد جدید که بخش دوم کتاب مقدس است و تنها مسیحیان آن را قبول دارند و این بخش نیز مشتمل بر کتاب ها، رسالات متنوع و نیز مطالب گوناگون است . در عهد عتیق درباره این رسول الهی نیز مطالبی آمده است و در بین کتب انبیاء ، کتابی نیز بنام ایشان است. در کتاب مقدس آمده که یونس نبی از جانب خداوند ماموریت می‌یابد تا به نینوا پایتخت آشور رفته و مردم آنجا را به‌سوی خداوند هدایت کند. اما یونس از این کار سرباز میزند؛ زیرا اهالی آنجا دشمنان اسرائیل بودند و آرزوی یونس این بود که خداوند آنان را مجازات کند، بنابراین بجای رفتن به نینوا راهی «ترشیش» می‌شود . اما خداوند در طی سفر دریایی، حوادثی پیش می آورد که یونس مجبور می‌شود فرمان خداوند را اجرا کند و به نینوا برود. مردم نینوا در اثر شنیدن کلام خداوند از یونس نبی از گناه خود توبه می‌کنند وبه سوی خدا بازگشت می‌نمایند. یونس از نتیجه کار ناراحت می‌شود و به خدا شکایت می‌کند. خداوند به یونس یاد می‌دهد که برای مردمی که او آفریده ارزش قائل شود؛ زیرا او برای مردم تبعیضی قائل نیست. داستان یونس در قرآن و عهد عتیق مانند هر داستان دیگری اجزا و عناصری دارد. عناصر هر داستانی اجزای بنیادین تشکیل دهنده آن هستند. میان اهل فن در مورد تعداد و ترکیب عناصر بنیادین داستان اتفاق نظر وجود ندارد؛ ولی غالبا به این موارد اشاره می‌شود : طرح، موضوع، درون مایه، شخصیت و شخصیت پردازی، زاویه دید، پی رنگ، صحنه، گفت و گو، لحن، فضا، زبان، زمان، مکان، حادثه، سبک و تکنیک. ارکان داستان با یک-دیگر رابطه متقابل دارند و در تعریف هر عنصر از بقیه عناصر کمک گرفته می‌شود . داستان همواره در جهت یاد‌دهی یا تعلیم آموزه‌ها استفاده می‌شود و این موضوع به دلیل اثرگذاری داستان بر مخاطبان است. قرآن‌کریم وعهد عتیق نیز در جهت تعلیم آموزه‌های خودشان از داستان استفاده کرده اند. قرآن کریم در تبیین نسبت خویش با قصص انبیا پیشین خود را هم مصدّق می داند و هم مهیمن و خود را حق معرفی می کند (ان هذا‌ لهوالقصص الحق). در این پایان نامه کوشش می‌شود تا داستان یونس در قرآن کریم در پرتو داستان یونس در عهد عتیق خوانش شود. بر این اساس این تحقیق به دنبال آن است که قرآن چگونه عناصری از این داستان را در عهد عتیق تایید، رد، تکمیل و تصحیح کرده است. از طرفی دیگر چه آموزه هایی در پس داستان قرآنی است که به تبیین نگاه جهان شناسی، خداشناسی، اخلاقی، معاد و نبوت قرآن می پردازد و آموزه‌هایی که در پس داستان عهد عتیق است را به چالش می کشد.