جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در قرآن کریم خداوند متعال آیات متعددی را در موضوعات مختلفی چون معاد ، توحید ، وصف بهشت و جهنم و ... بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وحی کرده است و از آنجا که قرآن کریم معجزه نبوت حضرت خاتم الانبیاء صلی الله علیه وآله است و به عقیده مسلمانان جهان از غنای ادبی خاص و ممتازی برخوردار است این سوالات را در ذهن به وجود می آورد که آیا ریتم ویژه ای در بیان هر موضوع به کار رفته است یا خیر؟ اگر پاسخ مثبت است آیا ارتباط معناداری میان ریتم ها و موضوعات مختلف در جریان است ؟ چه موضوعاتی با چه ریتم هایی در ارتباط بیشتری هستند؟ برای پاسخ به این سوالات می طلبد تا به کشف این ارتباطات میان موضوعات گوناگون و ریتم های موجود بپردازیم. سعی بر آن است تا با مشخص کردن چند ریتم اصلی و بررسی قطعات مختلف موضوعی به این سوالات پاسخ دهیم.

آموزه‌های دین به‌عنوان ابزار جامع هدایت و راهبری بشر، در بسیاری از موارد، حاکم بر باورها، ارزش‌ها و هنجارهای لازم برای جهت‌دهی و الگو بخشی به رفتار و کنش انسانی است. نقش دعا در تحقق سبک زندگی اسلامی نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است. محتوای ادعیه مأثوره که از سوی ائمه معصومین() صادر گردیده است علاوه بر اینکه روح‌بخش و معنویت افزاست، خود ارائه‌دهنده سبک زندگی نیز می‌باشد. دعای کمیل از منابع بی‌بدیلی است که در این برخورد می‌تواند منبع جستاری عظیم باشد. این نوشتار موجز در راستای همین دغدغه تنظیم گردیده است و با بهره‌گیری از روش تحلیلی و توصیفی به روش اسنادی در منابع قرآنی و آیات و روایات به بررسی معنای سبک زندگی پرداخته است. از دیگر مطالب مطرح شده، ضرورت توجه به حیات طیبه و ارائه مؤلفه‌های سبک زندگی با توجه به محتوای دعای کمیل از جهت بینش‌ها که شامل مباحث توحید، معاد و نبوت است و از جهت گرایش‌ها یا اخلاقیات که شامل اخلاق فردی و اخلاق ارتباط با خداست نیز پرداخته است.

انسان موجودی اجتماعی است. وی برای رفع نیازهای خود بایستی الزاماً در اجتماع زندگی کند. در ابتدا این زندگی، ابتدایی و بر اساس فطرت بود اما بعد از گذشت زمان و پیچیده‌تر شدن روابط انسانی، اختلافاتی بین آن‌ها رخ داد که نتیجه آن بروز فساد و تباهی و در نهایت شقاوت دنیوی و اخروی انسان است. پیامبران همراه با کتب آسمانی، از طرف خدای متعال مأمور شدند تا این اختلافات را حل و داوری کنند لذا برای ساخت نظام اجتماعی آنان، سازوکار‌هایی را ایجاد کرد تا با پیروی از آن‌ها، اجتماع انسانی به سامان برسد. این سازوکارها را می‌توان به این شکل دسته‌بندی کرد: الف) تعلیم و تربیت؛ قضائی؛ اقتصادی؛ سیاست خارجی. می‌توان گفت معیار و ضمانت اجرایی این نظامات عبارت است از «اعتقاد به معاد». و برای سامان یافتن آن‌ها باید اعتقاد به معاد در جامعه به شکل فراگیر و صحیح پایه‌ریزی شود. ساختار نظام اجتماعی در قرآن کریم جهت اتصال انسان دنیوی به آخرت بر اساس اعتقاد به مبدء و معاد و کرامت انسان بنا نهاده شده است.

از عرفی ترین روش‌ها در نظام معرفتی انسان، استقرا است. استقراء با نگره بررسی جزئیات و رسیدن به حکم کلی که در جزئیات یافت شده است، یعنی از سیر جزئی به کلی، به عنوان روشی علمی و تجربی در علوم طبیعی و تجربی به کار گرفته شده است. قرآن کریم در تبیین معارف توحیدی در کنار استدلال‌های برهانی و جدلی از روش استقراء در اثبات توحید ربوبی، معاد و الهی بودن قرآن کریم، استفاده نموده است. شهید صدر از برجسته‌ترین متفکران اسلامی است که توانست با طرح نظریه جدیدی به نام «دیدگاه ذاتی»، یقینی بودن استقرا و صحت نتیجه در آن را به اثبات برساند. ایشان با استمداد از علم اجمالی در اصول فقه و حساب احتمالات، توانست روش استقرایی را تحلیل کند. نوشتار پیش رو با روش توصیفی تحلیلی به بررسی این روش نوپدید در حوزه مبانی استقراء های قرآنی پرداخته و با استفاده از مدل استقرایی شهید صدر توانست، استقرای معاد قرآنی را موجه و یقین آور ارزیابی نماید.

انسان در طول تاریخ برای کسب معرفت و شناخت، همواره از دو منبع بهره می برده است. یکی «وحی و حجت ظاهری الهی» است که خداوند به واسطه ی پیامبران و از طریق کتب آسمانی، انسان را با حقایق پیدا و پنهان جهان آشنا کرده است. و منبع دیگر، «عقل و حجت باطنی» است که آدمی از راه دقت در پدیده های طبیعی و تلاش فکری و تجربی به کسب معرفت و دانش نائل آمده است. نسبت میان این دو منبع معرفت و بررسی رابطه ی معرفت دینی و تجربی که از آن به عنوان رابطه ی «علم و دین» نام برده می شود از مهمترین دغدغه های اندیشمندان و متفکران در هر حوزه ی معرفتی و فکری بوده است. اینک قرآن کریم به عنوان معتبرترین منبع وحی الهی و آخرین کتاب آسمانی و کلام خداوندی، در سخنان بسیاری، آدمی را به تفکّر و تعقّل و تدبّر در آفرینش آسمانها و زمین و نبات و گیاه و حیوان و انسان، و بطور کلی «آفاق و أنفس» دعوت می کند. و ناگزیر باید این دعوت با عمل خداوندی تطبیق کند؛ و این چنین است که «قرآن و علم» با هم تلاقی می کنند. در ضمن این مطلب بدان معنا نیست که قرآن کتاب علوم طبیعی است که هر مکتشف و مخترعی بتواند از آن چیزی کشف کند یا کشفخود را بدان مستند سازد؛ آنچنان که کتاب اقتصاد، تاریخ و فلسفه نیست. اگر ما می گوییم مسائل علوم طبیعی در قرآن، به این معنا نیست که قرآن را کتاب ریاضی و فیزیک و شیمی و نجوم و... می دانیم؛ بلکه برآنیم برخی از اصطلاحات و تعابیر مربوط به مسائل طبیعی که در قرآن آمده است را بازگو کنیم و تفسیر دانشمندان درباره آن را بیان و بررسی نماییم و با کمک یافته های علوم طبیعی، تفسیر روشن تری را از این آیات ارائه دهیم و مطابقت آموزه های قرآن را با یافته های علوم بیان کنیم. به علاوه قرآن کریم در راه یابی به آفریدگار هستی چهره های گوناگونی را معرفی می کند؛ و برای خداشناسی هیچ گاه فکر بشر را در راه های پر پیچ و خم استدلال های دقیق، محصور نمی سازد. بلکه شاهکارهای حکمت و آثار قدرت را در مظاهر آفرینش، یادآور می شود و نیروی فکر را گاهی به آسمانها می کشد و در ماوراء جوّ پرواز می دهد، و زمانی در میدان پهناور زمین به جولان در می آورد. تا در نتیجه ی فکر و دقت، به آفریننده ی این دستگاه با عظمت، معرفت حاصل گردد. حال یکی از این چهره های خداشناسی که با موضوع این پژوهش نیز مرتبط است، «کشف و تفسیر آیات تکوینی، و راه یابی عقلانی و تجربی از رهگذر طبیعت است.» طبیعتی که مظهر فعل و صفت آفریدگار توانای هستی است و چیزی جز علم، ما را به اسرارش رهنمون نمی سازد. در این نوشتار سعی شده است که از طریق یکی از هزاران آیه ی کتاب تکوین آفرینش، یعنی «آب»، پیوند و ارتباطی با آیات کتاب تشریع برقرار سازد و با طرح مباحث مختلفی پیرامون این عنصر حیات بخش، بیان کند که این دو کتاب (طبیعت و شریعت) از یک منبع و سرچشمه ی واحد، هدایت می شوند. بنابراین مسئله ی ما در این پژوهش، طرح پرسشی اصلی، و نیز پرسش هایی فرعی در همین زمینه است که در قسمت پرسش های تحقیق خواهد آمد.

خداوند متعال هادی علی الاطلاق است و از آنجا که خداوند حکیم است، هر مخلوقی را به سوی هدف خود و حقیقت و سعادت هدایت می کند، با دقت در آیات قرآن کریم در می یابیم که مردم همیشه پس از آمدن انبیا و کتاب های آسمانی، به دو گروه تقسیم شده اند: دسته ای هدایت را بر گمراهی برمی گزیدند، و دسته ای گمراهی را بر هدایت ترجیح می دادند. برخی عوامل هستند که گاهی امر فطرت را خنثی ساخته و مایه گمراهی او می گردند. شناخت عوامل تحقق هدایت و نیز راهکارهای مصونیّت از گمراهی می تواند راهگشای بشر در دست یابی به هدایت الهی باشد. مهم ترین عوامل ضلالت انسان از منظر قرآن و نهج البلاغه عبارتند از: تبعیت از شیطان، کفر و ناسپاسی، غفلت، ایستادگی در برابر حق، پرستش بت ها؛ نیز اهم پیامدهای ضلالت و گمراهی عبارتند از: خسران، محرومیت از هدایت خاص الهی، مذموم واقع شدن، سرگردانی و حیرت؛ نیز راهکارهای مصونیّت از ضلالت و گمراهی بر اساس آیات و نهج البلاغه عبارتند از: معرفت نفس، معرفت رب، حیا و شرم، تبعیّت از کتاب الله. هدف از ارسال انبیاء و تشریع قوانین الهی هدایت انسانها است در راهی که نهایت آن رستگاری و آسایش ابدی است. آنان که بعد از آمدن رسولان الهی هدایت را برگزیده و در راه خدا به تلاش برمی خیزند، سزاوار توفیق خداوندی می گردند. ولی کسانی که پیامبران را تکذیب کرده و از هوای نفس پیروی کنند، گمراهی آنان حتمی و یقینی است. همیشه اعمال انسان نتایج و بازتاب خاصی دارد، از جمله این‌که اگر عمل، خوب و نیک باشد نتیجه آن روشن‌بینی و توفیق و هدایت بیشتر به سوی خدا و انجام اعمال بهتر است ، باید دید قرآن کریم به عنوان منبع اصلی تعالیم اسلامی، که کتاب هدایت نامیده شده و آخرین نسخه دستورات آسمانی برای انسان است،و همچنین نهج البلاغه به عنوان کلام امیرالمومنین علی(ع) چه راهی را برای رسیدن به آن هدف متعالی پیشنهاد می‌کنند و نقطه مقابل آن؛ یعنی ضلالت را در چه چیز می‌دانند؛ عوامل گمراهی را چگونه تعریف می کند و پیامدهای آن و راهکارهای مصونیت از آن را در چه می دانند.

پژوهش حاضر به منظور بررسی عبودیت و آثار و پیامدهایی آن؛ همانند: طهارت، تقوا، معرفت شهودی و هدایت تکوینی، و نیز بروی چگونگی ارتباط و نوع پیوند این عناصر با یکدیگر بر اساس آیات قرآن کریم به عنوان اصیل ترین منبع و مبداء معرفت، نگاشته‌شده‌است. تحلیل و تقریر آیات مرتبط با موضوع و بیان چگونگی پیوند و روابط بین اجزاء مطرح شده، به عنوان یک مستند قرآنی برای مدعیات عرفانی و نیز کسانی که بر اساس آموزهای قرآن حقایق را دریافت می‌کنند، قابل عرضه و ارائه بوده و همچنین نقش بسزایی در مطالعات عرفانی دارد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که بر اساس قرآن عمل و امتثال تمامی دستورات وجوبی و استحبابی و ترک محرمات و منهیات کراهتی حق تعالی و نیز انجام مباحات به نیت تقرب الهی، از مصادیق« عبودیت» و آغازی برای حصول« طهارت» و « تقوا» است. هر چه بر این عبودیت بلحاظ کمیت و کیفیت افزوده شود، آثار عصمت، طهارت و تقوا در عبد بیشتر ظهور می‌یابد، و این طهارت و پاکی حجاب‌های بین عبد و خداوند را به کنار می‌زند. از این رو عبد به« معرفت شهودی» دست می‌یابد. در پرتوی این معرفت شهودی، حق از باطل نمایان شده و سالک به دور از گرفتاری در راه‌های انحرافی به صراط مستقیم حق « هدایت» می‌شود، چنانکه این معرفت شهودی ضامن ثبات قدم بر صراط مستقیم توحید است. از اینرو عابد سالک، با عنایت حق با عزم و اراده قوی‌تر در این مسیر گام برمی‌دارد. روش این پژوهش توصیفی تحلیلی می‌‌باشد و روش شناسی پژوهش تفسیری است.

خداوند، خالق هستی وجود بر خود واجب می‌داند هر مخلوقی را که آفریده است براساس ظرفیت وجودیش به‌سوی کمال مطلوبش هدایت کند، او با ایجاد خصوصیاتی درتکوین تمامی ذرات هستی هدایت خود را تحت هماهنگی و انسجامی تخلف ناپذیراعمال کرده است. این هدایت در تکوین انسان به صورتی ویژه وارزشمند با اعطای حجت باطنی عقل به همراه قوه کمال‌‌طلبی و حس خداجویی تجلی می نماید. ارسال رسل و انزال کتب، برای جهت بخشی به این تمنیات درونی در قالب شریعتهای گوناگون تحقق پذیرفته است.فرامین وضعی که از طریق انبیاء به بشر رسیده، به ‌نام هدایت تشریعی نام گرفته است .از نظرما شیعیان برخی از انبیاء برگزیده الهی و ائمه دوازده‌گانه علیهم السلام به اذن خداوند مفتخر به مقام هدایتی امامت هستند .به این معنی که واسطه فیاضیت و ربوبیت خدای تعالی برعالم می‌باشند و از قدرت دخل و تصرف درکائنات برخوردارند که به آن ولایت تکوینی گفته می شود. کسانی که در عالم ظاهردرمسیرحرکت به‌سوی خداوند پیش بروند، باب هدایت نوینی به‌روی آنها گشوده می‌شود که با پذیرش هدایت اولیه ارتباط مستقیم دارد و موجب راهیابی به مدارج بالاترکمال عبودی درآنها می شود که توسط شاخه ای از ولایت تکوینی امام به‌نام هدایت تکوینی إعمال می‌شود.این هدایت ایجاد کشش قلبی و تأثیر در نفس انسانی به ‌صورت تصرف تکوینی است و مخصوص کسانی است که با قدم گذاشتن در مسیر هدایت اولیه، مستعد دریافت این هدایت ثانویه می باشند. هدایت تشریعی انبیاء همان ارائه طریقه است، اما هدایت باطنی نوعی هدایت قلبی، دستگیری و همراهی روحی تا ایصال مطلوب به مقامات معنوی است. این نوع هدایت یک هدیه اعطایی مضاعف به بندگان شایسته از سوی خداوند است که در این پژوهش سعی داریم آن را مبتنی بر مستندات قرآنی و همچنین میراث متقدم روایی امامیه ونظریات برخی علماء معاصر شیعی و مصادیق عینی از روایات و سیره مشهور معصومان تبیین نماییم، هم چنان که از رهگذر این تبیین قرآنی می‌توان به مهمترین شبهات مطرح شده دراین عرصه هدایتی پرداخت.

دگرگونی‌های طبیعت، آموزه‌های مهمی برای ‌‌‌‌‌انسان‌ها در‌‌‌‌‌‌‌‌‌پی دارد، آشکارترین درس طبیعت، نمایش تابلو کوچکی از‌‌‌‌‌ رستاخیز الهی است، تجربه‌های فراوانی از‌‌‌‌‌قیامت در ‌‌‌‌‌‌‌‌‌دل طبیعت، جایی برای‌‌‌‌‌ شک کردن در روز‌‌‌‌‌معاد باقی نمی‌گذارد، طبیعت مرده فصل زمستان که‌‌‌‌‌ گویی بویی از‌‌‌‌‌ زندگی نبرده، با‌‌‌‌‌نسیمی بهاری، چنان با‌‌‌‌‌طراوت می‌شود که ‌‌‌‌‌گویا هیچ زمستانی به‌‌‌‌‌خود ندیده است.‌‌‌‌‌ روش انجام پژوهش در‌‌‌‌‌‌‌‌‌این پژوهش توصیفی و‌‌‌‌‌‌‌‌تحلیلی می‌‌‌‌‌باشد که ‌‌‌‌‌به‌‌‌‌‌ارزیابی نقش طبیعت ‌‌‌‌‌در‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترسیم معاد در‌‌‌‌‌‌‌‌‌ آیات‌‌‌‌‌قرآن با ‌‌‌‌‌تمرکز بر سوره دوم و‌‌‌‌‌‌‌‌ نحل به‌‌‌‌‌شرح و‌‌‌‌‌‌‌‌تفسیر پرداخته است.‌‌‌‌‌ در این پژوهش برآنیم تا به‌‌‌‌‌سوالات ذیل جواب دهیم: 1ـچگونه میتوان اعتقاد به‌‌‌‌‌معاد را ‌‌‌‌‌با‌‌‌‌‌توجه به‌‌‌‌‌پدیده‌‌‌‌‌های طبیعت‌‌‌‌‌ و ‌‌‌‌‌‌‌‌آیات مربوطه در‌‌‌‌‌‌‌‌‌قرآن در ‌‌‌‌‌‌‌‌‌جامعه پایدار کرد؟ 2ـآیا رویش گیاهان و ‌‌‌‌‌‌‌‌سرسبز شدن درختان در ‌‌‌‌‌‌‌‌‌بهار نشانه ای از ‌‌‌‌‌یادآوری زندگی بعد از‌‌‌‌‌مرگ نیست؟؟ 3ـآیا ارتباط انسان با‌‌‌‌‌جهان قرآن مصور بر اساس مقوله معاد قابل ارزیابی و‌‌‌‌‌‌‌‌تفکر نیست؟؟ نتایج بیانگر آن می‌‌‌‌‌باشد که‌‌‌‌‌ هر آنچه در‌‌‌‌‌‌‌‌‌طبیعت ‌‌‌‌‌اتفاق می‌‌‌‌‌افتد در‌‌‌‌‌‌‌‌‌سوره‌‌‌‌‌های قرآن به‌‌‌‌‌آن اشاره شده و‌‌‌‌‌‌‌‌ در روز‌‌‌‌‌‌‌‌‌قیامت و‌‌‌‌‌‌‌‌ معاد چنین صحنه‌‌‌‌‌هایی از‌‌‌‌‌ طبیعت به‌‌‌‌‌روی چشم انسان نمایان می‌‌‌‌‌شود.‌‌‌‌‌به‌‌‌‌‌طور کلی معاد و‌‌‌‌‌‌‌‌طبیعت ارتباط تنگاتنگی با ‌‌‌‌‌یکدیگر دارند و ‌‌‌‌‌‌‌‌هر صحنه از‌‌‌‌‌طبیعت نشانگر قسمتی از‌‌‌‌‌معاد و ‌‌‌‌‌‌‌‌روز قیامت می‌‌‌‌‌باشد که‌‌‌‌‌خداوند برای ‌‌‌‌‌هدایت و‌‌‌‌‌‌‌‌تفکر انسان‌‌‌‌‌ها خلق نموده است.

دید آدمیان نسبت به آینده (پدیده ی معاد) ،در سه طیف باور، اِ نکارو شک بررسی می‌شود. این سه طیف ،سه گونه شخصیت انسانی را به چالش می‌کشند. هرکدام از پدیده‌های خداوندی (مجموع خلقت) ،پدیدارهای (ظهورات) متفاوتی در بین انسان‌ها دارند. پدیده معاد نیز در طول تاریخ ،پدیدار متفاوتی در نسل آدمی از خود برجا گذاشته است. بیشتر انسان ها به اسم، پدیده معاد را پذیرا هستند ،اما به رسم معاد ناباوری ،زندگی را میگذرانند و در اندیشه، سخن و رفتارشان تجلی باور به این پدیده آمدنی (معاد) دیده نمی شود. اکثر آدم‌ها در مواجهه با پدیده ی معاد ،به جای باور داشتن ،به ستیز و گریز با چنین پدیده حتمی الوقوعی رو می آورند. اینگونه نگرش آدمی به پدیده ها (خاصه معاد) ،در شکل گیری شخصیت آنها نقش اساسی ایفا می‌کند. پس لازم است به صورت علمی این پدیده (معاد) در محافل دانشگاهی و حوزوی مطالعه شود، تا بازتابی از آن در زندگانی این جهانی مشهود گردد.