جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دید آدمیان نسبت به آینده (پدیده ی معاد) ،در سه طیف باور، اِ نکارو شک بررسی می‌شود. این سه طیف ،سه گونه شخصیت انسانی را به چالش می‌کشند. هرکدام از پدیده‌های خداوندی (مجموع خلقت) ،پدیدارهای (ظهورات) متفاوتی در بین انسان‌ها دارند. پدیده معاد نیز در طول تاریخ ،پدیدار متفاوتی در نسل آدمی از خود برجا گذاشته است. بیشتر انسان ها به اسم، پدیده معاد را پذیرا هستند ،اما به رسم معاد ناباوری ،زندگی را میگذرانند و در اندیشه، سخن و رفتارشان تجلی باور به این پدیده آمدنی (معاد) دیده نمی شود. اکثر آدم‌ها در مواجهه با پدیده ی معاد ،به جای باور داشتن ،به ستیز و گریز با چنین پدیده حتمی الوقوعی رو می آورند. اینگونه نگرش آدمی به پدیده ها (خاصه معاد) ،در شکل گیری شخصیت آنها نقش اساسی ایفا می‌کند. پس لازم است به صورت علمی این پدیده (معاد) در محافل دانشگاهی و حوزوی مطالعه شود، تا بازتابی از آن در زندگانی این جهانی مشهود گردد.

قرآن کریم به عنوان کتاب آسمانی بعد از کتب تورات و انجیل است . از جمله پژوهشگران غربی در عصر حاضر مورخ و محقق دانمارکی ، پاتریشیا کرون (2015-1945) است که به شکل منسجم و با احاطه کامل به منابع اسلامی به ویژه در ارتباط با قرآن در موضوعات مختلف کتاب و مقالاتی را نوشته است . کرون با تاکید بر آیات بر آنست تا پژوهش خود را طیف تفسیری ببخشد ، که با رویکرد انتقادی و تاریخی در زمینه اعتقادات مشرکان از جمله باور به معاد آنان در قرآن، با رنگ و بوی شبهه به تحقیق می پردازد . در این پژوهش بناست تا سوء برداشت کرون در مورد ایمان مشرکان قرآنی به معاد با اهتمام به شیوه تفسیری او از آیات، مورد مطالعه و تحقیق و بررسی و در صورت لزوم نقد گردد.

«إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلاَفِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ لآیَاتٍ لِّأُوْلِی الألْبَابِ؛ هر آینه در آفرینش آسمانها و زمین و آمد و شد شب و روز ، خردمندان راعبرتهاست» (آل عمران: 190) حدود یک ششم از آیات قرآن پیرامون آفرینش هستی و جلوه های گوناگون طبیعت بحث می کند. اختصاص یافتن چنین حجمی از قرآن به این گونه آیات، خالی از حکمت نیست و اهمیت بسیار بالای موضوع را می رساند لذا قرآن مخاطبانش را به اندیشیدن و تدبر در این آیات فرا می خواند. آفریده های خداوند را می توان از زوایای مختلف نگریست و درس های فراوانی آموخت. این پایان نامه پژوهشی است در زمینه ی شناخت قوانین طبیعت و تطبیق آن با قوانین اسلام، و اثرات آن در زندگی. سبک این پژوهش به این صورت است که ابتدا یک یا چند مثال بارز و آشکار از صحنه ها و جریان های طبیعت که قانون مشترکی دارند بیان می شود، سپس همان قانون را از زبان دین، با استفاده از نصوص قرآن و حدیث، بیان نموده و پیرامون آن از حکمت و آثار مثبتش در زندگی سخن می گوید. در این پژوهش، منبع اصلی که به آن استناد شده، آیات قرآن است بطوری که مبحثی بدون استناد به آیات قرآن در این پایان نامه وجود ندارد. نتیجه ی این پژوهش نگرشی متفاوت در خواننده نسبت به طبیعت ایجاد می کند و انگیزه ی تحقیق و بررسی در طبیعت از این زاویه را در او تحریک می نماید. همچنین شناخت او را نسبت به اهمیت و جایگاه دین افزون می کند. دیدن طبیعت با این نگرش، انسان را در سایه ی دین و آغوش طبیعت به آرامش می رساند.

یکی از رویکردها درباره قصه‌های قرآن کریم، اسطوره انگاشتن آن‌هاست. مطابق این دیدگاه قصه‌های قرآن کریم اسطوره‌ای (نمادین و رمزی) تلقی می‌شوند؛ به‌این معنا که چنین قصه‌هایی ماجراهای واقعی و حقیقی را بازگو نمی‌کنند؛ زیرا زبان نمادین و اسطوره‌ای مدلول مطابقی ندارد و باید کشف شود، از ظاهر لفظ معنا به دست نیامده و حقیقتی ورای واژه‌ها وجود ندارد؛ خلاصه اینکه قصه‌پرداز، ملزم به بیان واقعیت نیست بلکه طبق هدف خود از «نماد» بهره می‌گیرد. چنین رویکردی را می‌توان متأثر از مبانی پوزیتویستی، اندیشه‌های فلسفی و علوم انسانی (تجربی) عصر روشنگری دانست. با تحلیل و تبیین مبانیِ معرفتی و فرهنگی اسلام و مبانی معرفت‌شناختی جامعه‌شناسی پدیده‌شناسی می‌توان آن را موردنقد علمی قرارداد؛ زیرا اشتراک گزاره‌های قرآن کریم با گزاره‌های کتب مقدس یهود و مسیحیت دوران نوزایی، بدون در نظر گرفتن مبانی معرفتی، عوامل فکری و فرهنگی ویژه‌ای اسلام با یهود و مسیحیت، باعث پیدایش چنین رویکردی شده است. قصه‌های تورات و انجیل تحت تأثیر عوامل فکری مختلف ازجمله؛ تعمیم روش معرفتی تجربی، رویکرد انتقادی به گذشته و هرمنوتیک فلسفی با نمادانگاری زبان دین، اسطوره پنداشته شده‌اند. تعریف ناپذیری اسطوره، به دلیل «ابهام» در معنا و اشتمال بر «نماد» باعث درهم‌آمیزی قصه‌های اسطوره‌ای یونان باستان با قصه‌های کتب مقدس شده است. با گسترش ترجمه کتب، به‌ویژه ترجمه قرآن کریم به زبان‌های مختلف، توسعه مدرنیته در جوامع شرقی، فعالیت گروه‌های فراماسونری، مستشرقان و خاورشناسان موجب شده است که برخی دانشمندان و روشنفکران مسلمان نیز با تأثیرپذیری از این جریان، به اسطوره انگاری قصه‌های قرآن کریم گرایش پیدا کنند. این در حالی است که مبانی دین اسلام، قرآن و فرهنگ اسلامی متمایز با مبانی عصر نوزایی، دین یهود و مسیحیت و فرهنگ آنان است. طبق مبانی اسلام و فرهنگ قرآنی؛ قصه‌های قرآن کریم با دلایل درون دینی و برون دینی، مطابق با واقع و بیانگر سرگذشت واقعی و حقیقی امّت‌های پیشین است.

بحث زبان قرآن از مباحث زیربنایی اساسی دانش تفسیر در دوران معاصر به حساب می آیدکه با دانش های علوم قرآنی،کلام،فلسفه،زبان شناسی واصول فقه نیز ارتباط تنگاتنگی دارد با توجه به شبهاتی که در دهه های اخیر در ارتباط،با ویژگی ها و ماهیت زبان قرآن مطرح شده، تحلیل ریشه ای این موضوع ضروری می نماید(مبانی تفسیر قرآن،دکتر مودّب،ص184).منظور از زبان قرآن «نوع ساخت ارتباطی و دلالی واژگان،عبارت ها و جمله ها در مقام مواجهه با مخاطبان خود است(فلسفه دین،علی اکبر رشاد،ص101). در باب زبان قرآن دیدگاه های متعددی وجود دارد:گروهی بر این عقیده اند که زبان قرآن، زبان عرفی ساده و تک ساحتی است و در این رابطه می گویند:«زبان قرآن همان زبان تفاهم و تخاطب عرف مردم است و خداوند برای القا و ابلاغ پیام خود به مردم، طریقه و زبان دیگری جز آن را گزینش نکرده است(سیدابوالقاسم خویی،البیان فی تفسیر القرآن،ص281).گروهی چون تیلیش زبان قرآن را زبان رمزی و اشاره(سمبلیک) می دانند «نماد» معادل فارسی «رمز» در عربی و «سمبل» در زبان های اروپایی است.(paul tilish theology of culture p:51-53)دکتر سعیدی روشن زبان تمثیل ونمادین را یکی می داند.(تحلیل زبان قرآن و مسائل آن،ص30).برخی از دانشمندان زبان قرآن را زبان اسطوره می دانند اما باید به این نکته اشاره کرد که برخی اسطوره را داستان هایی می دانند که هیچ حظی از حقیقت در آن ها وجود ندارد و معرفت_بخشی ندارد.دکتر ساجدی می گوید در برخی موارد اسطوره را داستانهایی است که می تواند مفید باشد.(ساجدی، زبان دین و قرآن،ص167-168).عده ای دیگر اسطوره را داستان های وهمی و خیالی می دانند که از محتوا و پیام خالی است.مانند دکتر سعیدی روشن.(تحلیل زبان قران و مسائل آن،ص32).عده ای چون دکتر شاکر بر این اعتقادند که زبان اسطوره همان زبان سمبلیک است.(شاکر،مبانی و روش های تفسیری،ص103) علی اصغر حکمت،اسطوره را نوعی از تمثیل می داند که در ادامه بحث بیشتر به آن پرداخته می شود.(حکمت،امثال قرآن فصلی از تاریخ قرآن کریم،ص3.4).در باب اسطوره انگاری در عرب باید خاطرنشان کرد برخی از دانشمندان غربی معاصر چون ریچارد بریث(1900-1990م) ایشان معتقد هست که گزاره های دینی افسانه های مفید است به اعتقاد بریث این افسانه ها و داستانها در مخاطبان آثار روان شناختی دارند.اما برخی دیگر از دانشمندان غربی چون «ارنست کاسیرر» و «وینستون کینگ» معتقد به اسطوره انگاری در گزاره های دینی هستند؛از این رو، آنها را غیر علمی،غیر عقلانی و نمادین می دانند و روش اسطوره ای به طور کامل با روش علمی تفاوت دارد و تلاش برای عقلانی ساختن آن تلاشی بیهوده است.(ساجدی،زبان دین و قرآن،ص174).گروهی دیگر از نواعتزالیون زبان قرآن،را زبان تمثیلی دانسته اند دلایل تمثیلی بودن زبان قرآن را این گونه بیان می دارند:الف:رایج بودن زبان تمثیلی در تمامی زبان ها و ادیان؛ب:ناتوانی عقل از درک ماوراء طبیعت؛ ج:قابل فهم بودن مفاهیم غامض و پیچیده از رهگذر تمثیل؛ح:رفع تعارض میان علم و قرآن چ:برخورداری قرآن از سطوح مختلف بیان. مانند احمد خلف الله و در میان خاورشناسان افرادی چون آکوئیناس بر این اعتقادند از آنجا که محور اصلی این رساله بررسی نظریه زبان تمثیلی قرآن با تأکید بر دیدگاههای نواعتزالیون چون محمد احمد خلف الله و برخی خاورشناسان چون آکوئیناس می باشد بحث های دیگر زبان قرآن تا حدی در مورد آنها زیاد سخن گفته شده است اما در مورد زبان تمثیل آنطور که باید و شاید مطالبی در خور توجه بیان نشده است لازم است در این قسمت به تبیین زبان تمثیلی قرآن از دیدگاه نواعتزالیون خلف الله و خاورشناسان پرداخته شود تا جای ابهامی در مورد این مسأله وجود نداشته باشد از آنجا که بحث زبان قرآن بحثی دیرین است که دانشمندان مسلمان و مستشرقان در این زمینه قلم فرسایی کرده اند.احمد خلف الله بر این عقیده است که داستان های قرآن،می تواند داستانهای غیر واقعی باشد و در تمثیل ضرورت ندارد که حوادث اتفاق افتاده باشد یا شخصیت ها موجود باشند، همانگونه که ضرورت ندارد گفتگوها و محاوره ها صادر شده باشند، بلکه در تمام این جهات یا در بعضی از جهات آن به فرض و خیال اکتفا می شود.(الفن القصصی فی القرآن الکریم، ص153).تعریف احمد خلف الله از تمثیل این است که تمثیل را قصه ای می داند که در قرآن از باب ضرب المثل یا تمثیل در قالب هنری درآمده باشد و آن را با قصه اسطوره ای که از لحاظ محتوا و شکل با آن متفاوت است جدا می کند.(الفن القصصی فی القرآن الکریم،ص182).در تقسیم بندی بیان شده از سوی خلف الله داستانهای تمثیلی به زبان نمادین برگردانده شده یا به زبان نمادین قابل تحویل است.از این رو هنری و ادبی بودن این نوع داستان از نوع داستانهای تاریخی روشن تر است؛ زیرا گرچه برخی مفسران قصه تاریخی را واقعی و حقیقی می دانند، ولی قصه تمثیلی را نوعی تمثیل مبتنی بر بیانی عرفی دانسته اند که ممکن است حق نما یا بر پایه خیال باشداز این رو شخصیت های قصه تمثیلی لزوماً واقعی نیستند.(الفن القصصی فی القرآن الکریم،ص183).اصرار و تأکید خلف الله بر این نکته که داستانهای قرآن غیر واقعی است تا حدی است که برخی از آیات قرآن چون سوره فرقان«وَ قالُوا أَساطیرُ الْأَوَّلینَ اکْتَتَبَها فَهِیَ تُمْلی‌ عَلَیْهِ بُکْرَهً وَ أَصیلاً (5)قُلْ أَنْزَلَهُ الَّذی یَعْلَمُ السِّرَّ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ إِنَّهُ کانَ غَفُوراً رَحیماً (6) که احتمال نفی وجود اساطیر در قرآن می رود ایشان از قول فخر رازی چنین نقل می کند:فخر رازی هم بر این اعتقاد است که در این آیات خداوند در صدد انتساب قرآن به خود و نفی این سخن که قرآن دست نوشته محمد(ص) می باشد،نه در صدد این است که اسطوره را از قرآن کریم نفی کند.(الفن القصصی فی القرآن الکریم،ص377). از سخنان اهل لغت و صاحب نظران این گونه بر می آید که تمثیل در برخی مواقع به صورت ضرب المثل و گاهی به صورت تشبیه(مثل زدن) است و در هر دو صورت می تواند با حقیقت همراه باشد.

پژوهش حاضر به منظور بررسی میزان اثر بخشی تربیتی قصص قرآن بر رشد و تعالی زیستی ، روانی و اجتماعی انسان به روش کتابخانه ای انجام شده است . در این تحقیق بدنبال پاسخگویی به این سوال هستیم که آیا قصص قرآ ن بررشد وتعالی انسا ن اثر تربیتی دارد ؟ لذا سعی بر آن است تا ابتدا معنای لغوی و اصطلاحی قصه، اهمیت،ویژگی‌ها و ارزش‌های تربیتی قصه در قرآن موردبررسی قرار گیرد، و در نهایت به شیوه‌ها و تکنیک‌های قصه‌پردازی در قرآن پرداخته می‌شود. قصه، در عرصه فرهنگ و انتقال مفاهیم انسانی قدمتی کهن دارد وسازگارترین فرم کلامی با ذهن بشراست. از همین روی دامنه مخاطبانش وسیع تر و قدرت نفوذش بیشتر است. گرچه زبان اصلی قرآن، زبان دین و هدایت معنوی است، امّا در کامل‌ترین وجه خود از شیوه داستان سرایی برای ابلاغ پیام خویش بهره برده است. این تحقیق کوشیده است با استفاده از آثاری که تاکنون در زمینه قصه های قرآن نگارش یافته است، وجوه امتیاز و تفاوت قصص قرآنی را با قصه های بشری به اختصار بررسی کند و در عناوین چهاردهگانه: «درستی گزاره ها، واقعی بودن داستان، فشردگی گفت وگوها، گزینشی و انتخاب گرایانه، شکسته شدن وحدت زمانی، پردازش پایه پایه، گره افکنی و مبهم گویی، تکرار و مکرر گویی، گفت وگوهای میان قصه ای، داستان در داستان، تنوّع و تفنّن در داستان پردازی، طرح ناگهانی قصه، پرده پوشی و عفیف گویی و حضور حداقلی زن در قصه های قرآنی»، تنظیم کرده و بدست دهد. و همچنین در قرآن کریم فرازهایی از سرگذشت و عملکرد اقوام پیشین بیان شده است که مهم‌ترین آنها، داستان موسی و بنی‌اسرائیل است. این داستان حاوی آموزه‌های تربیتی عدیده‌ای است و نکات ارزشمندی در زمینه تربیت دارد. یکی از مباحث مهم در امر تربیت، روش‌های تربیت است. از این رو شناخت جایگاه هر روش، سهم بسزایی در موفقیت مربی دارد و بدون چنین شناختی، نیل به نتایج مورد نظر با مشکلات فراوان و چالش‌های جدی روبرو خواهد شد.دراین نوشتار برخی از روش‌های تربیت درقرآن مورد بحث قرارگرفته است

پیامبر گرامی اسلام(ص) با تدبیری سنجیده و با محوریت فراگیری حفظ و آموزش قرآن کریم، گروهی زبده از قاریان و حافظان را تربیت کرد که جامعه قرآنی صدر اسلام را تشکیل می­دادند. آن حضرت با بهره­گیری از همین نیروهای قرآنی توانست با نشر آیات قرآن در میان مردم از طریق بیان که تنها ابزار ارتباطی آن روزگار بود، اندیشه توحیدی را در جامعه شرک­آلود جزیرة‌العرب گسترش دهد. سپس بر اساس این نظام فکری و در پرتو مجاهدت­های همان جامعه قرآنی در دوران جنگ و جهاد و پایه‌گذاری حکومت نبوی، امت واحده اسلامی را تحقق بخشید. این گروه از یاران به سبب جایگاه ویژه­ای که در جامعه اسلامی و نزد پیامبر(ص) کسب کردند در جهت ترویج رسالت آن حضرت به ایفای نقش پرداختند. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی، نقش حاملان قرآن از اصحاب رسول خدا(ص) در روند رویدادهای ایام رسالت و ترویج و تبلیغ آموزه‌های قرآنی در جزیرة العرب و بیرون از آن، بررسی شده ­است. یافته­های این پژوهش نشان می‌دهد که این حاملان قرآن، نیروی کارآمد عمل­کننده در اجرای برنامه‌های پیامبر اسلام(ص) و نشر معارف قرآنی در جامعه و میان مردم بودند.

امروزه علی رغم پیشرفت‌ انسان‌ها در همه‌ی زمینه‌ها، یکی از مشخصه‌های بارز و عینی در رفتار عموم مردم جامعه ضعف امید و امیدواری است، به همین دلیل شناخت عوامل این رذیله و راه‌های تقویت امید در آدمی ضمن ایجاد تلاش هدفمند در انسان، سلامت روان او را نیز تضمین خواهد نمود.در پژوهش حاضر، با بهره‌گیری از آیات قرآن کریم، نهج البلاغه، و نیز تفاسیر و شروح معتبر، به بررسی مسئله‌ی یأس و ناامیدی پرداخته شده است، و سعی بر این شدهکه پس از بررسی کلید واژگان ناامیدی، عوامل یأس آفرین را بررسی، سپس راه‌کارهای مقابله با آن را شناسایی نمائیم، اهمیت انتخاب این موضوع، عمومیت این رذیله‌ی اخلاقی در بین انسان‌ها، به خصوص جوانان و پیامدهای سوئی که این رذیله بر جای می‌گذارد بود. در مکاتب روان‌شناختی به طور گسترده به بررسی این موضوع پرداخته شده ولی چون نگاه روان‌شناسی به این موضوع یک نگاه ملموس و حاصل تجربه‌های مادی است، تنها توانسته تا حدودی با این مشکل مقابله کند. اما سوالی که برای یک مسلمان وجود دارد این است که نگاه دین و مذهب از جمله قرآن و نهج البلاغه نسبت به این موضوع چیست و چه راه‌حل‌هایی برای مقابله با این رذیله ارائه داده‌اند. از نتایج بارز و شاخص مفهوم یأس و ناامیدی در قرآن آن است که جهان بینی قرآن، یک جهان بینی خدا مرکزی است و هیچ مفهوم عمده‌ای در قرآن جدای از مفهوم خداوند وجود ندارد، به همین دلیل تنها پناهگاه انسان در مواقع ناامیدی، پناه بردن به خالق یکتاست. همچنین دستورات و توصیه‌های حضرت علی(ع) در این‌باره با قرآن تناقضی ندارد، و ایشان هم، مانند قرآن خدا را در مواقع سختی و ناامیدی، تنها پناهگاه می‌دانند.

چکیدهدر طول تاریخ، خانواده همواره رکن اساسی اجتماع بوده است به طوری که بستر مناسبی برای ارضاء بسیاری از نیازهای مادی و معنوی افراد را فراهم کرده و زمینه‌ساز رشد و تکامل اعضای آن می‌باشد. امروزه علیرغم پیشرفت های سریع فناوری، یکی از مشخصه های بارز در رفتار افراد خانواده به ویژه جوانان و نوجوانان، بدبینی و نگرش منفی است. به همین دلیل بهره گیری از نگرش مثبت و خوش بینانه، ضمن ایجاد فضای مثبت میان افراد به خصوص در خانواده، سلامت آن ها را نیز تضمین خواهد نمود.در روانشناسی مثبت نگر، اعتقاد بر آن است که سازه هایی همچون خوش بینی و باور به این عقیده که در آینده پیامدهای مطلوب حاصل خواهد شد، می تواند از افراد در برابر رویدادهای استرس زای زندگی حمایت کند. به همین دلیل در یکی دو دهه اخیر، به طور جدّی به بررسی نقش خوش بینی در درمان انواع بیماری‌ از جمله افسردگی پرداخته اند که حاصل آن پیدایش نظریه ای به نام خوش بینی بوده است. از طرفی، قرآن کریم با ارائه جهان‌بینی خاص خود و با تکیه بر محور توحید، همواره بر خوش‌بینی تأکید دارد و آن را در رشد و تعالی افراد دخیل و مهم می‌داند.پژوهش حاضر سعی دارد ضمن بررسی مفهوم خوش بینی در روانشناسی و آشنایی با راهکارهای بشری جهت ایجاد و تقویت خوش بینی در خانواده، به تحلیل روانشناختی آیات قرآن در این باره بپردازد. سپس با مقایسه مفهوم خوش بینی در قرآن و علم روانشناسی ضمن معرفی نقاط اشتراک و افتراق این دو حوزه، راهکارهایی مناسب جهت ایجاد و تقویت خوش بینی در حیطه خانواده ارائه نماید. از آنجا که برای روشن شدن حوزه خوش بینی، بررسی بعد مقابل آن، یعنی بدبینی نیز ضرورت دارد، بدبینی و گرایش به تفکر منفی نیز مورد تحلیل قرار گرفته و راهکارهای تضعیف آن ارائه گردیده است.از نتایج بارز و شاخص مفهوم خوش بینی در قرآن آن است که جهان بینی قرآن یک جهان بینی خدا محوری است و هیچ مفهوم عمده ای در قرآن، جدای از مفهوم خداوند وجود ندارد. به همین دلیل خوش بینی حقیقی در خانواده در ارتباط با الله است که دستاوردهای روانشناسی علیرغم شباهت های زیاد با مفاهیم قرآنی موجود در این زمینه از این نکته غافل مانده اند. یافته های پژوهش حاضر بیانگر آن است که: •خوش بینی در روانشناسی به منظور جلوگیری و نیز درمان افسردگی مطرح می شود اما در قرآن پیوسته مورد تأکید قرار گرفته است زیرا مبنای خوش بینی در قرآن، توحید بوده و اساس آن را ایمان افراد تشکیل می دهد.•خانواده یکی از مهم ترین کانون های مورد توجه اسلام و به طور خاص، قرآن است. از این رو خوش بینی توحید محور را در برقراری روابط خانوادگی و تربیت فرزندان یک اصل مهم می داند.•ایجاد خوش بینی فعال در خانواده در روانشناسی و قرآن مطرح شده است و یافته های روانشناسی در این زمینه، با آموزه های قرآنی همسو است. کلید واژگان: قرآن، روانشناسی، خوش بینی، بدبینی، خانواده