جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این پژوهش به جایگاه فلسفی عقل از نظر قرآن و سنت با توجه به اندیشه ها و آرای امام خمینی (ره) پرداخته شده است. پس از بررسی به صورت توصیفی تحلیلی از طریق مطالعه مبانی نظری، نتایج نشان می دهد که در ادیان الهی به ویژه دین مبین اسلام اهتمام ویژه ای درباره ی معقوله عقل شده است چرا که اسلام دینی است که، احکام آن مبنای عقلانی دارد. اسلام مانند ادیان دیگر، دین را فوق عقل قرار نمی دهد و نمی گوید:« دین فوق عقل است وعقل حق مداخله در مسائل دینی را ندارد». در اسلام بر تعقل و تفکر بسیار تأکید شده است، به طوری که تفکر از 70 هزار سال عبادت برتر دانسته شده است. تعداد زیادی از آیات قرآن در مورد عقل می باشند که حاکی از این موضوع است. به گونه ای که انسان را به تعقل دعوت می کند، و انسانی را که تفکر و تعقل نمی کند به چهار پایان (کر و لال) تشبیه کرده اند، هم چنین نتایج نشان می دهد که میوه و اثر اصلی عقل همان فضایل والای انسانی که اسلام به آنها امر کرده است، می باشد و عمل به این فضایل باعث رستگاری و سعادت انسان و دوری او از آتش جهنم می شوند و نهایتاً‌ این که تمام احادیث نعمت خرد را بالاترین ثروت می دانند. بر این اساس در جهان پر آشوب امروز که گرفتاری ها و مشکلات، روان انسان را مریض ساخته است و از معیارهای درست اخلاقی فاصله گرفته است. علت آن همین لغزش های عقلانی و عدم رشد صحیح عقل می باشد. البته هرگونه تفکر و تعقلی مورد تأیید دین نیست. دانستیم که در روایات و احادیث هم به عقل سفارش فراوانی شده است، به طوری که در احادیث از عقل تعبیر به پیامبر الهی شده است. امام خمینی (ره) نیز سفارش های فراوانی درباره ی تعقل و تفکر کرده است ازجمله دلایلی که امام خمینی(ره) برای اثبات حجیت عقل از نظر قرآن می آورند این است که قرآن برای احکام و دستورات شرعی فلسفه و حکمت ذکر می کند. ایشان استفاده تنها از عقل را کافی نمی دانند، بلکه وحی و رسالت انبیاء را مکمل آن می داند چرا که در برخی موارد عقل پاسخگو نیست و باید از وحی و تعلیمات انبیاء الهی بهره برد. همچنین در پژوهش حاضر سعی شده است به جنبه فلسفی عقل در قرآن و روایات با توجه به اندیشه های امام خمینی (ره) پرداخته شود.

نظریه تسلیم به معنی انقیاد محض در پیشگاه الهی از آموزه های صریح قرآن کریم است. تسلیم انسان در برابر خداوند متعال یعنی اینکه انسان نسبت به هر سرنوشتی که از ناحیه خدای سبحان برایش تنظیم می‌شود، چه سرنوشت تکوینی از قضا و قدر و چه تشریعی از اوامر و نواهی و غیر آن تسلیم باشد. تسلیم در قرآن ذو مراتب بوده، گاهی در حد شهادتین و گاهی مدارج بالای آن مدنظر می باشد، از آنجا که حداقل الزام مطلوب دینی در چارچوب مراتب الزامات دینی(اسلام، ایمان و یقین)، سطح دوم است حداقل تسلیم نیز در این سطح لازم و ضروری است. تسلیم آنقدر اهمیت دارد که ضمن تاکید و دعوت به آن در آیات متعدد قرآن کریم، ایمان واقعی منوط به داشتن تسلیم فکری و عملی در مقابل خدا و رسول(ص) شده است. یکی از مسائل مهمی که در این حوزه وجود دارد بحث درباره سازگاری یا ناسازگاری تسلیم با عقلگرایی است که سبقه در تاریخ اندیشه بشری داشته و در قالب بحثهایی از قبیل تعارض عقل و علم با دین، ناکارآمدی عقل در ساحت دین و یا جدا انگاری حوزه اینها مطرح گردیده و باعث مناقشات فکری فراوانی شده است. لذا پرداختن به این موضوع از نگاه قرآن کریم که همزمان داعی به تسلیم و عقلگرایی است، اهمیت فراوانی دارد؛ مخصوصا اینکه تا به حال تحقیق درخوری در این رابطه از نگاه قرآن کریم انجام نگرفته است. این تحقیق به روش توصیفی و تحلیل محتوای کیفی، بحث نظریّه سازگاری تسلیم با عقلگرایی از منظر قرآن کریم را مورد بررسی قرار داده است. نتایج حاصل از بررسی و تحلیل داده ها نشانگر آنست که در نگاه قرآن کریم، هم تسلیم و هم عقلگرایی جایگاه بسیار والایی داشته و با همدیگر سازگارند و مسائل مطرح شده در این حوزه که به نحوی رقیب این نظریه شناخته می شوند نمی توانند نافی این نظریه باشند.

مسئله رابطه عقل و دین و به تعبیر دیگر نسبت معارف قرآنی و برهانی، از مهم‌ترین مسائل در حوزه فلسفه و کلام است. دانشمندان و متفکران بزرگ، هم در جهان غرب و هم در جهان اسلام دیدگاه‌هایی را در این باره مطرح کرده‌اند. پرداختن به این مسئله از اهمیت بالایی برخوردار است؛ تا جایی که می‌توان گفت دیدگاه‌های مطرح شده در این باب منشأ تحولاتی سیاسی، اجتمایی و ...گردیده است. به طور کلی سه رویکرد در این زمینه مطرح است: نسبت تعارض، نسبت تمایز و نسبت تساوی؛ دیدگاه غالب در بین متفکران اسلامی فلسفی مشرب نسبت تساوی بین این دو مقوله است. در این پژوهش به بررسی دیدگاه حسن زاده آملی در مورد نسبت معارف قرآنی و برهانی پرداخته خواهد شد. دستاورد این امر، دریافت پاسخ صریح درباره نسبت معارف قرآنی و برهانی و مبانی و پیش فرض‌های او در به وجود آمدن این نسبت، که پرسش غایی این پژوهش است می‌باشد. حسن زاده دین را برنامه‌ای کامل برای سعادت بشر از سوی پروردگار و عقل را همچون چراغی برای هدایت بشر و قرارگرفتن در صراط مستقیم که همان دین است عنوان می‌کند. او با بهره گیری از آیات و روایات و با تکیه برآراء متفکران بزرگ، دلایلی را برای هماهنگی و اتحاد این دو مقوله بیان می‌کند. در این میان نقدهایی به این رویکرد شده است که در این پژوهش با دسته بندی منتقدان به دو گروه: منتقدان کلی و منتقدان معاصر به بررسی آراء آن‌ها پرداخته شده است و در انتها پاره‌ای از پاسخ‌های حامیان این رویکرد به منتقدان بیان شده است.

قرآن کریم به عنوان سند حقانیت رسالت پیامبر اکرم(ص) و معجزه جاوید اسلام درزمانی نازل شد که فن خطابه وسخنوری دراوج خود بود. از این رولازم بود تا برای تأثیر گذاری بر مخاطب والقای اهدافش از سبک واسلوب ادبی ویژه ای استفاده کند. یکی از اسلوب های به کار رفته در قرآن اسلوب اقناع است. اقناع به معنای رضایت دادن به چیزی است که هدف عمده آن تأثیر گذاری بر مخاطب است و در قرآن کریم از این اسلوب بلاغی برای اثبات قبول دین اسلام ، اعتقاد به غیب، و دعوت به ایمان به خدا وهمچنین در پاسخ به شبهات منکرین و رد عقاید خرافی آن ها استفاده شده است. این اسلوب به دلیل این که مصون از تکلف بوده و با طبع انسان سازگار است به راحتی در قلب و عقل انسان تأثیر می گذارد و سعی دارد با ارائه ی براهین ودلایل قانع کننده انسان را به پذیرش اوامر الهی و اجتناب از نواهی ای که از جانب خداوند معین شده سوق دهد.در واقع اسلوب اقناع بهترین وسیله برای نشر دین است به دلیل این که مخاطب آن قبل از جسم آدمی، عقل و روح اوست،فطرت انسانی و شعور درونی وی را به تحرک وا می دارد و سبب می شود تا مبانی دین به شیوه ی صحیح بیان شود وجایی برای انکار و تردید باقی نماند.که در این پژوهش سعی شده با تحلیل آیات قرآن مهمترین اسلوب های بلاغی اقناع که عبارتنداز: تشبیه ، استعاره، تأکید ، تکرار ، مقابله ، جناس ، استفهام ، مذهب کلامی مورد بررسی قرار گرفته و چگونگی دلالت هریک از فنون ادبی ذکر شده در فرایند اقناع مخاطب بیان شود .نتایج حاصل از پژوهش بیانگر این است که خداوند متعال با بهره گیری از فنون اقناعی به بهترین شکل ممکن سعی دراقناع مخاطبانش داشته و از انجام این امر هدفی جز رساندن انسان به سعادت ابدی نداشته است.

تفسیر قرآن کریم از دانش‌های مهم‌ و اصیل‌ اسلامی است. برای دست‌یابی به تفسیری صحیح از آیات قرآن باید مبانی، قواعد و روش‌های تفسیری مورد تأیید معصومان‌ ع شناسایی شده و به کار گرفته شود. این موارد را می‌توان از منابعی مانند قرآن، حدیث، عقل و آرای بزرگان دین به دست آورد. علی‌رغم این که کتب و پژوهش‌های متعددی در این زمینه نگاشته شده است، ولی قواعد و مبانی تفسیری غالباً مستنبط از دلائل عقلی، زبان‌شناختی و تجربی است و در کمتر نوشته‌ای مبانی و قواعد، مستنبط از احادیث است. در این پژوهش، با محور قرار دادن روایات معتبر کتاب کافی قواعد، مبانی و روش‌های تفسیری مورد تأیید معصومان ع، از روایات استنباط و تبیینِ نو می‌گردد. با روش تحلیل روایات، مبانی تفسیری مانند امکان و جواز تفسیر قرآن، مشروط بودن فهم صحیح قرآن به بهره‌گیری از روایات، منحصر بودن فهم تمام معانی ظاهری و باطنی قرآن به معصومان ع و وحدت مضمون آیات قرآن و سخنان معصومان ع از احادیث استنباط می‌گردد. همچنین طبق روایات، روش‌های تفسیر قرآن با قرآن، تفسیر قرآن با حدیث و تفسیر قرآن به‌ وسیله‌ عقل، مورد تأیید ائمه است. همچنین قواعد تفسیری مانند به کارگیری ادبیات عرب در تفسیر، لزوم توجه به سیاق آیات، لزوم توجه به فضای نزول آیات، منحصر نکردن معنای آیه در مورد نزول، لزوم توجه به آیات دیگر در تفسیر قرآن، لزوم بهره‌گیری از روایات در تفسیر، بهره‌گیری از عقل در موضع مناسب، پرهیز از بهره‌گیری از منابع و روش غیرمعتبر در تفسیر قرآن و ممنوعیت تفسیر به‌ رأی از روایات معتبر کتاب کافی استخراج می‌گردد. طبق نظر برگزیده در روش جامع تفسیری مورد تأیید ائمه ع، مفسر باید تمام این مبانی را رعایت کند و از هر سه روش تفسیری بهره ببرد و تمام قواعد تفسیری مذکور را به کار گیرد تا به تفسیری صحیح و کامل از قرآن کریم دست یابد.

برای دستیابی به تربیت دینی باید به قرآن ، کتاب هدایت متوسل شد، کتابی که سرچشمه ی رستگاری و سعادت بشربوده و جامع ترین برنامه ها را سرلوحه ی کار انسان قرار می دهد، نقش ایمان، استقلال و آزادی انسان در رسیدن به تربیت صحیح بر کسی پوشیده نیست.انسان موجودی آزاد و مستقل و صاحب عقل و اراده ای استوار آفریده شده است که با استمداد از آن میتواند مسیر تکامل را بپیماید. این سه عنصر نقش اساسی را در هدایت انسان در طول تاریخ داشته اند. این پایان نامه به روش توصیفی و تحلیل متن انجام شده و گردآوری مطالب به صورت کتابخانه ای بوده است. نتیجه بررسی هانشان می دهند قرآن کربم تمسک به این سه اصل را از راه های اساسی رسیدن به تربیت دینی می داند، قرآن در آیات بی شماری انسان را در تعیین سرنوشت خویش آزاد می داند و حتی انتخاب دین را مسئله ای به شمار آورده است که انسانها با کمال آزادی باید آنرا بپذیرند و برانگیخته شدن انبیاء و رسولان الهی را برای تأمین و تحقق آزادی معنوی و اجتماعی بشر می داند. قرآن کریم ایمان راستین را هدیه ای الهی می داند که با آن انسان به آرامش خواهد رسید. تربیت دینی را باید بر پایه ایمان بنا نهاد پیامبران به عنوان نخستین و برترین مربیان دینی، از ایمان آغاز کرده و آن را کانون کوشش های خود قرار داده اند.

در عصر کنونی که همه انسان ها به دنبال احقاق حقوق خود هستند و تمامی رسانه ها و مکاتب بشری، دم از رعایت حقوق بشر می زنند، موج عظیمی از اسلام هراسی، مبنی بر اینکه اسلام دین شمشیر و خون ریزی است و برای دیگران حقی قائل نیست راه افتاده است. این تحقیق سعی نموده است که با هدف تبیین توجه قرآن کریم نسبت به حقوق انسان های غیر مسلمان و با تشریح رجحان دین اسلام نسبت به یهودیت در حوزه حقوق غیر هم کیشان، جامعیت دین اسلام را در این زمینه به اثبات برساند. بنابراین با رویکردی « تحلیلی- توصیفی» و با استفاده از منابع اسلامی و یهودی اعم از کتب، مقالات، سایت های معتبر، مجلات و ... و با محوریتِ تطبیقِ آیات قرآن کریم و تورات، انواع حقوق غیر هم کیشان در این دو کتاب آسمانی را بررسی نموده است. یافته های این پژوهش نشان داد که: هر دو کتاب آسمانیِ قرآن و تورات، حقوق مدونی را در قالب دستورات الهی برای غیر هم کیشان خود ترسیم نموده اند. در بعضی از این حقوق، هر دو کتاب نظراتی کاملاً منطبق بر یکدیگر داشتند. و در بخشی از حقوق، بین نظرات دو کتاب آسمانی، اشتراکات و افتراقاتی مشاهده شد. و در بخشی دیگر، فقط قرآن برای غیر هم کیشان حقوق را در نظر گرفته بود و تورات حقوق متناظر با آن را برای غیر یهودیان نپذیرفته بود. از پژوهش حاضر می توان نتیجه گرفت که: ا. اشتراکات این دو کتاب آسمانی در حوزه حقوق غیر هم کیشان نشان دهنده صدور آن ها از یک منبع وحیانی مشترک است. 2. نظرات قرآن در این رابطه، بسیار جامع تر و قابل اجرا تر از تورات است. 3. بعضی از نقض حق هایی که در مورد غیر یهودیان وجود دارد، خلاف عقل و فطرت بشری است و نشان دهنده تحریف در این کتاب آسمانی است.

قرآن کتاب هدایت است و برای عوام و خواص به‌طور یکسان نازل شده است؛ عموم از ظاهر قرآن بهره می‌برند و خواص علاوه بر ظاهر به باطن و لایه‌های درونی آن نیز نظر دارند. تأویل عرفانی نگاه به لایه-های باطنی قرآن است که توسط انبیاء و اولیاء و در درجه‌ی بعد عرفای مسلمان صورت می‌گیرد؛ کسانی می‌توانند نظاره به باطن قرآن داشته باشند که، اشراف کامل به قرآن و همچنین مبانی عرفانی داشته باشند. امام خمینی اندیشمند فززانه‌ای هستند که دارای شخصیت چند بعدی می‌باشند، برخی از ابعاد وجودی ایشان مورد توجه قرار گرفته و برخی همچنان مغفول و گمنام مانده است؛ گرایش عرفانی سبک قالب در تألیفات غیر فقهی امام خمینی است. در این تحقیق با توجه به دیدگاه عرفانی امام خمینی به جستجوی لایه‌های زیرین قرآن کریم پرداخته شده است. امام خمینی تفسیر را شرح مقاصد قرآن می‌دانند، مقصد قرآن انسان‌سازی است پس باید کتاب تفسیر هم، کتاب انسان‌سازی و جامعه‌سازی باشد. تأویل به معنی برداشت معانی باطنی از ظاهر آیات با توجه به مبانی و روش‌های خاص است که این مبانی و روش‌ها از دین اسلام و عقل سلیم گرفته شده است. تفاوت تأویل با تفسیر، اهمیت تأویل، تفسیر عرفانی، شرایط تفسیر و تأویل، مبانی تفسیر و تأویل، مصادیق تأویل از دیدگاه امام خمینی از جمله مباحثی است که در این تحقیق مورد بررسی واقع می‌شود.

پایان نامه پیش رو آیات قران مجید و احادیث ائمه اطهار (ع) و عهدین و کتب رسولان عهد عتیق و جدید در رابطه با اهمیت و جایگاه والای پایگاه عبادی در قرآن و کتاب مقدس می باشد. تحقیق حاضر از یک مقدمه وپنج فصل تشکیل یافته است. در این رساله نگارنده ذکر کلیاتی پرداخته که انستن آن به منظور ایجاد زمینه ذهنی مناسب و تصویر روشن از موضوع رساله ضروری می نماید. ابتدا در مقدمه نظری کوتاه به ادیان ابراهیمی و کیت مقدس آن ها ، سپس در فصل اول به اهمیت عبادت و مقایسه ی آن بین سه دین سامی، در فصل دوم به بررسی و اهمیت مسجد به عنوان پایگاه عبادی در دین سالام، در فصل سوم نظری بر دو پایگاه عبادی (کنسیه، کلیسا) در آیین های یهودیت و مسحیت، در فصل چهارم پیان نامه به نحوه برگزاری نماز و دعا در اسلام و عهدین و در فصل پنج تغسیری کوتاه از پیام و آیات مسجد در قران بیان شده است و دئر پایان مقایسه ای بین پایگاه های الهی و نتیجه گیری و راهکار های مناسب ارائه شده است. آدمی با وجود این که بر اساس بصیرتی عمیق تعالی وجودی ذات مطلق را که حتی از قید اطلاق نیز آزاد است ادراک می کند و او را در هویت وجودی خود کاملاً نا مشروط، انکرالنکرات و سرّ الاسرار و دور از دسترس عقل بوالفضول می داند که حتی به حیطه ادراک انبیا و اولیا نیز نمی آید مع الوصف با الهام از نصوص دینی و فطرت الهی خود او را در نهان خانه ی قلب خود که عرش الله اکبر است وجدان کرده و از در و دیوار در تجلی می یابد او این مرتبه نیز قانع نگشته و دلخوش نمی کند. از این رو در زمین زندگی خود سرایی برای محبوب قدسی می سازد. سرایی که در نظر او از همه سراهای دیگر متعالی تر و مقدس تر است مکان مقدسی که در حقیقت روزنه ای به عالم بالا دارد زیرا در چنین جایگاه مقدسی است که امر قدس مجال ظهور، تجلی و تبلور می یابد از همین رو به لحاظ اهمیت موضوع و بحران معنویت که دغدغه اصلی روزگار ماست. پایان نامه حاضر عمدتاً بر اسا متون مقدس به بررسی نقش پایگاه های عبادی ( مسجد، کنسیه، کلیسا) در سه دین بزرگ سامی در ابعاد مختلف اعتقادی، عبادی، اجتماعی، و ...... دست می یازد و در نهایت در پرتو مقارنه و مقایسه با بیان وجوه قوت و ضعف، افتراق و اشتراک این پایگاه عبادی زمینه ساز درکی صحیح و عمیق از نقش والا و انسان ساز و ظلم ستیز مسجد به عنوان عالی ترین سجده گاه و جلوه گاه حق در سرتاسر هستی می گردد. (تقدسی نیا، خسرو، مسجد در آینه ی قرآن و روایات، انتشارات ائمه(ع)، 1380، چاپ اول)

ترسیم نسبت باورهای دینی با علوم و نیز نقش آن‌ها در پیشرفت علمی از مهم‌ترین مؤلفه‌های شکل‌دهی و جهت‌دهی تکامل انسان و نیازهای او در حیات دنیا و سعادت اخروی است. در قرآن کریم و روایات به عنوان اصلی‌ترین منابع دین، سیمای علم و معرفت صحیح و راه‌های دست‌یابی به آن ترسیم شده است. با توجه به محوریت شناخت در شکل‌گیری باورهای دینی و علوم، ابتدا هندسه‌ی وسائط شناخت از نگاه آیات و روایات مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این هندسه با دسته‌بندی مناسبات وحی، شهود، عقل، نقل و تجربه مشخص می‌گردد که انکشاف علوم برگرفته از آیات انفسی و آفاقی به نفس ارجاع دارد؛ سپس فرایندهای تولید علم با محوریت این مناسبات مطابق با روایات معصومین(علیهم السلام) مطرح گردیده است. همچنین به برخی از موانع معرفتی نظیر ظن و پیروی از هوای نفس و آرزوهای خالی از واقعیت در پیشرفت انسان و شکوفایی علمی پرداخته شده است. در ادامه با توجه به نقش اساسی نفس و اطوار وجودی آن در پیمودن مراتب معرفت و عمل، مشخص می‌شود که از یک سو علم نیازمند تنسیق و جهت‌دهی تحت هدایت الهی و به وسیله‌ی باورهای دینی نظیر ایمان به غیب، صدق، شکر و نقد است؛ و از سوی دیگر شاخص‌های دینی مطرح شده در روایات نظیر محبت به خداوند، اخلاق، عدل و توجه به نظام‌مندی آفرینش موجب ترفیع معرفتی انسان می‌شود. در نهایت مسئولیت و عاقبت انسان در سیر معرفت، ملازمت تقوی و پیروی از الگوی متجلی در امام، استنباط می‌شود و ثمره‌ی این ملازمت، هدایت و اتصال قلب به کلمه‌ی توحید و روشن‌شدن عقل به نور حکمت است.