جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دیدگاه‌های نظریه‌پردازان مکتب سیتسمی در دانش سازمان و مدیریت، همانند سایر حوزه‌های علمی، آگاهانه و یا ناخودآگاه بر مبانی و پیش‌فرض‌های بنیادین استوار است؛ مبانی که کیفیت و چرایی موضع‌گیری آنان را مشخص و هرکدام را در قلمرو یکی از رویکردها و جریان‌های دانشی قرار می‌دهد. از سوی دیگر تغییر در مبانی، تغییر در نظریه را در پی دارد. ازاین‌رو، با طرح این پرسش محوری که: «دیدگاه و نقد قرآن کریم نسبت به مکتب سیستمی چیست ؟» و باور به اینکه قرآن کریم نسبت به مفاهیم پایه‌ای مکتب سیستمی دیدگاه متفاوت و جامع‌ داشته، درزمینه مبانی معرفت‌شناسی، انسان‌شناسی، ارزش‌شناسی، جامعه‌شناسی و کارکردهای آن نقدهای جدی دارد و با بهره‌گیری از روش تلفیقی مبتنی بر روش اکتشافی، فراترکیب و استنطاقی، ابتدا با جمع‌آوری داده‌ها (با روش اکتشافی) و چینش نظام‌مند آن-ها (با روش فراترکیب) پروتکلی از پرسش‌ها و محورهای نقد فراهم شد و آنگاه، پرسش‌ها (با روش استنطاقی) جهت دریافت پاسخ نقادانه به قرآن کریم عرضه گردید. برآیند و نتایج تحقیق نشان می‌دهد که: قرآن کریم معرفت‌شناسی مکتب سیستمی را ازلحاظ ماهیت، موضوع، ابزار، منبع و اعتبار توسعه داده است؛ انسان‌شناسی آن را درزمینه تعریف انسان تغییر داده، در مورد ماهیت او توسعه بخشیده، نوع نگاه به رابطه انسان و سازمان را اصلاح‌کرده و مجبور و منفعل بودن او را نمی‌پذیرد؛ ارزش‌شناسی آن را از نگاه صرفاً مادی تغییر داده، نگاه سود گرایانه را در خدمت تعالی منابع انسانی اصلاح نموده و اهداف مادی گرایانه را به سمت اهداف مادی و معنوی گسترش داده است؛ جامعه‌شناسی آن را ازلحاظ ماهیت از بسندگی به وضع موجود و تعادل ایستا به رسیدن به وضع مطلوب و تعادل پویا تغییر داده، مغلوب بودن فرد در برابر جامعه و سازگاری سازمان با آن را برای ثبات و ماندگاری نپذیرفته و او را موجودی فعال و تأثیرگذار بر سازمان می‌داند؛ کارکردهای آن را در حوزه سازمان از صرفاً جذب داده‌ها برای جلوگیری از خسران و نابودی به هم جذب داده‌ها و هم ایمان، عمل صالح، تواصی به‌حق و صبر توسعه داده، حاصل محیط بودن انسان و انطباق سازمان با آن را نپذیرفته و نهادینه شدن انسجام درونی را ضمن نهادینه شدن تعاون بر نیکی و تقوا گسترش داده است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی الگوی تعلیم و تربیت قرآنی بر مبنای دیدگاه های آیت الله جوادی آملی به شیوه تحلیلی توصیفی و با استفاده از مراجعه به منابع کتابخانه ای و اسنادی انجام گرفت. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که الگوی تعلیم و تربیت قرآنی از منظر آیت الله جوادی آملی را می توان در سه حوزه اصلی مبانی (انسان شناختی، معرفت شناختی)، اهداف (غایی، واسطه ای و جزئی) و روش شناسی تقسیم بندی نمود. از جمله مبانی انسان شناختی تعلیم و تربیت قرآنی می توان به جایگاه خلیفه اللهی انسان، ساحت مادی و ملکوتی انسان و لزوم توجه به دو ساحت انسان در نظام تعلیم و تربیت اشاره کرد. مبانی معرفت شناختی تعلیم و تربیت قرآنی در دیدگاه آیت اله جوادی آملی نیز ناظر بر امکان حصول معرفت، شیوه های مختلف کسب معرفت و ... است. اهداف نیز در دیدگاه ایشان در سه حوزه اهداف غایی و متعالی (عبودیت، شکرگزاری، احسن عملا)، اهداف واسطه ای (ایمان، تقوا، تذکر، علم ورزی) و جزئی (شناختی، عاطفی و رفتاری) قابل تقسیم بندی است. همچنین در دیدگاه ایشان 6 شیوه و روش عمده برای تعلیم و تربیت نیز قابل استخراج است که از جمله تعلیم و تربیت از طریق آیات و نشانه ها، قصه گویی، الگو پردازی، انذار و تبشیر، تمثیل و مجادله این روش ها محسوب می گردند. بر مبنای یافته های این پژوهش پیشنهاد گردید که الگوی جامعی از نظام تعلیم و تربیت قرآنی بر مبنای نظریه های محققین اسلامی همچون آیت الله جوادی آملی تدوین و شیوه های علمی و عملی پیاده سازی این نظام های تعلیم و تربیت در جوامع اسلامی مورد بررسی قرار گیرد.

مسأله‌ی «ساختار نظام اجتماعی» یکی از بنیادین‌ترین و اساسی‌ترین مسائل جامعه‌شناختی است که معرفت صحیح و کامل نسبت به یک «نظام اجتماعی» در گرو شناخت آن بوده و تبیین صحیح و کامل آن منجرّ به معرفتی روشن نسبت به عناصر نظام و چگونگی ترتیب و تنظیمِ چینش این عناصر در کنار یکدیگر و کیفیت مناسبات میان آنها می‌گردد و ارتباط منطقی میان ابعاد و فروع و جلوه‌های متنوع یک نظام را به خوبی روشن می‌سازد و بدون داشتن تصوری واضح از ساختار یک نظام، اطلاعات ما نسبت به آن نظام، صرفاً مجموعه‌ای از گزاره‌هایی هستند که ربط منطقی و حلقه‌ی واصل میان آنها معلوم نیست. تحقیق پیش رو تلاشی است برای کشف ساختار نظام اجتماعی مطلوب از منظر قرآن کریم و و تبیین ابعاد آن. برای این منظور، پس از ترسیم دقیق چارچوب نظری و مفهومی و تبیین روشن هدف با بهره‌گیری از دانش جامعه‌شناسی، ابتدا با رویکرد تطبیقی و بهره‌مندی از آیات قرآن کریم، مبانی معرفت‌شناختی، هستی‌شناختی، انسان‌شناختی و ارزش‌شناختیِ قرآنی، استخراج و تبیین شده‌اند. پس از آن با استفاده از روش استنطاقی و تفسیر اجتهادی و بهره‌گیری از آیات ناظر به حیات جمعی و روابط کلان اجتماعی و با عطف توجه به مبانی، «ساختار نظام اجتماعی» در قالب قضیه‌ای منطقی که بیان‌گر «نحوه‌ی تنظیم و ترتیب عناصر نظام اجتماعی و شبکه یا الگوی ثابت و ویژه‌ی حاکم بر روابط متقابل این عناصر» باشد، استخراج و تحت عنوان «شبکه‌ی مسئولیت جمعی» تبیین گردیده است. در مرحله‌ی بعد، واژه‌ی «ولایت» به عنوان کلیدواژه‌ای که در فرهنگ بیانی قرآن کریم، به صورت روشن و واضح بیان‌گر ساختار فوق‌الذکر است، تشریح و ابعاد مختلف این کلیدواژه توصیف شده‌اند. در نهایت، به منظور تکمیل تصویر ارائه شده از ساختار نظام اجتماعی اسلام، برخی از اصلی‌ترین جلوه‌های این ساختار در آیات قرآن کریم مورد بررسی و تبیین قرار گرفته است.

این مطالعه، به موضوع روش اشاره‌ای در تفسیر متن قرآن در مکتب اهل بیت (ع) اختصاص دارد. در این تحقیق، سعی شده است معانی اشارات پنهان و دلالت‌های عمیق مستتر در آیات را با استفاده از شیوه «دلالت نشانه‌ای» توضیح داده شود. در این راستا، پایان‌نامه حاضر، از ظواهر عبارات قرآنی فراتر رفته و باطن قرآن را مورد اهتمام قرار داده است؛ که البته باطن قرآن با نام‌هایی مانندوش باطنی، عرفانی، صوفی‌گری، رمزی و شهودی (فیضی) شناخته می‌شود. همه‌ی این نام‌ها به گونه خاصی از تفسیر اشاره دارند که در یک مسیر و منوال جای دارند و حول محور استنباط معانی آیات قرآن از خلال همین روش یعنی روش اشاره‌ای تمرکز یافته‌اند. وجود خطری که فرایند درک متن درونی قرآن را تهدید می کند، ناشی از محدودسازیِ متن قرآن به صرفا معنای ظاهریِ آن و همسو با وضعیت شأن نزول آیه قرآن است. از این رو، آیات در این روش ظاهری فقط ناظر بر مورد نزولشان دانسته شده-اند. چنین شیوه‌ای، پیام قرآن را عقیم می‌سازد. گفته‌ها و اظهارات صوفی‌ها در مورد شیوه تفسیر اشاره‌ای، در تنافی و تعارض با عقل قرار دارد و عقل در برابر کلام صوفی‌ها در این زمینه، متحیر و عاجز است و نمی‌تواند آن را بر دلیل برهانی و قانع‌کننده استوار کند و به علاوه، این با مفهوم دلیل شرعی نیز به هیچ وجه سازگار نیست. البته اینها همگی، انسان را به قرآن دعوت می‌کنند. وانگهی، وابستگی قرآن به زبان، که مقیاس و دامنه‌ی آن محدود است، بمانند غل و زنجیر بر عقل در مسیر شناخت قرآن است و موجب انسداد باب فهم - که معیار و مقیاس آن، عقل است - می‌شود. توجیه تفسیرهای فراعقلی از قرآن، این است که ادراک‌های دارند که ورای فهم عقل است و آن همانا شهودهایی قلبی است که حد و مرزی ندارد؛ چه، این شهودها عرصه‌ی تجلی جلوه‌های خدای متعال است. پس از توصیف معانی لغوی و اصطلاحیِ کلماتی که حقیقتِ روش نمادین، خاستگاه آن، ویژگی‌های آن و نیز انواع آن را تبیین می‌کنند، پایان‌نامه حاضر به تبیین دلایل و موازین روش نمادین و دامنه کاربرد آن و وجاهت آن در تفسیر متون قرآنی می‌پردازد. این تحقیق، با بررسی تطبیقی خوانش‌ها در مورد روش نمادین تفسیر قرآن، این قرائت‌ها را در مورد آیات متشابه و تطبیق‌ آنها با مثال‌های قرآنی، تطبیق‌های مرتبط با روش تأویلی و تطبیق‌های معطوف به قصه-های قرآن به کار می‌بندد. پایان‌نامه، از روش استقرائی تحلیلی استفاده کرده، و به نتایجی دست یافته است که مهم-ترینِ آنها از این قرار است: اهتمام به روش تفسیر نمادین حقیقتا در روایات مفسّران مکتب اهل بیت (ع) با توجه به التزام آنها به ضوابط و قواعدِ تفکیک‌کننده‌ی روش تفسیر نمادین از روش تفسیر به رأی، آشکار و عیان است. همچنین، تفسیر نمادین انواعی دارد که برخی درست و برخی نادرست هستند؛ ضمن آن که این مشرب تفسیری در مکتب اهل بیت (ع) قائل به الغاء تفسیر ظاهری قرآن و عمل بر مدار آن نیست.

رابطه ایمان و عمل صالح، دخالت عمل صالح در ایمان، ملازم بودن و تأثیر متقابل آن دو از دیدگاه قرآن و عهد جدید، موضوع اصلی است که پژوهش حاضر سعی دارد تا به صورت تطبیقی و با روش کتابخانه‌ای و توصیفی- تحلیلی آن‌‌‌‌‌‌ را مورد مداقه قرار دهد. یافته‌های پژوهش 1-از نگاه قرآن و عهد جدید، ایمان، اعتقاد به خدا و اصول دین برخاسته از یقین و معرفتی است که آرامش قلبی و انجام کار‌های شایسته را در پی دارد؛ با این تفاوت که در بخش‌هایی از عهد جدید بیاناتی ناظر به الوهیت مسیح و روح‌القدس که پایه آموزه تثلیث است، دیده می‌شود و از پیامبر اسلام (ص) و لزوم ایمان به ایشان، بیان روشنی وجود ندارد؛ درحالی که قرآن با رد آموزه تثلیث، بشارت انبیاء سلف، تورات و انجیل به آمدن پیامبر اسلام (ص) و ضرورت گرویدن به او را، با صراحت بیان کرده است. 2-وجدان اخلاقی، فضائل انسانی و احکام الهی در عهد جدید، متناظر با عقل، فطرت و وحی در قرآن، به عنوان معیار‌های تشخیص عمل صالح در دو کتاب مقدس، تقریباً الگو‌های واحدی را نشان می‌دهد. مهمترین عرصه اختلاف، مربوط به مصادیق عمل صالح، به خصوص درحوزه اعمال عبادی، سیاسی و اجتماعی است. 3-بخش‌هایی از اناجیل و نامه‌های رسولان، بر ارتباط ناگسستنی ایمان و کردار شایسته تأکید داشته و عمل صالح را میوه شیرین ایمان و نشانه حیات و موجب کمال آن خوانده است. اما بخش دوم مانند نامه‌های پولس، در اختلاف آشکار با دسته نخست، ایمان را به تنهایی برای نجات‌بخشی و دادگری کافی می‌داند؛ درحالی که آیات قرآن بدون هیچ اختلافی عمل صالح را ثمره ایمان دانسته و گوهر ایمان با تابش عمل صالح را برای رستگاری مورد تأکید قرار داده است. پیشنهاد می‌شود برای تسهیل و تقویت پژوهش‌های تطبیقی بین قرآن و متون اسلامی و کتب مقدس دیگر ادیان به خصوص مسیحیت، نهاد یا گروهی در جامعه المصطفی تشکیل شود تا منابع و متون دست اول و معتبر، پژوهشهای انجام شده و بانکهای اطلاعات در این زمینه و اساتید و متخصصان این عرصه را به محققان علاقمند به مطالعات تطبیقی بین ادیان معرفی نمایند.

«شفاعت» پایه و بدنه ی اصلی این پژوهش را شکل می دهد.شفاعت شامل هرگونه اثر گذاری به وسیله ی یکی در دیگری می باشد.نمونه ای از رحمت و بخشش خدا و شافعان حقیقی و مقربان درگاه اوست،وباعث افزایش اطاعت از آنها می شود.که در این میان اثر شفاعت سبب تغییر در جامعه نیز می شود.پژوهش پیش رو؛تبیین نقش شفاعت،شرایط و آثار آن می باشد که با بهره گیری ازقرآن کریم به عنوان اصلی ترین منبع وتفاسیر و همچنین روایات معصومین علیهم السلام،صورت گرفته است.مطالب در سه فصل جمع آوری و تنظیم شده است.درفصل اول به صورت کامل و جامع به تبیین شفاعت و انواع آن و برخی از شبهات شفاعت پرداخته شده.درفصل دوم به شرایط و زمینه های وقوع شفاعت از منظر قرآن و روایات که آنها عبارتند از:توبه و استغفارواقعی،اذن از سوی خدا،رضایت خداوند برای شفاعت،حفظ اصل ایمان و اعتقاد به توحید،پیروی کردن از دستورات دین،پیوندمعنوی میان شفاعت شونده وشفیعان،خوف هراس ازخدا،اعتقادقلبی به شفاعت،اعتقاد به قدرت خدا ،باور به مالکیت خداوند،داشتن علم و آگاهی،عقل وخرد ورزی،ظالم نبودن،شیعه بودن،اهمیت دادن به نماز،درستکاری واهل خیانت نبودن،پرداخته شد.درفصل سوم به آثار و نتایج شفاعت که مهم ترین آنها عبارتنداز:شفاعت عاملی برای نجات یافتن،افزایش و حفظ روحیه امیدواری،برقراری ارتباط معنوی،عاملی برای کسب رضای الهی،نزدیکی به شفاعت کنندگان،ایجادانگیزه توبه،تاثیرمعنوی شفاعت،اثرالگوپذیزی در مردم،سدی در مقابل گناهان،پرداخته شده.اهتمام به این بوده است که منابع مربوط به عناوین اصلی تحقیق از منابع دست اول و مرجع باشد.و روش تحقیق،کتابخانه ای به صورت فیش برداری است.واما نتیجه بحث عبارت است از آنکه،شفاعت یکی از اصول مسلم و قطعی خداوند است که در آخرین لحظه ها شامل فرد گنهکار و خطاکار با رعایت شرایط و پیش زمینه هایی می شود،و علاوه بر نجات و رهایی آنان از آتش دوزخ،آثار و برکت هایی هم برای آنان به دنبال خواهد داشت.

«معرفت نفس» یکی از راهبردی‌ترین آموزه‌های اسلامی برای رسیدن به «کمال» و نیل به مقامِ «خداشناسی» است. اما «دین‌پژوهان»، قرائت‌های مختلف و بعضا متضادی از آن ارائه کرده‌اند. از همین رو در تحقیق حاضر، پس از گزارش قرائتِ «ملاصدرا»، «فیض کاشانی»، «علامه طباطبائی»، «شیخ حر عاملی»، «علامه مجلسی» و «میرزا مهدی اصفهانی» از این آموزه، به ارزیابی این قرائت‌ها و تبیینِ «قرائت معیار» پرداخته‌ایم. هم‌چنین در ادامه، برخی از موارد مشابه با آموزه اسلامیِ «معرفت نفس» در فضاهای برون‌دینی، یعنی: آموزه‌های موجود در اندیشه «صاحبان اوپانیشادها»، «شنکره»، «کریشنامورتی»، «حکماء یونان»، «بوناونتوره» و «وین دایر» را نیز گزارش کرده و برتری این آموزه اسلامی در «محیط رقابت» را نشان داده‌ایم. بر اساس نتائج حاصل از این تحقیق، می‌توان قرائتِ «عقل‌گرایان عرفان‌محور» از آموزه «معرفت نفس» ـ یعنی: «تفکر در ذات، صفات و افعالِ نفس، برای رسیدن به خداشناسیِ حصولی» و «شهود هویت بالغیر و عین الربطِ نفس، برای رسیدن به خداشناسی حضوری» ـ را به دلائلی مانند: برخورداری از «مبانی متقنِ معرفت‌شناختی، دین‌شناختی و روش‌شناختی»، اشتمال بر «چیستی، چرایی و چگونگی» و توجه روشمند به گزاره‌های نقلی، از جمله حدیثِ «من عرف نفسه فقد عرف ربه»، به‌عنوانِ «قرائت معیار» معرفی کرد. هم‌چنین می‌توان این آموزه اسلامی را به دلائلی هم‌چون: ریشه‌داشتن در «گزاره‌های وحیانی»، برخورداری از «پشتوانه عقلانی»، «انسجام محتوایی» و «متانت بیانی»، عدم اکتفاء به «تسلط ذهنی» بر «خودِ مادی» و تأکید بر ضرورت تحصیلِ «معرفت حضوری» به «نفس مجرد»، اصرار بر ضرورت انتقال از «خوددوستی روان‌شناختی» به «خودشناسی» و «خداشناسی»، پافشاری بر مطلوبیتِ «ادراک توحید» و «عبودیت»، مقابله با نگاه استقلالی به «نفس»، هماهنگی با «واقعیت‌های زندگی» و عدم منافات با «رسالت‌های اجتماعی»، از آموزه‌های مشابه در فضاهای برون‌دینی، برتر دانست.