جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دربارة زبان قرآن و اوصاف آن، به‌عنوان یکی از مصادیق زبان دین، آراء مختلفی وجود دارد. برخی نویسندگان این زبان را بی‌معنا، غیرواقع‌نما، اسطوره‌ای، تمثیلی و... می‌دانند؛ برخی هم زبان قرآن را تنها در برخی آیات، زبان عرف خاص می‌دانند. نسبت این آراء با یکدیگر گاه فراتر از تفاوت، و در حد تناقض است. این مقاله درصدد تبیین دیدگاه علامه مصباح دربارة زبان قرآن است؛ طبق بررسی و جمع‌بندی آثار استاد، زبان قرآن از نظر ایشان، در کل، همان زبان محاورة عرف عقلاست، و البته تفاوت‌هایی نیز با آن دارد؛ در این زبان مانند زبان عرف عقلا از انواع صناعات ادبی نظیر استعاره، مجاز و ضرب‌المثل به‌گونه‌ای استفاده شده که زبان قرآن همواره در اوج فصاحت و بلاغت است و همین ویژگی، وجه بارز اعجاز قرآن است. در مقابل، آراء دیگری نیز در مورد زبان قرآن مطرح شده كه آن را تمثیلی، اسطوره‌ای، و... می‌دانند. البته زبان قرآن از نظر استاد ویژگی‌هایی دارد که آن را از کلام بشر عادی متمایز می‌سازد. فراگیری از حیث واقع‌نمایی و واقع‌بنیانی، عدم مصلحت‌اندیشی مذموم، و چندلایه بودن (اشتمال بر ظهرها و بطن‌های متعدد) ازجملة آنهاست.

ارادة انسان آخرین جزء علت تامه برای صدور فعل اختیاری از اوست، و در دو جهت اخلاقیِ مثبت یا منفی، قابل تقویت است. جهت‌گیری اراده و صدور فعل خوب یا بد از آدمی، تابع عواملی است که بر اراده اثر می‌گذارند. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی به ‌بررسی عوامل مؤثر بر اراده انسان و تقویت آن در راستای انجام کارهای خیر از دیدگاه قرآن می‌پردازد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که از نظر قرآن عواملی که ارادة آدمی را تا سرحد صدور کارهای خیر تقویت می‌کند، متعددند که مهم‌ترین آنها عبارتند از: آگاهی به ‌دلایل روشن، میل به ‌سعادت، محبت و عشق به ‌خدا، انذار و توجه دادن به ‌عواقب اعمال، صبر بر ناملایمات، تأثیرپذیری از افراد صاحب ارادة قوی. در این مقاله، آیات دال بر هریک از عوامل یادشده، تحلیل و بررسی شده‌ و نحوة دلالت آنها بر عاملیت هریک از موار ذکرشده، بیان و تشریح شده‌ است.

یکی از اموری که امکان دارد در فرایند تفسیر قرآن آسیب‌زا باشد، پیش‌دانسته‌های مفسر است. این مقاله بر آن است تا با روش توصیفي ـ تحلیلی، این آسیب‌ها را شناسایی و نمونه‌هایی از این تفاسیر را نشان دهد. فروغلتیدن در وادی تحمیل بر قرآن، یکی از این آسیب‌هاست. تطبیق جبرئیل بر عقل فعال، میکائیل بر روح فلک ششم، اسرافیل بر روح فلک چهارم و عزرائیل بر روح فلک هفتم، و تطبیق بحرین در «مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيانِ»، بر هیولای جسمانی و روح مجرد، از نمونه‌های این آسیب در تفاسیر عرفانی است. استظهارهای نادرست به سبب دانسته‌های پیشین، دیگر آسیبی است که برخی تفاسیر به آن دچار شده‌اند. تفسیر سِرسیداحمدخان از آیاتِ بیانگر عبور معجزه‌آسای حضرت موسی علیه السلام و پیروانش از دریا و غرق شدن فرعونیان از نمونه‌های این تفاسیر است. حمل آیاتی که ظاهر آنها تجسم اعمال است، بر مشاهدة جزای اعمال یا صحیفة اعمال در روز قیامت، نمونه‌ای از حمل غیرموجه آیات بر خلاف ظاهر، به سبب دانسته‌های پیشین است. برخی نیز بی‌هیچ دلیلی، مدعی تناظر بین دانسته‌های پیشین و آموزه‌های قرآنی شده‌اند.

قرآن کریم، رفتارهای خوب و بد آدمی را ـ به‌ویژه اگر به شکل عادت درآمده باشد ـ در سعادت یا شقاوت او مؤثر می‌داند؛ ازاین‌رو، برای سوق دادن انسان‌ها به رفتارها و عادات پسندیده و اصلاح رفتارها و عادات ناپسند، از روش‌های گوناگونی یاد کرده است. این مقاله به شیوة تفسیر موضوعی این روش‌ها را بررسی می‌کند. نتیجة بررسی نشان می‌دهد که قرآن کریم برای اصلاح عادات ناپسند انسان از روش‌هایی مانند: آگاهی‌بخشی و انذار، به‌کارگیری اصل تدریج، روش مقابله به ضد، ارائة الگو، تلقین، مشارطه، ترک محیط، تغییر مؤلفه‌های عادت، کنترل مبادی ورودی قلب، تقویت اراده، تشویق و تنبیه، استفاده کرده است.

در جامعه اسلامی که دارای ایده ترقی است، گفتمان ‌انتقاد جایگاه شایسته‌ای ندارد. یکی از مهم‌ترین علت این کاستی، غفلت از بایستگی انتقاد در قرآن است. در این تحقیق ابتدا با بهره‌گیری از منابع لغوی و تفسیری، تعریف جامعی برای انتقاد ارائه شد. سپس از آنجا که واژه‌ انتقاد در آیات قرآن به‌کار نرفته است، از مفهوم هم‌خوان «مجادله» استفاده گردید و برابر آیات مرتبط، «مجادله أحسن» شیوه‌ای است که در راستای ایفای رسالت دینی، ضرورت غیری و توصلی پیدا می‌کند و بیان قرآنی آن در چندین آیه حاکی از موضوعیت خاص انتقاد است و به لحاظ عمومیت و إطلاق، برگزاری جلسات مناظره، کرسی آزاداندیشی و انتقاد أمری قرآنی، ضروری و بایسته است.

خطف و آدم‌ربایی در همه دوران‌ها أمری رایج بوده که با انگیزه‌های مختلف انجام می‌شده است. مشتقات واژه «خطف» در سه‌جای قرآن آمده است. این مقاله به‌دنبال بررسی خطف در قرآن کریم و قانون مجازات اسلامی است. آیات متعددی بیانگر آن است که انسان دارای کرامت است و بر پایه این أصل، انسان آزاد است و کسی حق ربایش و سلب آزادی از او را ندارد. این نگاه قرآنی در حالی است که در جامعه جاهلی عصر نزول آدم‌ربایی أمری مرسوم بوده است. قرآن کریم با این پدیده به مبارزه برخاست و با عنایت به دستورات معصومان^ قوانین مختلفی در این باره وضع گردید، چنانکه در حال حاضر از نظر قانونی برای مجازات مرتکبان به این جرم به‌صورت خاص، یک ماده و به‌صورت عام، چندین ماده از قانون مجازات اسلامی اختصاص یافته است و در منابع قوانین کیفری علیه آدم‌ربایان مصوبات فراوانی وضع شده است

الفاظ قرآن که آخرین صور نازلة حقایق آن هستند، دارای قواعد زبان‌شناختی و وجودشناختی خاص خود می‌باشند. میان الفاظ، معانی و حقایق قرآن ارتباط وجود دارد، و وجود انسان، هستی و قرآن با یکدیگر تناسب دارند. با دریافت این تناسب فلسفة تأویل و نیز روش تفسیری صدرالمتألهين روشن‌تر می‌شود و نیز افق‌هايی از روش استفاده از قرآن گشوده می‌شود. هدف پژوهش تبیین جایگاه لفظ، معنی و حقیقت در قرآن از نظر صدرالمتألهین است، و روش آن، توصیفی همراه با تحلیل در مباحث وجودی است. از مهم‌ترین یافته‌های پژوهش توجه به‌ تمایز ماهوی قرآن از سایر متون (اعم از وحیانی و بشری) است؛ چراکه قرآن متنی نازل‌یافته از حقیقت و رقیقة آن حقیقت و متناظر با وجود انسان کامل و هستی است. لذا لفظ، معنی (مفهوم) و حقیقت آن، سه مرتبة وجودی مرتبط باهم و هماهنگ با کل هستی است. با تلفیق اجزای این نگاشته به ‌چگونگی راه یافتن به ‌منطق تأویلی قرآن از خلال آثار صدرالمتألهين اشاره شده است.

رهبران سیاسی و مذهبی غرب با هدف جلوگیری از اقبال جامعه مسیحیان به آئین حیات‌بخش اسلام، به ترفند اسلام‌هراسی و ایجاد تنفر از دین مبین اسلام در بین مردم غرب روی آورده‌اند. این پژوهش درصدد است تا به ‌روش توصیفی ـ تحلیلی، و با بازخوانی رفتار مسلمانان و مسیحیان در رویارویی‌های نظامی، روشن کند که کدام دین و پیروان آن، سزاوار هراس است. مطابق گزارش‌های تاریخی، مسلمانان در فتح اندلس با حداکثر مدارای ممکن با مسیحیان، همراه خود فرهنگ و تمدنی را به ارمغان آوردند که به اعتراف محققان غربی، اروپای غرق‌شده در ظلمات جهالت قرون ‌وسطا را نجات داد. در مقابل مسیحیان در جریان جنگ‌های صلیبی با انگیزة مذهبی، جنایت‌ها و وحشی‌گری‌هایی را رقم زدند که تفکر اسلام‌ستیزی غرب، نوعی الگوبرداری از جنگ‌های صلیبی است. البته هرچند رفتار پیروان ادیان متمایز از ادیان است، اما آموزه‌های اسلام و مسیحیت فعلی نشان می‌دهد عملکرد مسلمانان و مسیحیان در جنگ‌های مذکور، انعکاس تعالیم این دو دین است.

در تاریخ فلسفة اسلامی از زمان فارابی تا عصر حاضر، قوة خیال و عالم خیال از مباحث بسیار مهم بوده است؛ زیرا بسیاری از مباحث کشفی، علمی و فلسفی را تنها با محوریت خیال می‌توان تبیین و توجیه نمود. ولی در فلسفه‌های معاصر، نقش معرفتی خیال به عنوان واسطه‌ای میان احساس و عقل، مورد غفلت قرار گرفته است. سؤال اساسی این نوشتار، آن است که واژة «خیال» از چه مفهومی برخوردار است؟ و همچنین آموزه‌های دینی چه جایگاه و نقشی برای خیال در معرفت‌شناسی قائل شده است؟ و نیز معرفت حاصل از راه خیال، تا چه اندازه دارای ارزش معرفت‌شناختی است؟ نتایج پژوهش حاضر که بر پایة مطالعات اسنادی و به روش توصیفی ـ تحلیلی است، نشان داد: خیال؛ حقیقتی است که آن به آن، جلوه‌گری می‌کند. صورتی است جزئی که شباهتی به واقع دارد؛ یعنی از شکل و مقدار برخوردار بوده، ولی ماده و مدت ندارد. از این جهت لغت‌شناسان از خیال با عناوینی همچون «شبیه به صورت» و «سایه‌گون» تعبیر کرده‌اند. خِیال به عنوان بخشی از شناخت باطنی انسان، در معرفت‌شناسی فلسفه، عرفان و اخلاق از جایگاه ممتازی برخوردار است که در صورت تهذیب و طهارت آن، نقشی عنصری در معرفت بشری و مشاهدات و ادراکات کشفی او ایفا می‌کند و همچنین در ایجاد رفتار عاقلانة انسان، سهم قابل‌توجهی خواهد داشت.