جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب و حکمت دو مفهومی است که در تفاسیر قرآن درباره­ی آن بحث شده است. مسئله اصلی نوشتار حاضر واکاوی مفهوم حکمت در همنشینی با کتاب در قرآن کریم است. در نگاه جدید ادعا بر آن است که مفهوم حکمت در مواردی که با کتاب همنشین شده است، مفهومی متفاوت از حکمت لغوی و اصطلاحی در قرآن دارد. روش پژوهش در مقاله حاضر تحلیل معنایی و مخاطب شناسی در آیاتی است که حکمت در کنار کتاب آمده است. با تامل در مخاطبان کتاب و حکمت در سراسر قرآن درمی­یابیم که پیامبران و امت پیامبر دو مخاطب کتاب و حکمت در طول تاریخ بوده­اند. از سویی از منظر قرآن برخی قرینه­ها وجود دارد که حکمت در مواردی که با کتاب همنشین است، تنها به معنای مصطلح لغوی خود مانند منع از جهالت و استواری سخن نیست بلکه معنایی خاص پیدا کرده است. از جمله قرینه­هایی که در خصوص کاربست حکمت در قرآن وجود دارد، می­توان به این موارد اشاره کرد: بهره‌مندی اختصاصی اولواالالباب از حکمت علیرغم عمومیت تعلیم، تکرار امر تعلیم حکمت به پیامبر، نعمت ثقیل الهی، واکنش حسودانه یهود به نعمت حکمت و... . بنابر این از مجموع رویکرد تعلیم حکمت به امت پیامبر و تکرار آن به دست می‌آید که دست‌کم یکی از معانی حکمت در چهار آیه قرآن که با کتاب همنشین شده است به معنای ولایت علی علیه‌السلام است که در قالب عنوان حکمت باید به مسلمانان تعلیم داده می­شد.

واژه "استکبار" از واژگان کلیدی در نظام توحیدی قرآن است که به عنوان شاخصه ویژه مخالفان و معارضان دعوت حق، جایگاه خاصی پیدا کرده است. با توجه به نقش برجسته­ی این مقوله در نظام زندگی بشر و فراهم­سازی مفاسد و انحرافهای اخلاقی، ضرورت دارد ماهیت عناصری که شبکه معنایی «استکبار» را تشکیل می‌دهند، مورد بازنمایی قرار گیرد. پژوهش حاضر بر آن است تا با تکیه بر روش توصیفی - تحلیلی پس از مفهوم‌شناسی لغوی این واژه به ارتباط معنایی واژه "استکبار" با واژه­های هم‌نشین اشاره داشته و در این میان با تحلیل موردی برخی از مؤلفه­های روابط همنشینی مانند کانون­های کاربردی و تقابل معنایی، میدان معنایی این واژه روشن گردد. نتایج برآمده آنکه، "استکبار" در کانون ارتباط با شیطان، کافران، مشرکان، ملاء و مترفین تجلی یافته است و مفاهیمی همچون خودبرتربینی، خداناباوری و ناسپاسی، هواپرستی و گروه سالاری و تنفذسالاری را در شبکه­ی معنایی واژه استکبار شناسایی می­کند؛ همچنین این واژه در تقابل معنایی با مفاهیمی همچون ایمان، عبودیت، اطاعت، غفران و استضعاف قرار می­گیرد و در ترسیم عامل باطل­گرایی انسان و پیدایش اصلی­ترین رذائل اخلاقی تأثیرگذار است؛ مهم آنکه برآورد معنا بر اساس این سازوکار زبانی، مدلی روشمند به شمار آمده و در پی کشف معانی ضمنی به درجه تنزل معنایی و مقامی استکبار در معیار قرآن اشاره داشته است.

از جمله سنت‌های الهی که در حوزه قرآن‌پژوهی مطرح است سنت ابتلاء و امتحان است که آیات زیادی در قرآن کریم به این موضوع عنایت دارد این تحقیق با استفاده از شیوه توصیفی تحلیلی و مراجعه به کتب لغت تفاسیر قرآن کریم و مراجعه به احادیث معصومین (ع) فراهم آمده و در پی پاسخ به این سوال است که واژه تمحیص از حیث مفهومی و با توجه به سیاق آیه به چه معناست و با واژه‌هایی مانند فتنه، ابتلاء و امتحان چه ارتباطی پیدا می‌کند. نتیجه حاصل از آن این است که تمحیص اخص از هر سه واژه فوق‌الذکر است. از جمله دلایل این ادعا این است که در قرآن کریم این واژه خاص مؤمنین بکار رفته‌ است. از نظر قرآن کریم بستر و زمینه‌ای که موجب تمحیص و تخلیص اهل ایمان می شود مواجهه مؤمن با دشواری‌های سخت و طاقت‌فرسا از قبیل حضور در میدان جهاد نابرابر با دشمنان دین است که با صبر و استقامت و جانبازی برای رضای خدا به عالی‌ترین درجات ایمانی که همان تمحیص ایمان است دست می‌یابد و پیامد نوید بخش آن آرامش و اطمینان قلب و عزت و سعادت در دنیا و رسیدن به منزلت و آسایش و قرب الهی در آخرت خواهد بود.

این مقاله نظر روشنفکران معاصرِ دینیِ مسلمان مبنی بر تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ اعراب عصر نزول در توصف نعمت‌های بهشتی را مورد تحلیل و نقد قرار داده و نهایتاً به این نتیجه رسیده که خداوند در معرفی بخش کوچکی از نعمت‌های نامحدود بهشت ـ که مورد خواسته و آرزوی تمامی انسان‌ها در همه عصرها می‌باشد ـ براساس اصول عقلایی محاوره و متناسب با مخاطبان اولیه قرآن، از الفاظ، تعابیر و معهودات مردم عصر نزول، به صورت بهینه استفاده کرده است، بدون اینکه از مرز واقع‌گویی خارج شود یا از فرهنگ آن زمان تأثیر بپذیرد. با این وجود در معرفی همین بخش محدود از نعمت‌های بهشتی نیز به تفاوت ماهوی آن‌ها با مشابه‌های دنیایی اشاره کرده و در مقابل از وجود نعمت‌های معنوی و نعمت‌های بی‌شمار دیگری که خارج از تصور عقول بشری می‌باشد، خبر داده است.

اعجاز بیانی قران کریم پس از گذشت بیش از 14قرن هر روز ابعاد جدیدی را پیش روی متفکران می‌گشاید. یکی از این زوایا بررسی عاصر قصه و ارتباط آن با عنصر گفت‌وگو می‌باشد. هدف از این جستار بررسی این موضوع در آیات قرآن کریم می‌باشد. به همین منظور شیوه‌ها و فنون ‌قصه‌پردازی در قرآن، ویژگی‌های گفت‌وگو در قرآن، سیر تاریخی نظرات گفت‌وگو مورد بررسی قرار گرفته است و در ادامه بصورت کاربردی در داستان حضرت مریم سلام الله علیها به این موضوع پرداخته شده است. بررسی‌ها نشان از پیشرو بودن تکنیک داستان سرایی و روایت‌گری قرآن پیش از شکل‌گیری مکتب‌های ادبی گوناگون می‌باشد. جهت نیل به این هدف از روش تحلیلی، مقایسه‌ای کتابخانه‌ای سود جسته‌ایم.

رویکرد معناشناسی همزمانی (توصیفی) تلاشی در جهت بازنمایی واژه‌ها و روابط آن‌ها که در ذهن انسان‌ها وجود دارد، محسوب می‌شود. بدین تصور، نوشتار حاضر ضمن کاربست این رویکرد، درصدد ارائۀ تحلیلی توصیفی از مفهوم انفاق و تبیین کارکرد معنایی و بلاغی مفاهیم هم‌نشین از این موضوع است که بعضا طی رابطه‌ای توافقی و یا تقابلی در مجاورت مفهوم انفاق استعمال شده‌اند. بررسی داده‌های قرآنی حکایت از آن دارد که واژگان «احسان»، «اطعام»، «صدقه»، «الحاف» و «احفاء» از جمله واژگان هم‌نشین توافقی انفاق به‌شمار می‌آیند و واژگان «اکل باطل»، «کنز»، «بخل» و «شحّ» از جمله واژگانی هستند که در رابطه‌ای تقابلی با انفاق همنشین شده‌اند. همچنین روابط این واژگان با انفاق بر پایۀ مؤلفه‌های معنایی، تشابه یا تقابل اهداف، و سیاق و اشتراک در تعلقات قابل تشخیص است. ضمنا هر یک از واژگان با کارکرد مبالغه، یا تحلیل روان‌شناختی و تبیین جهان‌بینی استعمال شده‌اند. نیز میان هم‌نشین‌های مذکور با مفهوم انفاق، روابطی نظیر رابطۀ کنشی ایجابی و سلبی، سببی و عموم و خصوص برقرار است. وانگهی کشف روابط مفهومی میان این واژه‌ها با مفهوم انفاق، دلیلی بر کاربست حکیمانه و هدفمند واژگان در قرآن کریم به‌شمار می‌آید.

در علوم قرآن ضمن مباحث مربوط به نزول قرآن، از اهداف قرآن بحث می‌شود. در کتاب خدای حکیم، 29 هدف برای قرآن شمرده شده است؛ مطالعۀ اهداف با توجه به تکرار بیان آنها در آیات قرآن، نوع مخاطبان آیات، کیفیت توزیع در سور و اغراض آنها و دوره‌های رشد اجتماع مؤمنان امکان ارزیابی دارد. این پژوهش از جنبۀ مدیریتی، پژوهشگران را در شناخت روش‌های آغاز شکل‌گیری پدیدۀ تحول و گسترش آن در اجتماع مساعدت می‌کند. در این مقاله نتایج تحولی و تربیتی توزیع آیات در دورۀ ابتدای ظهور اسلام (که پیامبر دعوت خود را علنی کرده بودند، اما مسلمانان در خفا به‌سر می‌بردند) بررسی می‌شود. با عنایت به ارتباط سؤال پژوهش با سیر نزول آیات اهداف قرآن، پژوهش مذکور به سبک تفسیری تنزیلی صورت گرفته است. کلید تحول با بیان هماهنگی قرآن با نیازهای فطری زده می‌شود. مردم در برابر تحول، به دو جریان اکثریت مقاوم در برابر تغییر و تحول و اقلیت همگام با تحول تقسیم می‌شوند. برای تغییر موضع گروه اول باید بر موضع هشدار و تهدید و ترهیب پافشاری کرد و به شبهات آنها پاسخ داد، اما دربارۀ گروه دوم باید هدایت آنها در مراتب رشد و کمال را، از دو راه تبیین مسائل و پاسخ به شبهات معارضان پیگیری کرد. همچنین به وصول به خواست‌های ذاتی و فطری دلگرم نگه داشت. در این میان رهبران و مجریان تحول نیز، با اطلاع از سنت‌های الهی در حمایت قطعی از خود و همراه دیدن خود با صف تحول‌گران تاریخ و اطمینان از نجات و رستگاری و پاداش‌های الهی در صورت باقی ماندن بر راه اصلاح‌گری مطمئن می‌شوند. اهداف قرآن در مرحلۀ اول، نزول سوره‌ها این معارف ارزشمند را به‌دنبال دارد.

جامعه‌پذیری حجاب در جامعه اسلامی، به عنوان باور، ارزش و هنجار فرهنگی در نظام اجتماعی قرآن؛ نگاه جدید به پدیده حجاب است. در این مقاله که روش تحقیق آن کیفی، اسناد کتابخانه‌ایی و تفسیر موضوعی می‌باشد، به عناصرجامعه پذیری حجاب پرداخته شده است. در روش جامعه‌پذیری حجاب، با بهره‌گیری از روش الگوگیری از گروه مرجع، اهل‌بیت پیامبر9 به عنوان گروه مرجع، معرفی شده است؛ محور بحث در محتوای جامعه‌پذیری حجاب، فرهنگ قرآنی حجاب در باور، ارزش و هنجار، می‌باشد. به عوامل جامعه‌پذیری مانند، خانواده، گروه دوستان، آموزش و پرورش، و رسانه‌های جمعی اشاره شده و مواردی از آیات قرآن که به گونه‌ای مستقیم و یا از عموم آیات با بحث حجاب مرتبط بوده استفاده و تحلیل شده اند؛ این آیات با استفاده از روش تفسیری و جامعه‌شناسی، توصیف و تحلیل شده اند؛ نتیجه این تحقیق اینکه، جامعه‌پذیری حجاب در تحلیل از نظام اجتماعی مبتنی برنظام توحیدی قرآن در عناصر جامعه‌پذیری (روش، محتوا و عوامل) آموزه‌های ویژه‌ای دارد.