جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پایان نامه یِ حاضر شامل سه فصل با این مباحث است: فصل اول، شناخت لغوی و کاربردی توکل: بررسی ریشه و مشتقات توکل در لغت، توکل در اصطلاح مشایخ و عرفا و سالکان، بررسی توکل و مشتقات آن در فرهنگ قرآنی، توکل در احادیث و روایات; فصل دوم، حقیقت توکل: در تعریف و فضیلت توکل، حقیقت توکل، فلسفه یِ توکل در قرآن، ارتباط توحید و توکل، اسباب و علل و رابطه یِ آن با توکل در قرآن و حدیث، توکل و جهد و کوشش در قرآن و حدیث، معنای وکیل بودن خداوند، حدّ توکل و درجات آن در احادیث; فصل سوم، فوائد و آثار توکل: فوائد و آثار توکل در طریق بندگی خدا در احادیث، فوائد و آثار توکل در جهت کسب کمالات ایمانی و انسانی.

در این پایان نامه توکل در آیات قرآن و روایات معصومین (ع) بررسی شده و درباره این موضوعات بحث شده است: فلسفه و حقیقت توکل، توکل در آیینه وحی، توکل از دیدگاه عترت و بهترین اسوه توکل.

در این تحقیق یکی از واژه ها و اصطلاحات دینی و اخلاقی یعنی «توکل» مورد بررسی قرار گرفته است. بر همین اساس برای درک مفهوم توکل ابتدا مفهوم لغوی و اصطلاحی توکل را مطرح کرده و سپس به بررسی آیات و روایات پیرامون توکل پرداخته ایم. در آیات قرآن، خدا انبیاء و پیروان آنها را متوکلین واقعی می داند و در مواردی هم آنها را امر به توکل می کند و نشانگر این است که تکیه و اعتماد فقط باید به خداوند باشد. توکل از مراتب توحید افعالی خداوند است که دیدگاه توحیدی لاحول ولا قوه الا بالله بیانگر آن می باشد. همچنین حقیقت توکل و حدود و درجات توکل نیز مورد بررسی قرار گرفته است که حقیقت توکل، چیزی غیر از آن نیست که انسان از چیزی غیر از خداوند نترسد و حد توکل یقین می باشد، هر چه یقین انسان در شناخت توحید و معاد بیشتر باشد، یقین او بیشتر می شود، و با توجه به این که نسبت توکل انسان ها به خداوند متفاوت می باشد، درجات توکل آنها نیز فرق می کند و بزرگان علم اخلاق و احادیث سه درجه کلی برای توکل ذکر کرده اند. بعد از بررسی جوانب گوناگون توکل به بررسی آثار توکل بر روی انسان پرداخته ایم. انسان متوکل انسانی با عزت و بی نیاز از دیگران است، انسان متوکل در برابر مشکلات صبور بوده و شانه از مسئولیت خالی نمی کند، در سایه توکل از آرامش فکری و روحی برخوردار است. با توکل، با منبع قدرت لایزال الهی ارتباط پیدامی کند و ازحامی و پشتیبانی قوی برخوردار می شود، لذا هیچگاه احساس ضعف و سستی نمی کند و با انگیزه قوی به انجام کارها می پردازد، آثار دیگر توکل شجاعت، دوری از هرگونه کبر و نخوت و خود بینی می باشد. اما اشکالاتی در رابطه با توکل مطرح می باشد، یکی از آنها ارتباط توکل با سعی و تلاش انسان است. خداوند ابا دارد از این که امور جهان بدون اسباب و علل جاری شود و دیگر این که حکمت خداوندی ایجاب می کند، نظام علت و معلولی در جهان خلقت حکمفرما باشد. و این فکر بیهوده ای است که انسان با توکل، قوای خود را تعطیل کرده و خود را به بی مسئولیتی زده و بعد بگوید بر خدا توکل کرده ام، در حالی که کار و تلاش در قرآن و احادیث از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد و جزء عبادات به حساب می آید. اما مساله دیگری که در رابطه با توکل مطرح می باشد، بدست آوردن اعتماد به نفس است که امروزه تلاش روانشناسان بر این است که اعتماد به نفس را در انسان ها تقویت نمایند، اما بانگاهی به آیات و روایات، می بینیم در اسلام اعتماد به نفس مورد نکوهش قرار گرفته و قرآن می فرماید: شما مالک هیچ چیز از شئون زندگی خود نیستند، حال این انسان چگونه به نفس خود مطمئن شود؟ اگر اعتماد به نفس به معنی اعتماد به خود و نیروهای خود باشد در جهت اینکه خداوند مرا انسان توانمندی آفریده تا بتوانم در برابر مشکلات و حوادث پایداری کنم، امری مورد پسند است. ولی اگر اعتماد به نفس به مفهوم خود را دیدن و خدا را فراموش کردن و مغرور بودن به نیرو وقوه خود باشد، مسلماً از نظر اسلام امری نکوهیده است. انسانی که با خالق ارتباط دارد، می داند اگر هر لحظه فیض و رحمت الهی از او قطع شود، چیزی از خود ندارد، پس چگونه می تواند به خود اعتماد کند. این اعتماد به مالک و مدبر اصلی عالم خلقت است که به نفس آرامش بخشیده و باعث پیشرفت در کار می شود و از سستی و کاهلی در هنگام بروز عوامل پیش بینی نشده می کاهد. انسان متوکل تکیه گاه واقعی اش خالق هستی است و این را در عمل با انجام فرامین الهی به اثبات می رساند.

این رساله به بررسی توکل از دیدگاه قرآن و سنت پرداخته است: 1-در فصل اول ابتدا تحت عنوان تعریف واژه: به تعریف لغوی و اصطلاحی توکل می پردازد و به دنبال آن توکل را با عنوان بیان مسئله توضیح و تفسیر نموده و ضرورت ها و پیشینه موضوع را ارائه می دهد و همچنین اهداف تحقیق را بیان می کند. 2-در فصل دوم تعاریفی از علمای اخلاق در باب توکل را بیان نموده و چند حدیث در این باب ذکر می شود به دنبال آن اهیمت و فضیلت توکل، حقیقت و درجات آن نیز توضیح داده می شود و در پایان این فصل طریقه تحصیل این فضیلت اخلاقی و علامت حصول آن را بیان می نماید. 3-در فصل سوم با توجه به آیات قرآن برخی از موارد توکل در قرآن را نام می برد که خود دلیل بر اهمیت توکل در قرآن و سنت می باشد. 4-در فصل سوم به برخی از آیات قرآنی که نشان دهنده توکل پیامبران است اشاره می کندو اهیمت توکل در زندگی آنان را بیان نموده و توضیح می دهد تا چه حد این فضیلت اخلاقی نز د آنان از مقام بالایی برخوردار بوده است و آنان را به عنوان برترین و بهترین الگوها و اسوه کامل تقوا و توکل معرفی می کند. 5-در فصل چهارم برخی از آثار توکل بیانی می شود که عبارت اند از: الف- دوستی خداوند ب- اراده و انگیزه قوی پ- قوه و شجاعت ت- ترک گناه و عدم سلطه شیطان ث- تأثیر ناپذیری از اقبال و ادبار مردم و عدم نگرانی از حوادث ج- آرامش و آسایش چ- توکل معیار ارزیابی ایمان ح- اعتماد به نفس خ- موفقیت و بی نیازی د- افزایش هوش و قدرت توکل 6- در پایان رساله به بیان خلاصه ای از تحقیق ارائه شده و نتیجه گیری می پردازد.

سپاس و ستایش خدایی را که آفریدگار جهانیان است و درود خدا بر محمد و آل او و ستایش آن خدایی که امید دهنده دل ناامیدان است. موضوع این تحقیق توکل از دیدگاه قرآن و سنت می باشد. توکل به معنی واگذاری کارها به خدا یعنی انسان خود را در کارها جاهل و عاجز بداند و کار خود را به خدای علیم و مدبّر واگذار نماید و وکیل خوبی برای خودش انتخاب کند و وکیل خوب کسی است که چندین صفت داشته باشد، مهربانی، قدرت، امانت، آگاهی کافی که خداوند به عنوان یک وکیل این صفتها را به بهترین صورت دارا است. ارزش توکل این است که به او پناه برند و از او یاری طلبند و هر کس که اینطور عمل کند خداوند امر او را در سایه الطاف خودش قرار می دهد. فلسفه توکل صبر و پایداری در مقابل مشکلات، آزادی و اعتماد به نفس، رهائی از سختیها و کمک گرفتن از خالق متعال می باشد و لازم است انسان در مقابله با مشکلات از این نیرو استفاده کند. از جمله شرایط توکل این است که انسان بر اسباب تکیه نکند و آرامش و سکونش به نام خدا باشد و دیگر شرط اینکه اثربخشی را از ذات حق بداند و این را بداند که اگر خدا نخواهد برگی از درخت نمی افتد و این مطلب به این معنی نیست که انسان مثل پاره گوشتی بر زمین افتد و توکلش به خدا باشد و این در شرع مقدس اسلام حرام شمرده شده است بلکه انسان مکلف است که روزی حلال کسب کند. اسباب و لوازم توکل قوت قلب و قوت یقین است که با نبودن این دو توکل بدست نمی آید و هر دو برای توکل لازم و ضروری است و با نبود یکی از این دو توکل حاصل نمی شود. برای بدست آوردن توکل باید انسان سعی کند همه کارها را به پروردگار واگذار کند و دیگری را در آن شریک نداند و اخبار متعددی بر این امر شاهدند که هر کس بر خدا توکل کند خدا او را کافی است تحصیل توکل واجب است و هر کس اعتنا نکند بر آن واجب راترک کرده است. تفویض به معنی واگذاری کارها به خدا و واگذاری کارها به این معنی نیست که انسان دست از کار و تلاش بردارد به این معنی است که نهایت تلاش خود را به کار گیرد و در پایان کار بر ذات اقدس الهی تکیه کند و این را بداند که اگر توکل کند، همیشه در راحتی و آسایش ابدی خواهد بود و برعکس اگر توکل نداشته باشد شقاوت و بربختی در دنیا و آخرت نصیبش خواهد شد و بالاترین مرتبه واگذاری آن است که انسان از خود بی خبر شود و جز خدا چیزی را مشاهده نکند. توکل اثرپذیر است هم بر اجتماع و هم بر فرد، از جمله اینکه شخص متوکل حریص نیست وقتی متوکل حریص نباشد اثر خود را بروی افراد اجتماع خواهد گذاشت. شجاعت، قوت قلب، قوت یقین را در انسان افزایش می دهد. مشکلات را بر انسان آسان می سازد. موجب تقویت حافظه، بالابردن قدرت اراده و موفقیت در تحصیل و کار می شود. عدم توکل پیامدهایی را به دنبال دارد از جمله نگرانی، اضطراب، ترس، دودلی، که انسان با توکل و امیدواربودن به خدای متعال می توا ند این امراض روحی را از خود دور کند. تفویض لطیف تر و دقیق تر از توکل است به این معنی که در تفویض بنده حول و قوت را از خود نبیند و در تمام امور حق را تصرف در مالش داند اما در توکل متوکل خدوند را قائم مقام در مالش می داند. توکل رابطه دارد با توحید، ایمان و علم. نتیجه بحث اینکه انسان جز پروردگار عالم کسی را برای وکیل بودن در مورد خود انتخاب نکند و اگر این کار را نکرد و کسی دیگر انتخاب کرد جز شقاوت و بدبختی برایش سودی نخواهد بود.

تبیین موضوع تکامل معنوی انسان با بهره گیری از آیات و روایات است. پژوهش حاضر در چهار فصل به عناوینی همچون مراتب، راهنمایان، عوامل و موانع تکامل پرداخته است. نویسنده دربارة مراتب کمال به سیر تکاملی تمام موجودات با هدایت تکوینی اشاره کرده و تفاوت حرکت انسان با سایر موجودات را وجود اختیار و انتخاب در حرکت تکاملی می داند. وی در ادامه به لزوم وجود راهنمایی برای هدایت انسان پرداخته و در معرفی راهنمایان سیر تکامل به قرآن، پیامبران و عقل انسان اشاره می کند. عوامل تکامل انسان از دیگر مباحث اصلی پژوهش است که به سه عاملِ معرفتی، عامل قلبی و روانی و عامل عملی تقسیم شده اند. نویسنده در پایان موانع تکامل را برشمرده که عبارتند از موانع معرفتی همچون شیطان، مانع درونی یعنی هوای نفس و مانع عملی مانند دنیاگرایی که اگر انسان دلبسته به دنیا شود، جز مادیات چیزی را نمی بیند و باعث هلاکت و نابودی او می شود

در این پایان نامه برخی از موضوعات اخلاقی مثبت و منفی انسان به قرار ذیل مورد بحث قرار گرفته است:موضوعات مثبت: خودشناسی، ایمان، تقوی، علم،عبادت، ذکر، صبر، تواضع و جهاد . موضوعات منفی:جهل، قساوت، غفلت، تکبر، حرص، بخل و حسد.

در این پایان نامه تکبر در آیات قرآن کریم در سه بخش به این شرح بررسی و نگارش شده است: فصل اول، معنی لغوی و اصطلاحی کبر و مشتقات آن: معنای کبر، اقسام تکبر، فرق میان عجب و کبر، اقسام استکبار و...؛ فصل دوم، تکبر در قرآن: سیمای متکبران در قرآن، پیامدهای کبر؛ فصل سوم، تکبر از منظر نهج الفصاحه: تعریف کبر، آثار و عواب کبر، اسباب تکبر، درجات نفوذ کبر و...؛ فصل چهارم، تکبر از منظر نهج البلاغه: کبریایی مختص خداوند است، فرجام تکبر ابلیس و....

این رساله با عنوان تکبر در قرآن و سنت با هدف تبیین کبر گردآوری شده است و کبر حالت نفسانی است، که در انسان از خودبینی پدید می آید که خود را بالاتر و بزرگتر از دیگری ( یا دیگران) می داند. و هنگامی که این حالت نفسانی را در رفتار و کردارش ظاهر کند، آن را تکبر می نامند. و غرور آن است که انسان وقتی امتیازی هر چند کوچک و موفقیتی هر چند ناچیز به دست می آورد دستخوش غرور و نخوت شده، خویشتن را برتر از دیگران می پندارد. و فرق تکبر با عجب در این است که در حالت عجب آدمی خود را شخص ممتازی دانسته و خودپسند است اگر چه پای کسی در میان نباشد ولی در حالت کبر پای غیر در میان است و خود را از او برتر و بالاتر می بیند و ضد صفت تکبر، تواضع و فروتنی است که از اخلاق و صفات نیکوست. از آنجا که در آیات و روایات مورد نکوهش واقع شده است از گناهان کبیره محسوب می شود و باید مؤمنین از آن دوری کنند. و همچنین این پژوهش به بیان اقسام تکبر که شامل: تکبر در برابر خدا، پیامبران و امامان، مردم است و نیز به بیان عوامل تکبر که شامل: تکبر به علم، عبادت، اصل و نسب، جمال، قدرت و ثروت و یاران می پردازد. و آثار و پیامدهای دنیوی که باعث اختلال در توانایی فهم و درک انسان ، مقاومت در برابر دعوت پیامبران، تیره شدن عقل و آثار اخروی آن که شخص متکبر در قیامت به شکل مورچه محشور می شود و جایگاه او در جهنم می باشد. و به درمان آن به دو صورت علمی و عملی می پردازد. تحقیق بنیادی است و روش جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و مطالعه ی کتاب ها و منابع مختلف بوده و به اعتبار موضوع جزء موضوعات دینی می باشد. در این رساله از منابع روایی مانند: بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، میزان الحکمه محمد محمدی ری شهری، اصول کافی، ابی جعفر محمد، کلینی رازی استفاده شده است و از کتابهای مختلفی مانند: تفسیر نمونه، ناصر، مکارم شیرازی و تفسیر المیزان، سید محمد حسین، طباطبائی و چهل حدیث روح الله، خمینی، گناهان کبیره، سید عبدالحسین دستغیب شیرازی و ... استفاده شده است. کلید واژه: کبر، تکبر، استکبار، غرور ?