جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برای «حکمت» در تفاسیر معانی و مصادیق متعددی ذکر شده‌است. این اختلاف وتعدد، نوعی توسعه معنایی در طول زمان ایجاد کرده که باعث اختلاف نظرهایی شده‌است. حتی در دوره‌های متأخر به فلسفه هم «حکمت»اطلاق شده‌است و حال آن‌که «حکمت قرآنی» و «فلسفه» در تعریف، روش، غایت و هدف با هم تفاوت دارند. بررسی و تحلیل دقیق معنای قرآنی «حکمت» می‌تواند تصویری روشن از منظورقرآنی آن ارائه داده و حدّ و مرزها را مشخص کرده و این اختلافات را کمتر کند. یکی از روش‌های مورد استفاده برای پژوهش و تحلیل معنایی کلمات، نظریه‌ی «حوزه‌های معنایی»‌ در «معنی‌شناسی» است، با استفاده از روش‌ و اصول این نظریه «حکمت» واژه‌ی ‌کانونی‌ و هسته‌ی‌مرکزی ‌حوزه‌ی‌معنایی‌ قرار‌گرفته‌ و حول‌ آن‌ کلمات‌ِکلیدی«رسول»، «وحی»، «کتاب»، «تعلیم»، «تزکیه»، «حکیم»، «علیم»، «عزیز» و... قرار گرفته و در کنار سایر هم‌نشین‌های این حوزه معنایش روشن می‌شود. در نتیجه «حکمت قرآنی» بسیار نزدیک به معنای آن در جاهلیّت بوده و عبارت از کلام یا حُکم متقن،دقیق و سنجیده‌ای است که برای تعلیم و تربیت، تأدیب، و تعذیب بیان می‌شود، اعمّ از این‌که اَحکام و فرایض و سنن بوده که خاصیّت تشویق یا بازدارندگی و جلوگیری از گناهان و جرایم را دارند یا کلامی ارشادی که برای تربیت نفوس موثر باشد، و پشتوانه علمی و اجرایی آن‌ها خدای حکیمِ عزیز و علیم است.«حکمت» قرآنی در اتقان و وضوح هم‌ردیف «کتاب» قرار دارد و اعطاییِ خدای تعالی و در کنار «کتاب» از ارکان و ابزار‌های هدایتی و تربیتی رسول به‌شمار می‌آید. هم‌چنین خود «کتاب» شامل حکمت‌های‌الهی است. «حکمت» قابلیّت «تعلیم» و «تعلّم»داشته و دارای درجات و مراتب بوده و«علم»،«بیّنات»و«حجّت» در برخی موارد توان جانشینی با «حکمت» را دارند. شاید وجه اشتراکِ اتقان وسنجیدگی کلام بوده که لفظ «حکمت» را هم‌نشین و بلکه جانشین «فلسفه» قرار داده‌است.

چکیدهدستیابی به سعادت تضمین شده از سوی خداوند، در حیات دنیوی و اخروی، مستلزم پایبندی به دین و دینداری نمودن صحیح و شایسته می‏باشد. به سلامت طی نمودن مسیر دینداری در گرو شناخت آسیب‏ها و آفت‏هایی است که دینداری را از مسیر اصلی اش منحرف می‏نماید. شناخت آسیب‏های دینداری موجب می‏شود تا ضمن پیشگیری از گرفتار شدن بدانها، در صورت ابتلا، در جهت رفع آنها اقدام گردد.قطعاً بهترین منبع برای شناسایی مسیر صحیح دینداری و آفات پیش روی آن، قرآن کریم و در کنار آن کلام ائمه (علیهم السلام)است که معرفی کنند? دین حق می‏باشند. بنابراین مسأل? اصلی در این پژوهش این است که آسیب‏های دینداری از منظر قرآن چیست؟ آموزه‏های دینی در سه حوز? اعتقادی، اخلاقی و احکام قرار دارند، که به طور کلی می‏توان محتوای دین را در دو ساحتِ مباحث نظری و عملی جای ‏داد. با توجه به این تقسیم‏بندی، در این پژوهش آسیب‏های وارد شده به دینداری، در دو ساحت ذکر شده مورد بررسی قرار می‏‏گیرند. بنابراین آسیب‏های دینداری، شامل آسیب‏های دینداری در حوز? نظری و آسیب‏های دینداری در حوز? عملی می‏باشند. در اینجا منظور از آسیب‏های دینداری در حوز? نظری، عقاید، باورها و تصورات ناصحیحی هستند که به دینداری صدمه می‏زنند و عبارتند از: اعتقاد به کافی بودن محبت خدا و پیامبر و عدم عمل به فرامین آنها، اعتقاد به کفایتگری ایمان به تنهایی، انتظار بهشت بدون تحمل سختی‏ها، بصیرت نداشتن نسبت به دین، تأثیرپذیری از وعد? به دوش گرفتن گناه توسط دیگری، برداشت ناصحیح از نظام ثواب و عقاب با تمنّای مغفرت الهی داشتن بدون عمل مناسب، عدم تعادل در خوف و رجاء، کمّیت گرایی در دین. به نظر می‏رسد اصلی‏ترین آسیب در این حوزه، بصیرت نداشتن نسبت به دین است که سایر آسیب‏ها نیز بدان باز گشته و از آن سرچشمه می‏گیرند. در این پژوهش برای عملکردهای فردی که قدم در مسیر دینداری می‏گذارد، سه عرصه تعریف شده است. یک عرص? شناخت دین، دو عرص? عمل به دین و سوم عرص? ثبات و ماندگاری در دین. بنابراین مراد از آسیب‏های دینداری در حوز? عملکرد، اعمال و رفتارهایی هستند که به هر یک از این عرصه‏ها صدمه می‏زنند.عملکردهای آسیب‏رسان به دینداری در عرص? شناخت و دریافت دین عبارتند از: ایجاد بدعت و تبعیت از آن، تأسی نکردن به الگوهای شایسته، تبعیت بی قید و شرط و کورکورانه، دریافت مسائل مربوط به دین از مسیر ناصحیح، فرقه فرقه شدن در دین، کنکاش در جزئیات دین که توسط شارع مسکوت واقع شده است. در میان آسیب‏رسان خواهد بود که منشأ سایر عملکردها در این بخش نیز خواهد بود.عملکردهای آسیب‏رسان به دینداری در عرص? عمل به دین شامل: ارتکاب گناه، به تأخیر انداختن توبه، تسلیم نبودن در برابر اوامر الهی و تبعیض قائل شدن در عمل بدانها، دلسوزی نسبت به گناهکار به جای اجرای حدود و احکام دین خداوند، دنیا گرایی و ترجیح دنیا بر دین و آخرت، دینداری موسمی و مقطعی، عدم اعتدال، عمل نکردن به کتاب الهی با وجود نگهداری و قرائت آن، فراموش نمودن یاد مرگ، کندی و عدم سرعت عمل در انجام امور خیر، هواپرستی، یاری نکردن دین خدا می‏باشند. از مجموع عملکردهای بیان شده، ظاهراً آنچه به عنوان اصلی‏ترین عملکرد آسیب‏رسان به دینداری در عرص? عمل به دین، می‏باشد، هواپرستی است که وجود سایر عملکردهای آسیب‏رسان در این بخش، نشأت گرفته از آن خواهد بود.عملکردهای آسیب‏رسان به دینداری در عرص? ثبات و ماندگاری در دین عبارتست از: جدیّت نداشتن و مصمم نبودن در عمل به دین، صبور نبودن در مسیر دینداری، عدم تداوم و استمرار در عمل به بایسته‏های دینی، مهاجرت نکردن برای نجات و حفظ دین خود. به نظر می‏رسد سرچشم? عملکردهای آسیب‏رسان در این عرصه، صبور نبودن در مسیر دینداری می‏باشد.در نتیجه صرفنظر از تقسیم‏بندی‏های بیان شده، آسیب‏های دینداری عبارتند از: بصیرت نداشتن نسبت به دین، دریافت مسائل مربوط به دین از مسیر ناصحیح، هواپرستی و صبور نبودن در مسیر دینداری. ‏ کلیدواژه‏ها: دین، دینداری، آسیب‏شناسی دینداری، شناخت دین، عمل به دین.

عرفان، گرایش معنوی گسترده‌ای است که در میان پیروان تمامی ادیان دیده می‌شود. عرفا اعتقاد دارند برای رسیدن به قله‌ی رفیع معرفت باید منازل و مقاماتی را طی نمود و سلوک طریق عرفان با مقیم شدن در مقامات آغاز می‌گردد. در فرهنگ اسلامی، آنچه «مقامات عرفانی» نامیده می‌شود، ابتدا به‌صورت مفاهیم ایمانی، اخلاقی و معنوی در قرآن کریم و سنت رسول خدا (ص) مطرح شده بود و به‌تدریج و با درجات مختلف، در عمل صحابه و تابعین و دیگر مسلمانان راه یافت و سپس، با توجه به جنبه‌ی باطنی و معنوی حالات و مقامات و تغییر و تحولاتی که در روح انسان ایجاد می‌کنند، از مفاهیم اخلاقی و ایمانی به عوامل سیر و سلوک باطنی تبدیل شد و عنوان «مقامات و احوال عرفانی» را به خود گرفت. برای بهره‌مندی از هر چیزی باید به منبع اصلی آن رجوع کرد. صحیفه سجادیه به‌عنوان میراث گران‌بهای امام سجاد (ع) که سرشار از تعالیم عرفانی است در کنار قرآن کریم که منبع راستین معارف عرفانی به شمار می‌آید، الگویی کامل و نمونه برای رسیدن به قله‌های عرفان و رضوان الهی ترسیم می‌کنند. این پژوهش بر اساس تقسیم‌بندی ابونصر سراج طوسی در کتاب «اللمع فی التصوف» که هفت مقام توبه، ورع، زهد، فقر، صبر، توکل و رضا را به‌عنوان مقامات عرفانی ذکر کرده است به بحث پیرامون این مقامات در قرآن و صحیفه سجادیه پرداخته و الگویی کاملاً اسلامی و اصیل از آن‌ها را ارائه نموده است؛ الگویی که با درون‌مایه‌ی غنی خود از انحرافات و آسیب‌های معنویات نوظهور و افراط‌وتفریط‌های عرفان صوفیانه به دور است و انسان را مطمئن، به مقام رضوان الهی می‌رساند.

این پژوهش به تأثیر قناعت در آرامش در قرآن و حدیث می‌پردازد.مباحثی از جمله قناعت، عوامل ایجادزمینه برای قناعت و شیوه های دستیابی و تقویت آن، آثار سوء قانع نبودن، دلایل پذیرش قناعت، آرامش و انواع آن، آثار قناعت در آرامش است. هدف این پژوهش یافتن راهکار مناسب برای دوری از حرص و طمع، رسیدن به آرامش در زندگی ناشی از قناعت، تهذیب نفس،سربلندی و عزت در دنیا و رسیدن به سعادت و خوشبختی در سایه قناعت است.این پژوهش بصورت توصیفی، تحلیلی و کتابخانه ای است که بر داده های قرآنی و روایی مبتنی است.یافته های این پژوهش ضرورت توجه به اهمیت قناعت از دیدگاه لغت شناسان، علم اخلاق، قرآن و روایات، عوامل ایجاد و دلایل پذیرش قناعت، آثار سوء قانع نبودن، زمینه های مقابله با حرص و طمع و پدید آمدن آرامش، حس رضایت از خدا، رشد روحیه امیدواری، قناعت آرامش دنیا و آخرت، پرهیز از اسراف رسیدن به آرامش، سربلندی در دنیا ناشی از قناعت عاملی برای آرامش، قناعت آرامش و بی نیازی نفس و جان، عمر طولانی ثمره قناعت در آرامش، فزونی نعمت و مهمتر از همه رهایی از فقر از ثمرات قناعت است.

مبهمات قرآن از بحث‌های مهم و اساسی در حوزه‌ی علوم قرآنی است که شنا‌خت آن در فهم قرآن کریم نقش به سزایی دارد. با توجه به اینکه برخی از مفسران در تبیین مبهمات گاهی براساس مذهب و عقیده‌ی خود عمل نموده و به تفسیر آیات قرآن پرداخته‌اند؛ ضروری است که در شناخت مبهمات قرآن دقت نموده و با بررسی دیدگاه‌های مختلف، دیدگاهی که موافق با قرآن و سخنان (پیامبر‌صلی‌الله‌علیه وآله) و ائمه‌ی اطهار (علیهم‌السلام) که در واقع برگرفته از وحی‌الهی است، برگزیده شود.در این پژوهش موصولات که یکی از انواع مبهمات قرآن است، انتخاب ودر ده جزء اول قرآن و در تفاسیر گرانقدر مجمع‌البیان طبرسی و مفاتیح‌الغیب (کبیر) فخر رازی بررسی شده است. با توجه به اینکه مذهب و عقاید دو مفسر مذکور متفاوت بوده است، تفاوت در مذهب و عقیده باعث شده است که تفسیر آن‌ها نیز تحت تأثیر قرار گیرد؛ بنابراین در تفسیر مجمع‌البیان که تفسیری شیعی است، تفسیر مبهمات موصولی آیات و تبیین مصادیق و مفاهیم آن‌ها براساس سخنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و-آله) و ائمه‌ی اطهار (علیهم‌السلام) که برگرفته از کلام وحی الهی بوده، صورت گرفته است؛ اما در تفسیرکبیر که مفسر آن از اهل سنت است، تفکر و اعتقادات مفسر بر تفسیر آیات اثر گذاشته است؛ آنچنان که مصادیق و مفاهیم آیات بر اساس استدلال‌های نادرست که غالباً در آن جهت‌گیری شده و جنبه‌ی مذهب‌گرایی در آن مشاهده می‌شود، تفسیر شده است. باتوجه به آیاتی که در این پژوهش بررسی شده است، این نتیجه حاصل شد که تفاوت تفسیری این دو مفسر بیشتر تفاوت مصداقی بوده است که بیشتر تحت تأثیر مذهب و عقاید مفسران بوده است.با توجه به اینکه یکی از جنبه‌های مطالعه‌ی تطبیقی، تبیین موارد اختلافی است؛ در این پژوهش ابتدا آیات مورد اختلاف دو مفسر و دیدگاه هر یک از آن‌ها بیان شده و سپس با توجه به سخن دیگر مفسران، نظر کلی در مورد آیات داده شده است. علاوه بر آنچه گفته شد، در بخشی از پژوهش بحث های مختصری نیز درباره‌ی مبهمات و موصولات و انواع آن‌ها ذکر شده است

پژوهش حاضر به مسئله «حق» و «حقانیت» در قرآن از سه منظر توجه شده است. از حیث معنا و کاربرد، مصداق و ملاک «حق»معانی حق هم شامل امور تکوینی و واقعی و هم امور ارزشی و اعتباری می‌باشد و کاربردهای آن نیز در مورد خداوند متعال، افعال‌ و وعده های الهی ، مطابقت با واقع ونیز امور حقوقی می‌باشد.از حیث مصداق خداوند متعال، قرآن کریم و دین اسلام در زمره مهم‌ترین مصادیق حقانیت قرار گرفته‌اند. از حیث ملاک نیز منشأ «حق» در دو موضوع قوانین و قضایای خبری مورد بررسی قرار گرفته است.از دیدگاه قرآن کریم منشأ حق درتعیین قوانین حقوقی تنها «خداوند متعال» است. به سه دلیل قرآنی، روایی و عقلی؛ از حیث قرآنی به این دلیل که خالق انسان بوده و نسبت به او دارای ولایت تکوینی و تشریعی می‌باشد. بر خلاف مکاتب غربی که ملاک را توافق اجتماعی و حقوق طبیعی میدانند. روایات فراوانی از پیشوایان معصوم علیهم‌السلام بر اتقان این امر می‌افزاید. براهین سلطه و ویژگی‌های قانونگذار نیز از جمله دلایل عقلانی میب‌اشند.ملاک حق در قضایا و گزارشهای خبری از نظرگاه فلاسفه اسلامی و قرآن کریم مطابقت با واقع و نفس الامر محسوب میشود.

بیان ادیبانه و هنرمندانه‌ی معانی و مفاهیم قرآن کریم یکی از دلایل اعجاز بیانی این کتاب آسمانی است. زیبایی قرآن چه از نظر مفاهیم آن و چه از نظر ظاهر و ساختار سوره‌ها شگفت‌انگیز است. بیان دل‌نشین آیه‌ها، تعبیرهای زیبا و لطیف و به کارگیری صنایع ادبی و بلاغی به قرآن جلوه و طراوت خاصی بخشیده که کنایه و مجاز از ظریف‌‌ترین و لطیف‌ترین آن‌ها می‌باشند. بیان مبهم و پوشیده‌ی حقایق، به ظاهر آیه‌ها صورتی ادبی می‌بخشد که مخاطب به مدد قوه‌ی ذوق و لطافت طبع خویش، به درک و کشف نکات نهفته در باطن آن‌ها پی می‌برد و پرده از صورت ظاهری کلام برمی‌دارد. تحلیل شواهد قرآنی ثابت می‌کند که قرآن کریم به این جنبه‌ی بلاغت اهتمام خاصی نشان داده و با به‌کارگیری اسالیب علم بیان به‌خصوص در الفاظ دال بر جوارح انسان و همچنین عمل‌کردهای مربوط به هر یک از این اعضاء، سعی در تبیین نقش موثر آن‌ها در جهت هدایت و کمال انسان دارد. در پژوهش پیش رو با نگاهی گذرا بر ویژگی‌های زبان قرآن و تبیین کاربست تعابیر مجازی، واژگانی از قرآن را که بر اندام انسان دلالت دارند، برگزیده و با بهره‌گیری از مراجع لغوی و تفسیری، معنای حقیقی و مجازی این قبیل کلمات و انگیزه‌ی استخدام آن‌ها تبیین شده است و معلوم گشته که کاربست این کلمات و بیان عارضه‌هایی مانند «وقر»، «عمه» و «عمی» با روح کلی قرآن که هدایت انسان است هماهنگی دارد.

برای تفسیر قرآن و فهم بهتر آیات، دانستن وقایع زمان نزول آیات یک ضرورت می‌باشد، که باید با تتبع و جستجوی دقیق در روایات رسیده در این زمینه به این واقعیت‌ها پی برد؛ اما گاه در بین این روایات تضاد و تناقض‌هایی وجود دارد که ما را در این پایان‌نامه بر آن داشت که به بررسی راویان آنها بپردازیم. در این پایان‌نامه ابتدا آیاتی که دارای سبب نزول بوده‌اند ذکر و تفسیر آنها بیان می‌شود سپس روایاتی که درباره آن آیه یا آیات بیان شد را آورده‌ایم و با مراجعه به کتب علم الرجال و حدیث راویان آنها را بررسی کردیم و چون بیشتر روایات بدست آمده درباره‌ی اسباب النزول از دوره تابعین می‌باشند به نظر می‌رسد که خیلی از آنها نتیجه استنباط شخصی آنها می‌باشد و همچنین ملاحظه شد در بین روایات، روایات غلط و گاه متعارض و نیز بدون سند یا با سند ضعیف نیز وجود دارد؛ که در این پایان نامه آنها را مشخص کردیم. این پایان‌نامه درشش فصل نوشته شد که در فصل اول کلیات ذکر شد و در پنج فصل دیگرهر فصل روایات اسباب النزول یک جزء را بررسی کرده است.