جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دراین پایان نامه با عنوان (وجوه تناسب لفظ ومعنا در ثلث آخر قرآن از دیدگاه علم معانی) سعی بر آن شده است که اهمیت ایجاز واطناب در جای مناسب خود بیان شود واز میانشواهد قرآنی برگزیده، موارد غیر تکراری ، تا آنجا که مقدور باشد و موجب افزایش حجم بی رویه پایان نامه نگردد به شکل مبسوط ومطلوب شرح وتحلیل شود ، و در مواردی که نیاز به بسط کلام نبوده ، به اشاره ای مختصر اکتفا گردد. آنچه به عنوان نتیجه می توان ذکر کرد این است که اکثر آیات قرآن ، در ده جزء آخر ، از موارد ایجاز و مساوات محسوب می شوند ، اما این بدان معنا نیست که هیچ نمونه ای از شواهد اطناب در این بخش از کتاب شریف وجود نداشته باشد به طوری که تقریبا می توان ادعا کرد بیشترزیر شاخه های اطناب نیز در ثلث آخر قرآن ملاحظه می گردند اما برخی از موضوعات اطناب، هیچ نمونه ای در این اجزاء قرآنی ندارند یا دارای نمونه های اندک می باشند ، مانند استقصاء .

توصیف کلام وحی و تأثر آیات قرآنی که علم معانی خصوصا معانی ثانوی أمر در آیات قرآنی استفاده شده است روش مورد استفاده در پژوهش و کلید واژ ه ها

تهکم یکی از اسالیب تعبیر بیانی است که متکلم به منظور اهانت و استهزای مخاطب کلام خود را با کمک قرینه در ضد معنای اصلی به کار می‌برد. استفاده از اسلوب تهکم اهداف متعددی دارد که می‌توان به تحقیر، تعجیز، توبیخ و غیره اشاره کرد. هدف در این پایان‌نامه تحلیل و بررسی اسالیب تهکم و استهزاء در قرآن کریم است. برای این منظور پس از استخراج آیات مربوط به این اسالیب با مراجعه به کتب بلاغی و تفاسیر ادبی به بررسی ساختار، بیان اهداف و اغراض بلاغی مورد نظرآنها پرداختیم. با بررسی این موضوع مشخص گردید که اسالیب مورد نظر در بسیاری ازآیات قرآن وجود دارد. این اسالیب در علم معانی تحت عنوان اغراض ثانویه، در علم بیان ذیل استعاره تهکمیه و در علم بدیع به شکل استعمال کلام در ضد معنای خویش بیان شده است.

آئین حج از مهمترین ارکان دین مبین اسلام در حوزه عبادات می باشد که در قرآن و روایات مورد تأکید فراوان قرار گرفته است. حج به عنوان یک امر عبادی شامل مجموعه‌ای از معارف الهی بوده که همه فرشتگان، انبیاء الهی و پیامبر خاتم (ص) آن را با عظمت و شکوه بسیار انجام داده اند اما حج در سیر تطور در طول تاریخ دستخوش تحریفات و اختلافاتی گشت که چهره واقعی آن را مخدوش ساخته بود و با ظهور اسلام بسیاری از آن اختلافات و تحریفات مرتفع گردید. تبین ویژگی‌های حج و حج گزاری با توجه به انجام مراسم حج قبل از اسلام بسیار ضروری به نظر می رسد. این پژوهش بر مبنای تطبیق و به روش کتابخانه‌ای و با استفاده از فیش برداری نگارش شده است. این پژوهش در چهار فصل تدوین شده است؛ نگارنده در فصل اول که شامل کلیات و مفاهیم در دو بخش است بخش اول: به بیان مسأله، اهداف پژوهش و سوالات پرداخته و به پیشینه نظری تحقیق اشاره کرده است. وی در بخش دوم مفاهیم و اصطلاحات کاربردی را بررسی نمودهو تبیین کرده است. در فصل دوم به پیشینه تاریخی حج در میان انبیاء الهی پرداخته و آن را در سایر ادیان الهی بررسی نموده است. در فصل سوم فلسفه حج و علل تشریع آن مورد بررسی قرار داده و ابعاد گوناگون آن را از جنبه‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اخلاقی بیان کرده است و در فصل چهارم با عنوان بررسی تطبیقی بعد از واکاوی مناسک حج در عصر اسلامی و در عصر جاهلی بر اساس آیات، تفاسیر و روایات و تاریخ؛ وجه تمایز و اشتراک مناسک و نحوه انجام آن در هر دو دوره را بررسی و تطبیق نموده است و از تأثیرات نحوه ادای مناسک در هر دوره مطالبی را بیان کرده و در خاتمه نتیجه گیری نموده است.

قرآن کتابی است که نیاز به تدبر دارد و مسلماً صاحبان خرد، بیشترین سهم را در این بهره گیری دارند. لغت یونانی فیلوزوفیا در متون منطقی قدیمی که از یونانی به عربی ترجمه شده، به لفظ حکمت برگردانیده شده و عرب، لغت فلسفه را نیز مرادف حکمت به کار برده است حکمت، تاب معانی مختلفی را دارد که از جمله مصادیق آن، می توان به دانش، معرفت، نبوت، علم سودمند و ... اشاره کرد که در یک کلام، علم به حقیقت اشیاء مدنظر است. مفاهیمی وجود دارد که در آیات به همراه این کلمه ذکر شده اند، می توان از این راه شناخت جامع تری از واژة حکمت به دست آورد. کلماتی مانند خیر کثیر، شکر و افعالی مانند ایتاء، تعلیم و ... . کلمات جانشین به واژگانی اطلاق می شود که سبکی مشابه حکمت را داشته باشند، مانند عقل، ذی حجر، لبّ و فکر. واژه ای که دقیقاً متضاد حکمت می باشد، جهل است که شناخت جهالت، تأثیری شگرف در دستیابی به مقدمات حکمت دارد. برای رسیدن به حکمت از منابعی مانند کتب آسمانی، انبیا، اهل بیت (ع)و رعایت اصول اخلاقی باید استفاده نمود. حکیم باید شرایطی چون عدم پیروی از هوای نفس، ایمان و کسب اخلاص را مد نظر خود قرار دهد. آسیب هایی چون اکتفاء به حکمت نظری، طمع و پرخوری مانع وصول به حکمت می شوند که توجه به آن امری ضروری است.

یکی از جنبه‌های مهم اعجاز قرآن بلاغت و تبیین مدلولات پنهانی کلام وحی می‌باشد که اگر کسی بخواهد به این مهم پی ببرد ناچار است به علوم ادبی آگاهی یابد. یکی از موضوعات علوم ادبی ، علم نحو می‌باشد که به کیفیت ساختار جملات و جایگاه کلمات می‌پردازد. نواسخ در معنا‌رسانی جملات و ایجاد معانی تازه در کلام عربی نقش به سزایی دارند که برای آوردنظرافت‌ها و زیبایی‌های زبان قرآن در ترجمه لازم است از نقش بلاغی این نواسخ پرده برداشته شود. با روی‌آوری به آیات جزء اول قرآن کریم و تکیه بر ترجمه‌‌های معتبر قرآنی همچون پاینده، فولادوند و مشکینی و تطبیق این ترجمه‌ها با یکدیگر مفاهیم ارائه شده را بررسی می‌کنیم. برداشت درست از معنای نواسخ بر طبق احکام و قوانین و قواعد بلاغی توسط هر مترجم می‌تواند هر یک از ترجمه‌ها را در جایگاه مناسب خود قرار دهد. پاینده کمتر از معنای تأکیدی حروف مشبهه بالفعل را در ترجمه خود آورده، مشکینی خود را مقید کرده که حتما موکدات را در ترجمه منعکس نماید و در ترجمه فولادوند به شکل نسبی مواردی از تأکیدات مشاهده می‌شود و مواردی از آن خالی است و در دیگرنواسخ همچون افعال قلوب و مقاربه به گونه‌ای معنای انعکاس می‌آید که از اثرگذاری بلاغت و معنای این نواسخ چندان خبری نیست و گویی به شکل فعل ساده با آن برخورد شده است و این جای بسی درنگ و تأمل است.

بشر امروز در گیرودار پیشرفت فناوری، و هیجانات ناشی از آن خود را اسیر ناآرامی‌ها کرده است. روان‌شناسان برای کاهش رفتار پرخطر و متعاقب آن آرامش بخشی به انسانها مهارت‌هایی را ارائه می‌دهند. برای اولین بار دانشمند آمریکایی« گیلبرت بوتوین» آموزش مهارت‌های زندگی را برای کاهش بزهکاری در جامعه، و قدرت انتخاب راه صحیح را برای جوانان در موضوعات مختلف اجتماعی طرح کرد، پس از استقبال و اهمیت یافتن موضوع مهارت‌آموزی، سازمان بهداشت جهانی با کمک اساتید روانشناس، ده مهارت اصلی را برای زندگی خوب معرفی کرد. هر چند این ده مهارت به عنوان مهارت‌های اصلی شناخته می‌شوند ولی دانشمندان معتقدند که، مهارت‌های زندگی از انواع متنوعی برخوردارند. یکی از دسته‌بندی‌های موجود درباره‌ی مهارت‌های زندگی، تقسیم مهارت‌ها به پنج محور، از نظر موضوع و ماهیت است. محور مهارت‌های فکری و ذهنی، که شامل تفکرنقاد و خلاق، تصمیم‌گیری و حل مسأله است، در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است.در فصول شش‌گانه این پژوهش این نکات مشاهده می‌شود در فصل اول و در موضوع کلیات، دو موضوع مهارت و تفکر بررسی شده است. در قرآن وحدیث، همه‌ی نشانه‌های تعیین شده در مسیر زندگی تابلوی آرامش و نشاط هستند. شناخت این نشانه‌ها، که حاکی از وجود مهارت‌های فراوان است تا کنون از نگاه مهارت‌آموزی دینی کمتر مطالعه شده‌ است. تفکر نیز در قرآن دارای تعریفی ساده است و گویا در یک مقایسه بدست می‌آید که قرآن کتاب تفکر است. در فصول بعدی بعدی اشاره می‌شود که دین مبین اسلام مبنای فکری پیروانش را بر اساس تفکری نقادانه در مواجهه با آراء و موضوعات فکری موجود در جامعه‌ی بشری تعریف کرده و در رفتار رهبران دین که الگوی صحیح در جامعه‌یبشری هستند سراسر خلاقیت و نوآوری مشاهده می‌شود. در فصل چهارم تفاوت نوع تصمیم‌گیری در روانشناسی و فرهنگ اسلام در نگاه و روش است، چرا که انسان در دیدگاه روانشناسی سودمدار و منفعت طلب و در آموزه‌های دینی اجتماع‌نگروحق مدار ، در فصل پنجم حل مسأله از دیدگاه قرآن پس از روانشاسی تقسیم‌هایی منطقی و نو را به ارمغان می‌آورد. به طور کلی می‌توان گفت، این پژوهش سعی دارد ضمن تدبر در آیات قرآن و روایات معصومین «سلام‌الله علیهم اجمعین» با روش کتابخانه‌ای از طریق، مراجعه به تفاسیر و کتب حدیثی، ضمن تدبر در آیات و روایات تبیینی دیگر از مهارت‌های فکری و ذهنی را ارائه دهد.

موضوع پژوهش حاضر ارتباط اعمال سوء انسانی با رخدادهای طبیعی از دیدگاه قرآن و وصول به جوابی متقن و منطقی در این زمینه از منظر آیات الهی می باشد. برای دست یابی به این هدف دیدگاه های مفسران سوالات اشکالات و مصادیق قرآنی مربوط به موضوع از دیدگاه مفسران مورد بررسی قرار گرفته است. از آن جایی که محور بحث آیات قرآن کریم می باشد،‌ بررسی نظر مفسران در اولویت قرار گرفت. در پاسخ گویی به سوالات و اشکالات از منابع فلسفی و کلامی استفاده شده است. آن چه از مجموع منابع مورد استفاده به دست آمده این است که وجود رابطه بین اعمال سوء انسان و رخدادهای طبیعی ناگوار امکان وقوع دارد و به لحاظ عقلی و منطقی محال نمی باشد گرچه انسان به لحاظ دید محدود و مادی خود نمی تواند همه مصادیق مربوط به این رابطه را مشخص نماید. فهم این مطلب که عمل سوء باعث کدام رخداد طبیعی شده است برای انسان امکان پذیر نیست و نیز پاسخ به این مسأله که امور ناگوار در مورد چه کسانی مربوط به عمل آن هاست و در مورد چه کسانی بنابر علل دیگری حادث شده است به دلیل ارتباط داشتن این مسأله با غیب محال می باشد. تنها مصداق های عینی در مورد این رابطه مواردی هستند که قرآن کریم به آنها به طور صریح اشاره کرده است.

سبک‌شناسی، از جمله علومی است که در ادبیات امروز اهمیت خاصی دارد و یکی از شیوه‌های مهم برای پی بردن به ویژگی‌های یک اثر و شناخت روش هنری پدید آورنده آن، تحلیل سبک‌شناختی آثار او و کشف و شناخت طرز تفکر، خصوصیات ادبی و فکری خالق اثر است. نکته‌ی مهم این است که میان سبک‌شناسی و دانش‌های دیگر رابطه‌ای تنگاتنگ برقرار است، علومی مانند زبان‌شناسی، تاریخ،عروض و قافیه، علم بلاغت، فلسفه و عرفان، نحو و ... که به گونه‌ای با یکدیگر در اختلاط و امتزاجند. بنابراین نتیجه‌ی حاصل از تحلیل سبک‌شناسانه‌ی یک اثر، روشن نمودن دیدگاه‌های خالق آن اثر و آشنایی با افکار و اندیشه‌ی اوست.قرآن کریم، این کلام جاوید و استوار خالق یکتا، با اسلوب و سبکی عظیم و جذّاب همچون دریائیست بی‌کران که نمی‌توان اعماقش را درک کرد. چینش دقیق حروف و کلمات و آیاتش بیانگر عظمت و اعجاز آن است و بی‌شک معانی برخاسته از چنین ساختار عظیم و ژرفی بی‌اندازه رفیع و بلیغ می‌باشد.گروهی از سوره‌های قرآن کریم که از جهت همانندی واژه‌ی آغازین به گروه هفت سوره‌ای مسبّحات معروفند، سوره‌های إسراء، حدید، حشر، صف، جمعه، تغابن و أعلی را در بر می‌گیرد که با تسبیح الهی آغاز شده‌اند. سوره إسراء با مصدر آن یعنی «سبحان»، سوره‌های حدید، حشر و صف، با فعل ماضی«سبّح»، جمعه و تغابن با مضارع این ریشه یعنی «یسبّح» و سوره‌ی أعلی با کاربرد فعل امر، سوره‌های با سرآغاز مشترک مسبّحات را تشکیل می‌دهند. محل نزول سوره‌‌ها با یکدیگر متفاوت است؛ اوّلین و آخرین سوره یعنی إسراء و أعلی، در مکّه و بقیه‌ی سوره‌ها در مدینه نازل شده‌اند. تفاوت حجم نیز قابل توجه است البته سوره‌های حدید تا تغابن که همگی مدنی هستند تقریباً از حجم مشابهی برخوردارند و تفاوت تنها به سوره‌های إسراء و أعلی مربوط می‌شود. کاوش در موسیقی و آوا، واژگان، ساختار نحوی، زیبایی‌های ادبی، اهداف و محتوای این گروه، با احتمال مشترک و هماهنگ بودن آن‌ها موجب پی بردن به ژرفای معنایی قرآن کریم و کشف همبستگی میان آیات و سور خواهد شد که راه‌یابی به این هماهنگی و تناسب در ساختار و مضامین این سوره‌ها به عنوان بخشی از یک سند وحیانی جاودانه و معجزه‌ی پایدار پیامبر الهی (ص) اهمیت پرداختن به این موضوع را هرچه بیشتر جلوه‌گر می‌نماید.بنابر‌این تطبیق مباحث سبک‌شناسی بر سور مسبّحات در حوزه‌ی بررسی این رساله می‌باشد که این مباحث شامل مسائل زبانی(آوا شناختی، لغوی و نحوی)، ادبی(معانی، بیان و بدیع) و محتوایی است که فصل‌ها عمدتاً بر همین ساختار شکل گرفته‌اند. از این لحاظ محتوای فصل اوّل طبق الگوی دانشگاه یزد به بیان کلیات و مقدّمات بحث می‌پردازد و فصل دوّم ابتدا مفهوم سبک و سبک‌شناسی را توضیح داده سپس سور مسبّحات را به طور کامل معرفی نموده است. پس از بیان چگونگی شاکله‌ی سوره، جایگاه نزول و اشاره‌ای به محتوای هر سوره، فضائل و آثار قرائت این سوره‌ها که در روایات ائمه اطهار به آن اشاره شده را نقل می‌کند. البته باید توجه نمود شاهد مثال‌ها در فصول مختلف عمدتاً به ترتیب سوره‌ها می‌آیند.فصل سوّم که آوا و موسیقی این سوره‌ها را بررسی می‌کند، پس از اشاره‌ای کوتاه به اسلوب صوت و آوای قرآن کریم، به طور اخص سور مسبّحات را مورد پژوهش قرار می‌دهد که بی‌تردید با توجه به نقش بزرگی که اصوات در رساندن پیام به مخاطب ایفا می‌کنند این بخش از پژوهش اهمیت ویژه‌ای دارد. در این فصل مباحث مربوط به تکرار و توازن که منجر به پدید آمدن گروهی از صنایع ادبی می‌شود، مطرح شده و با علم به وجود انواع توازن در تمام سوره‌های قرآن کریم سعی دارد تا گونه‌های توازن را از این سوره‌ها استخراج نماید. همچنین در فصل سوم توازن آوایی این سوره‌ها در قالب دو قسمت موسیقی کناری، به معنای تکرار در پایان آیه یا بند _ مانند آنچه که در شعر قافیه و ردیف و در نثر فاصله می‌نامیم _ و موسیقی درونی که عبارت از هماهنگی ترکیب کلمات و آوای صامت‌ها و مصوّت‌ها می‌باشد، مورد اهتمام واقع شده است.در فصل چهارم از حوزه‌ی صامت و مصوّت فراتر رفته، وارد سطح واژه و لغت می‌شویم و به چگونگی هماهنگی و توازن بین لغات این سوره‌ها و صنایع ادبی ایجاد شده، می‌پردازیم. مقوله‌های تکرار، سجع، جناس و... در حوزه‌ی بررسی این فصل است.فصل پنجم بر گونه‌ای دیگر از سبک‌شناسی متمرکز است که سبک‌شناسی نحوی نام دارد. قسمت اول این فصل در راستای کشف توازن نحوی، به استخراج ساختارهای نحوی با ارکان دستوری همسان می‌پردازد که این ساختارها صنایع بدیعی مانند لف و نشر، تقسیم، جمع و ... را می‌سازد. سپس چگونگی اسلوب سور مسبّحات را درحوزه‌ی نحو بررسی می‌کند، مانند انواع جملات انواع اسلوب‌های حصر و تعلیل به عنوان پرکاربردترین اسالیب که این رساله برای آن اهمیت قائل شده است. فصل ششم از دریچه‌ی زیبایی شناختی و ادبی به این سوره‌ها می‌نگرد و با مدد گرفتن از دانش بلاغت، انواع فنون بیانی مانند تشبیه، استعاره، کنایه و... و فنون بدیع معنوی مانند مطابقه، مقابله، مراعات نظیر و... از این مجموعه استخراج شده است. این پژوهش در آخرین فصل، مجموعه سور مسبّحات را در حوزه‌ی فکری و معنایی مورد بررسی قرار داده، چیستی و چگونگی ارتباطات فکری و معنایی بین آیات هر یک از این هفت سوره و میان این مجموعه سوره از دغدغه‌های این فصل می‌باشد که در راستای رسیدن به این اهداف تشابهات محتوایی این سوره‌ها روشن خواهد شد.رساله‌ی پیش رو با تلاش بی‌دریغ در جهت نائل شدن به سرمنزل مقصود که همانا افروختن چراغی بر سر راه سبک‌شناسی بخشی از سخن پروردگار متعال می‌باشد، گام نهاده است، امّا بدون شک با توجه به حوزه‌ی بررسی این پژوهش که همانا دریای بیکران کلام وحی است و هر جرعه نوشیدن از آب زلال و گوارای آن به عطش می‌افزاید. لذا درهای فعّالیت بیشتر و گسترده‌تر حولاین محور مقدس برای تمامی پژوهشگران این عرصه باز است و کوشش هرچه بیشتر آن‌ها را می‌طلبد.

اگر با دیدی ژرف و کند وکاوی در خور به علوم ادبی توجه کنیم ، بدون شک به این مسأله می رسیم که قرآن مجید پایه و اساس بسیاری از علوم ادبی بوده است و مسلمانان برای دریافت معانی و زیبایی های ظاهری و باطنی ، این کتاب را مورد دقت و توجه قرار داده اند و هر کس به اندازه فهم و درک خود از این دریای مواج و بحر فیاض الهی ، مروارید هایی گرانبها صید کرده است .از آنجا که میزان و معیارسخن فصیح و بلیغ، قرآن کریم بوده و هست، شعرا و نویسندگان می کوشیدند تا الفاظ و ترکیبات قرآن را در نوشته ها و سروده های خود بکار برند و نیزاز مضامین ومفاهیم آن اقتباس کنند . وشاعران معاصر مصرهمچون شوقی ،حافظ إبراهیم ، مطران و...نیز از این خوان گسترده ی الهی به بهترین وجه بهره جسته اند واشعار خویش رابه زینت وحی وحدیث شریف آراسته ومتبرک نموده اند