جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از بررسی آرای قرآن پژوهان غربی (1860 ـ 1977 (چهار ديـدگاه متفـاوت دربـاره زمـان تـدوين قرآن به دست می آيد: جان برتن جمع آوری قرآن را در عهد پيـامبر ص مـی دانـد؛ فـردريش شوالی مدعی است كه قرآن در عصر عثمان جمع آوری شده است؛ پل كازانوا وآلفونس مينگانـا بر اين باورند كه قرآن در دوران خلافت عبدالملك به دستور حجاج بن يوسـف گـردآوری شـد؛ جان وانزبرو تدوين قرآن را در آغاز قرن سـوم مـی دانـد. مبنـای ايـن آرا، رويكردهـای شـكاكانه گولت تسيئر و شاخت درمورد احاديث اسـلامی اسـت. از ميـان آرای مـذكور، ديـدگاه بـرتن را می توان پذيرفت؛ ولی نه براساس دلايلی كه وی در تحقيقات خود برآنها پـای فـشرده، بلكـه بـر مبنای دلايل عقلی، تاريخی، روايی وقرآنی كه برخی از عالمان مسلمان اقامه كرده اند.

از آنجاكه اعلميت و به ويژه برخورداری از علم لدنی يكی از مؤلّفه های ركنی در اثبات نبوت نبی يا امامت امام است، از اين رو اثبات علم به تأويل برای اهل بيت از آيات قرآن كريم، تـأثير به سزايی در ضرورت مرجعيت علمی اهل بيت به خصوص نزد اهل سنت دارد؛ چرا كه بيشتر علمای اهل سنّت اعتقادی به مرجعیت اهل بيت ندارنـد؛ هرچنـد فـضيلت علمـی اينـان نـزد بسياری از رجال علمی و سياسی آنان مورد اتفاق است و بر همـين اسـاس برخـی از بزرگـان اهـل سنّت نهايت مستفاد از روايات نبوی در فضايل علمی اهل بيت و به ويژه اميرالمـؤمنين را مرجعیـت علمی آنان دانستند، نه مرجعیت سياسی. ولی علمای شيعه بر مرجعيت علمی اهل بيت و علـم آنان به تأويل آيات قرآن اذعان دارند . هرچند نزد برخی از آنان دلالـت آيـات قـرآن بـر مطلـب مذكور تمام نيست، ولی دلالت روايات برآن قطعی است . در نوشتار پيشرو، درصـدديم دلالـت آيات قرآن و به خصوص آيه«والراسخون فی العلم» برعلم بهیتأويل اهل بيت را اثبات نموده وبه ادله و شبهات كسانی كه دلالت آيه مذكوربرمدعا را نپذيرفته اند، پاسخ دهيم.

قرآن کریم، پس از نزول، تاثیر فراوانی بر ادبیات و فرهنگ ادبی عرب داشته است و میزان این تاثیر، معیاری برای ارزیابی متون محسوب می شود. این تاثیر از دو جنبه قابل بررسی است: 1. مفاهیم که موجب غنای معنا می شود 2. شکل و ساختار که موجب زیبایی متون می شود، و بی گمان به دلیل همراهی مداوم علی (ع) با پیامبر (ص)، اثر حقیقی قرآن در کلام عربی بر زبان و کلام علی (ع) بوده و آنچه از مجموع کلام ایشان در نهج البلاغه به ما رسیده، از بارزترین تجلیات قرآن در ادب عربی هم در مفهوم و هم در ساختار است و این امر موجب شده که علی (ع) امام و پیشوای فصیحان و سرور بلیغان و کلامش (نهج البلاغه) پایین تر از کلام خالق و برتر از کلام مخلوق باشد.در این مقاله با مقایسه نمونه هایی از آیات قرآن و کلام علی (ع) تاثیر آیات قرآن از جنبه ساختاری به ویژه در گزینش مفردات و ساختار جملات بررسی شده است.

سخن گفتن از شخصیت واقعی امیرالمومنین (ع) و معرفی حقیقی آن حضرت، برای همگان امری بس دشوار، بلکه ناممکن است و تنها کسانی می توانند به معرفی شخصیتی چون علی (ع) بپردازند که از همه ابعاد وجودی اش اطلاع کامل داشته باشند. در گردونه هستی، جز خدا و پیامبر (ص) کسی را نمی توان یافت که به درستی چنین احاطه ای داشته باشد، چنان که پیامبر (ص) کسی را نمی توان یافت که به درستی چنین احاطه ای داشته باشد، چنان که پیامبر (ص) نسبت به آن حضرت فرمود: «... و لا عرفک الا اله و انا» و نیز فرمود: «... له ]علی[ حق لا یعلمه الا اله و انا». این سخن بلند نبوی (ص) درباره علی (ع) که فرمود: «علی مع القرآن و القرآن مع علی: علی با قرآن است و قرآن با علی است» در همین باره بررسی می شود. سخنی که حکایت از دو ویژگی مهم و رفیع علوی دارد: یکی همراهی علی (ع) با قرآن، و دیگری معیت قرآن با علی (ع). با توجه به اهمیت موضوع، نگارنده در صدد تبیین این حدیث شریف برآمده است.وی در ابتدا، معیت را طرح و پس از ماخذشناسی این حدیث در منابع شیعه و اهل سنت به شرح معیت از دیدگاه لغت و اصطلاح می پردازد، سپس به نوع معیت در عوالم مختلف اشاره می کند، بدین معنی که معیت علی (ع) و قرآن هم می تواند در عالم ملک محقق شود و هم در عالم ملکوت تحقق یابد.مقاله حاضر پس از تفسیر معیت در عالم ملک و بیان وجوهی به عنوان تفسیر آن، از جمله: معیت علی (ع) و قرآن در هدایت، علی (ع) و قرآن یاریگر یکدیگر، معیت علی (ع) و قرآن در دلالت، یگانگی علی (ع) و قرآن در اقتدا، معیت به رابطه، یعنی رابطه علی (ع) با قرآن رابطه قیم با متولی علیه است، ارتباط علی (ع) با قرآن، هماهنند ربط عالم به معلوم است و بالاخره علی (ع) و قرآن معرف یکدیگرند.در انتها به عنوان یکی از معانی معیت، به معرفی متقابل قرآن و علی (ع) می پردازد.

قرآن کريم مکرر از زبان وعد و وعيد بهره مي برد. گروه هايي را تهديد به عذاب بي پايان کرده و گروه هايي را به بهشت جاودان وعده داده است. متکلمين وعيدهاي قرآن را مورد تامل جدي قرارداده و در باب مفهوم و مقصود آن ها آراء متفاوتي مطرح کرده اند. وعيديه همه آنها را لازم الاجرا دانسته اند. متکلمان اماميه و اشاعره، خلف وعيد را جايز بلکه واجب شمرده اند. مهم ترين چالش در مقابل اين گروه آن بوده است که تجويز خلف وعيد مستلزم کذب سخن خداوند است. اين اشکال را به صورت هاي مختلف پاسخ داده اند. در اين مقاله پاسخ هاي مختلف اين مشکل نخست مطرح شده و سپس مورد بررسي و نقد قرارگرفته شده است. حاصل بررسي آن بوده که هيچ يک از پاسخ هاي مطرح شده رضايت بخش نيست. آنگاه به طرح اين مساله پرداخته شده که برخلاف تصور متکلمان زبان وعد و وعيد در قرآن زباني است ويژه با قواعد و مختصات ويژه، و از آنجا که زباني توصيفي نيست به قواعد زبان توصيفي تن در نمي دهد. در فرازي ديگر سعي شده مختصات زبان وعد و وعيد در سه بخش بررسي شود:1- زبان وعد و عيد زبان خوف و رجاء است، لذا هر گونه تفسيري از آن که با آموزه خوف و رجاء سازگار نباشد، مقبول نيست.2- به همين دليل اين زبان، عام است و از تخصيص ابا دارد، لذا تفسيرهايي که براي حل مشکل کذب سخن الهي، وعيدها و حتي وعده ها را مشروط مي شمارند، کارکرد اين زبان را نفي مي کنند.3- و نيز، به همين دليل اين زبان از حيث واقع نمايي، بر ابهام استوار بوده و از وضوح و روشني ابا دارد. بنابراين، اصرار بر واقع نمايي يا نمادين بودنش با کار کرد آن ناسازگار است.

در برخي از آيات قرآن از تسبيح خداوند همراه با حمد ياد گرديده به اين مفهوم که هر گاه آفريدگان، خداوند را از اين منظر که داراي صفات کمال و جمال و مبدا خير است ستايش کنند حمد او را به جاي آورده و هر گاه ذات حق را از تمام عيب ها و نقص ها منزه داشته او را تسبيح گفته اند و از آنجا که هيچ موجودي قادر به دريافت کنه صفات خداوندي نيست لذا شايسته است حمد خود را با تسبيح وي قرين سازد.در اين مقاله ابتدا دو واژه تسبيح و حمد مفهوم شناسي گرديده سپس در پاسخ به اين پرسش که چرا خداوند در مقام نزاهت ذات خويش تسبيح را به حمد قرين ساخته و آيا مجموعه آفرينش نيز تسبيح گوي ذات باري است و آيا اين تسبيح به زبان حال است يا قال؛ انديشه تفسيري مفسران قرآن ارزيابي و در پايان تصريح گرديده که تسبيح موجودات در جهان هستي مبتني بر زبان قال است.

اصل نبوت از جمله مهم ترين رويکردهاي مشترک در متون مقدس مي باشد که اين امر در قرآن کريم و اناجيل اربعه مورد تاکيد قرار گرفته است. در اين ميان مباني نبوت و منشور تعاليم و دعوت حضرت عيسي (ع) به عنوان يکي از پيامبران اولواالعزم به تفصيل مورد اهتمام آيات قرآن کريم و اناجيل چهارگانه قرار گرفته که به سهم خود مي تواند گامي اساسي در مساله تقريب و تقويت آموزه هاي مشترک دين اسلام و مسيحيت تلقي شود. در اين مقاله سعي شده تا از يکسو مباني نبوت عيسي مسيح (ع) در آموزهاي اناجيل اربعه و آيات قرآن کريم مورد بررسي، تحليل و مقارنه قرار گيرد و از سوي ديگر اصول مشترک حاکم بر منشور دعوت و تعاليم اين پيامبر بزرگ الهي نظير: ايمان به خدا، بشارت ملکوت، تکميل و تصديق تورات و تعليم و تبيين کتاب آسماني و رفع اختلاف در برخي از دستورات شريعت تبيين گردد و در پايان دو اصل مهم «نجات بخشي» و «فدا شدن» عيسي مسيح (ع) که در آموزه هاي صريح اناجيل چهارگانه بدانها پرداخته شده با آيات قرآن کريم مقارنه و مورد ارزيابي قرار گيرد.

يکي از اسلوب هاي بياني که در قرآن کريم، فراوان به کار گرفته شده کنايه است. اين روش در عين زيبايي خاص خود يکي از مولفه هاي اعجاز بياني قرآن را تشکيل مي دهد. از آنجا که کنايه در اصل به معناي غيرمستقيم و غيرصريح، سخن گفتن است، بي ترديد براي دستيابي به لايه هاي زيرين و بواطن عميق کنايه هاي قرآني و درک معاني و مفاهيم ژرف آنها بايد به روايات اهل بيت (ع) که مبين و مفسر قرآن کريمند، رجوع کرد. به همين منظور در اين مقاله تلاش شده ضمن بيان اهميت، اقسام و فوايد کنايه، معنا شناسي اين قسم از عبارات قرآني با استمداد از روايات ائمه هدي (ع) صورت پذيرد.

در اين نوشتار به قلمرو قرآن و علم پرداخته شده و سه ديدگاه مورد بررسي قرار گرفته است. ديدگاه اول که قائل به رابطه حداکثري بين قرآن و علم است بر وجود همه علوم در قرآن اصرار دارد، مظاهر اين ديدگاه در آثار غزالي و ابوالفضل مرسي به چشم مي خورد. که در اين نوشتار مورد نقد و بررسي قرار گرفته است. مهم ترين دليل اين ديدگاه آيه تبيانا لکل شيء است که ناظر به مسائل هدايتي است و دلالتي بر وجود همه جزئيات علوم در قرآن ندارد.ديدگاه دوم به رابطه حداقلي بين قرآن و علم قائل است که از شاطبي نقل شده و در اين نوشتار مورد نقد قرار گرفته است.ديدگاه سوم راهي ميانه پيشنهاد مي کند که در قرآن مسائل کلي علوم (مثل مباني، اهداف و اصول) به ويژه در حوزه علوم انساني مطرح شده است. اما جزئيات علوم در ظواهر قرآن موجود نيست.

دين اسلام کامل ترين دين الهي است و داراي برنامه اي جامع براي رساندن بشر به سعادت در دنيا و آخرت است. احکام آن در عين آنکه پر نغز و آکنده از حکمت است، از ويژگي انعطاف پذيري و سادگي برخوردارند و بدان گونه نيستند که مکلف را در سختي و تنگنايي قرار دهند. خداوند (تعالي)، هدف از تشريع احکام را آسودگي و راحتي بند گان ذکر نموده، نه مشقت و سختي آنان. نبي اکرم (ص) نيز، از شريعت اسلامي با عنوان «سمحه و سهله» ياد کرده اند. با اين وجود عده اي از دشمنان اسلام، سعي در مخدوش نمودن چهره اين آيين بزرگ الهي داشته و با سخت و خشن جلوه دادن احکام آن، شريعت اسلام را دين دست و پاگيري معرفي کرده اند که با مقتضيات زمان و دنياي امروزي همخواني نداشته و با حقوق بشر در تضاد است. در اين تحقيق کوشش شده با ذکر مصاديق متعددي از احکام عملي که بر، انعطاف پذيري و سادگي احکام شريعت اسلامي دلالت دارند، مثل: تيمم به جاي وضو، افطار روزه و شکسته شدن نمازهاي چهار رکعتي در حال سفر، وجود قواعدي چون «لا ضرر» و «لا حرج» ضمن تاکيد بر انعطاف پذيري احکام دين اسلام، به رد و ابطال شبهات مخالفان پرداخته شود.