جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفهوم ایمان در فرهنگ اسلام، مفهومی اساسی و با اهمیت است. هم در قرآن کریم و هم در متون حدیثی، بحث از ماهیت ایمان، متعلقات و آثار آن به چشم می خورد. در حوزه جبر و اختیار و همچنین فضل و فیض الهی نیز، آیات و روایات قابل توجهی را می توان بیان داشت، اما در خصوص نقش هریک از اختیار و فیض در ایمان، به ظاهر با آیات و روایات کمتری مواجه هستیم، به گونه ای که تعداد روایاتِ این حوزه از تعداد انگشتان دست هم تجاوز نمی کند. لذا این نوشتار برآن شد تا تمرکز بیشتری بر مولفه هایی که قرآن و کلام اهل بیت علیهم السلام از آنان برای تبیین ماهیت ایمان و دیگر متعلقات آن استفاده نموده اند، داشته باشد.رسال? حاضر بعد از بررسی هریک از مفاهیم ایمان، اختیار و فیض، به نظریاتِ مطرح در باب نقش اختیار و فیض در ایمان که متکلمین اسلامی بدان اشاره نموده اند، پرداخته است. ارائه تصویری قرآنی از ایمان اختیاری و متعلقات آن ، و همچنین نگاه احادیث به عنصر اختیار در این موضوع، فصل مستقلی از رساله را به خود اختصاص داده است. در ادامه نیز، آیات و روایاتی را که می توان از آن در اثبات این مدعا که ایمان، فیض و عنایت الهی است، بهره برد، ذکر می شود. و در پایان، جمع بندی مباحث مطرح شده و تبیین نظریه قرآنی ـ روایی ِموضوع رساله را تحت عنوان خاتمه بیان داشته ایم.کلید واژه‌ها: ایمان، اختیار، فیض، فرق اسلامی.

مصابيح الأنوار في حل مشكلات الأخبار، اثر سید عبدالله شبر، با تحقیق سید علی، از نوادگان مؤلف، کتابی است که در آن، «با استفاده از راه‌کارهای گوناگون، به شرح روایات مشکل و حل وجوه غامض آن‎ها پرداخته شده است که از آن جمله، می‎توان از بهره‎گیری از لغت، صرف و نحو، تاریخ، علوم طبیعی، توجه به فنون و آرایه‎های ادبی، مراجعه به قرآن و حدیث، کوشش در حل تعارض اخبار و نقد محققانه و عالمانه شروح گذشتگان نام برد. فهم احادیث مشکل، یکی از شاخه‎های فقه الحدیث است که ثمره همه علوم حدیث، بشمار می‎رود. تنها اثر نشریافته شیعی که به‎طور خاص به مشکل الحدیث پرداخته و از این رهگذر، فهم بسیاری از روایات مشکل را آسان ساخته، اثر حاضر می‎باشد. نویسنده در بیان انگیزه خود از تألیف این اثر، با اشاره به بحث و فصح خود در فهم روایات دیریاب، از فراهم آوردن کتابی جداگانه در دستیابی به معانی احادیث دشوار سخن گفته است تا مرجع پویندگان راست‎گفتار و درست‎کردار علوم اهل‎بیت (علیهم السلام) قرار گیرد. شبر در مقدمه کتاب، دریای علوم اهل‎بیت (علیهم السلام) را منبع سرشار پاسخگویی به همه مشکلات و دشواری‎ها دانسته و به بیان انگیزه خود از تألیف کتاب اشاره کرده است. شبر در این اثر، به بیان مضمون 263 حدیث - ‎که در فهم آن‎ها به‎نوعی، ابهام و پیچیدگی وجود دارد - ‎پرداخته است. او در "جلد دوم" به روایات اعتقادی، فقهی و اخلاقی پرداخته است

مصابيح الأنوار في حل مشكلات الأخبار، اثر سید عبدالله شبر، با تحقیق سید علی، از نوادگان مؤلف، کتابی است که در آن، «با استفاده از راه‌کارهای گوناگون، به شرح روایات مشکل و حل وجوه غامض آن‎ها پرداخته شده است که از آن جمله، می‎توان از بهره‎گیری از لغت، صرف و نحو، تاریخ، علوم طبیعی، توجه به فنون و آرایه‎های ادبی، مراجعه به قرآن و حدیث، کوشش در حل تعارض اخبار و نقد محققانه و عالمانه شروح گذشتگان نام برد. فهم احادیث مشکل، یکی از شاخه‎های فقه الحدیث است که ثمره همه علوم حدیث، بشمار می‎رود. تنها اثر نشریافته شیعی که به‎طور خاص به مشکل الحدیث پرداخته و از این رهگذر، فهم بسیاری از روایات مشکل را آسان ساخته، اثر حاضر می‎باشد. نویسنده در بیان انگیزه خود از تألیف این اثر، با اشاره به بحث و فصح خود در فهم روایات دیریاب، از فراهم آوردن کتابی جداگانه در دستیابی به معانی احادیث دشوار سخن گفته است تا مرجع پویندگان راست‎گفتار و درست‎کردار علوم اهل‎بیت (علیهم السلام) قرار گیرد. شبر در مقدمه کتاب، دریای علوم اهل‎بیت (علیهم السلام) را منبع سرشار پاسخگویی به همه مشکلات و دشواری‎ها دانسته و به بیان انگیزه خود از تألیف کتاب اشاره کرده است. شبر در این اثر، به بیان مضمون 263 حدیث - ‎که در فهم آن‎ها به‎نوعی، ابهام و پیچیدگی وجود دارد - ‎پرداخته است. او در "نخستین جلد اثر" خود، فقط درباره روایات اعتقادی سخن گفته است؛

كتاب حاضر رساله اى كوتاه از شمس الدين ذهبى عالم سنى قرن هشتم هجرى است كه در آن 125 طريق و سلسله سند درباره حديث غدير و بخش اصلى آن جمله «من كنت مولاه فعلى مولاه» گزارش كرده است. اين رساله را مرحوم سيد عبدالعزيز طباطبايى، نسخه شناس و محقق معاصر احياء و تصحيح كرده است. ذهبى در مقدمه چند سطرى اين رساله مى گويد حديث من كنت مولاه متواتر است و قطعا مى توان گفت رسول خدا (ص) آن را بيان فرموده است. عده بسيارى آن را از طرق صحيح و حسن و ضعيف نقل كرده اند كه اين طرق را من بيان مى كنم. ذهبى به ترتيب از ابوبكر، عمر، على عليه السلام، طلحه، سعد بن ابى وقاص و ديگر صحابه اين حديث را گزارش كرده كه تنها از حضرت على عليه السلام 44 سند آورده است. مؤلف در مواردى از اين اسناد عبارت «صح عنه» و در مواردى «لم يصح» آورده كه نشان دهنده اظهار نظر وى درباره طريق حديث است. وى در اين اظهار نظرها راويان اين حديث را بررسى كرده و إسناد آنها را نقد كرده است. بخش قابل توجهى از اين كتاب را پاورقى هاى محقق تشكيل مى دهد كه در آنها به موارد اخراج و نقل حديث غدير در منابع و كتب اهل سنت اشاره مى كند.

کتاب «کلام النبی صلی الله علیه و آله لا من زیادة الناس (اللهم وال من والاه و عاد من عاداه)» نوشته محمدجعفر طبسی، تحقیقی پیرامون متن «روایت غدیر» است. نگارنده در این اثر در پی آن است تا این شبهه را از ذهن‌ ها كنار بزند كه عبارت «اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل من خذله» ادامه سخن رسول گرامی اسلام در صحرای غدیر است نه این‌ كه اضافه‌ ای باشد كه از سوی مردم و یا از سوی علمای دین در قرون گذشته وارد شده است. وی در همین راستا، در فصل اول راویانی كه این حدیث را روایت كرده‌ اند را نام برده است. در فصل دوم نیز علما و راویانی كه در طبقات مختلف حدیثی مقدار زیاده این حدیث را روایت كرده‌ اند را نام برده و ثقه بودن آنان را نیز متذكر شده است. در فصل پایانی نیز نمونه‌ های مختلف ثبت شده این روایت معرفی شده است.

«الأحاديث المختلقة في الخلافة عند العامة» اثر سعید ابو معاش، کتابی است پیرامون احادیث جعلی و ساختگی پیرامون خلافت و مسائل مربوط به آن در مذهب اهل سنت. کتاب به زبان عربی و مقدمه آن در سال 1425 ق نوشته شده است. کتاب با دو مقدمه از نویسنده و علامه امینی آغاز و مطالب در چهار فصل، سامان یافته است. در مقدمه نویسنده، به برخی از کسانی که سعی در احیاء مذهب شیعه داشته‌اند اشاره شده. و در مقدمه دوم، مطالبی پیرامون وضع حدیث، عنوان گردیده است. در فصل اول، با استفاده از منابع و مصادر معتبر، به ترتیب حروف الفبا، به ذکر نام کذابین و جاعلینی پرداخته شده که اقدام به جعل حدیث کرده‌ اند. در فصل دوم، به روایات مجعولی اشاره شده که کذابین و وضاعین، آن روایات را به پیامبر (ص) منسوب کرده‌ اند. به اعتقاد نویسنده، مهمترین موضوعی که بازیچه هوا و هوس و معرکه جولان جاعلین و وضاعین قرار گرفته، موضوع خلافت پیامبر (ص) می‌ باشد و لذا در فصل سوم، به پاره‌ ای از این احادیث، اشاره شده است. در فصل آخر، مطالبی پیرامون خلافت، دنائت و پستی وضع و جعل حدیث و حکم آن، عنوان گردیده است.

کتاب «مصادر حديث الطير و موارد نقله و توثيق رواته عند أهل السنّة» نوشته محمدجعفر طبسی به زبان عربی است. در این اثر برخی از مشکلاتی که از لحاظ سند و دلالت در زمینه‌ های مختلف اخلاقی و اعتقادی وجود دارد اشاره شده و به رفع ابهام از این روایات پرداخته شده است. این روایات در مسایل گوناگونی مانند طینت، بقای طینت میت در قبر او، مفهوم اعاده معدوم، راه‌ های شناخت خدا، مقام کشف یقین امیرالمومنین علی (ع)، بداء، ماهیت وحی بر شخص پیامبر اسلام (ص)، علم و مشیت خدا، قضا و قدر الهی، سرگذشت برخی از پیامبران الهی و عصمت آنها، خیر و شر و مخلوق بودن آنها، سعادت و شقاوت انسان‌ ها، جبر و اختیار، امر بین الامرین، دیدن خدا و امکان آن، خلقت آدم و کیفیت آن، ابعادی از تاریخ اسلام، خروج قائم آل محمد (ص)، مباحثی در توحید، توضیح و تفسیر برخی از آیات قرآن، تعداد عوالم خلق شده توسط خداوند متعال و برخی دیگر از مسایل اعتقادی مندرج در روایات است که نگارنده به شرح مفاد آنها و رفع ابهام از آنها پرداخته است.

معرفى اجمالى: کتاب «أضواء على السنة المحمدية أو دفاع عن الحديث»، تأليف محمود ابوريه، پژوهشى است پيرامون حجيت يا عدم حجيت احاديث اهل سنت كه به زبان عربى و مقدمه آن در 1377ق، نوشته شده است. ساختار: کتاب با مقدمه نويسنده آغاز و مطالب در پنج قسمت و يك خاتمه، تنظيم شده است. نويسنده ابتدا به تعريف سنت و سپس بررسى علل جعل روايات پرداخته و در پايان، برخى از صحابه و كتب حديثى معروف اهل سنت را مورد بررسى قرار داده است. وى يكى از كسانى است كه ديدگاه‌هايش درباره سنت، در جهان اسلام مناقشات زيادى به‌پا كرده است. او در اين اثر، به طرح مباحثى پرداخته كه بر حديث‌پژوهان اهل سنت، گران آمده و او را به سنت‌ستيزى متهم كردند. در برابر، ديدگاه‌هاى او درباره چگونگى نگارش روايات اهل سنت، نقد روايات موجود در جوامع حديثى آنان، حملات شديد او به برخى از راويان احاديث نبوى همچون ابوهريره و... در جهان تشيع، به‌ويژه در ايران، به‌شدت مورد استقبال قرار گرفت؛ زيرا آنچه را عالمان شيعه، ساليان سال درباره جوامع اهل سنت مى‌گفتند و شنيده نمى‌شد، اينك از زبان يك عالم سنى بيان مى‌شد. وى در اين اثر، آرايى نو ارائه كرده است كه بازتاب‌هاى بسيارى داشته و مورد انتقادهاى علمى و هجمه‌هاى اعتقادى قرار گرفته است. اين کتاب سبب شد كه وى را به پيروى از خاورشناسان، خروج از دين، ادعاهاى غير عالمانه، كذب عمد و انحراف از سنت متهم سازند. گزارش محتوا: در مقدمه، ابتدا ديدگاه دكتر طه حسين در مورد کتاب و تعريفات وى از آن ذكر شده و پس از تشكر و جواب نويسنده به آن، نويسنده خود به تعريف کتاب و بيان اسباب تأليف و موضوعات بحث شده در آن، پرداخته است. در بخش اول، ابتدا به تعريف سنت و بيان جايگاه آن در دين، پرداخته شده و در ادامه، مسئله نهى از کتابت حديث، مورد بررسى قرار گرفته است. رابطه صحابه و روايت حديث، كذب بر پيامبر(ص) در زمان حيات و پس از رحلت ايشان و حكم آن، درجات صحابه، تفاوت صحابه در صدق روايت و نقل به معنى در روايات، از جمله مباحث اين بخش مى‌باشد. در بخش دوم، اسباب جعل و وضع حديث، مورد بحث قرار گرفته است. نويسنده ضمن بيان ضرر قصص و قصه‌گويان، معاويه را اولين كسى دانسته كه به اين مسئله دامن زده و زمينه‌هاى جعل حديث را گسترش داد. در ادامه، انگيزه‌هاى سياسى وضع حديث بررسى شده است. از جمله مباحث اين بخش عبارتند از: ادراج در حديث، ضوابط وضع حديث، ورود اسرائيليات در روايات. از آنجايى كه ابوهريره باآنكه مدت اندكى محضر پيامبر(ص) را درك نموده و بااين‌حال، از جمله صحابه‌اى است كه بيشترين حديث را از ايشان روايت كرده‌اند، بخش سوم، به بررسى روايات وى اختصاص يافته است. در بخش چهارم، به مسئله تدوين حديث و چگونگى آغاز و سير تطور آن، پرداخته شده است. كيفيت کتابت قرآن در عهد پيامبر(ص)، جمع قرآن در زمان ابوبكر و عثمان، تدوين حديث در عصر عباسيان و اثرات تأخير در تدوين حديث، حديث متواتر، خبر واحد و انواع آن، از جمله مهم‌ترين مباحث اين بخش مى‌باشد. در آخرين بخش، به بحث پيرامون مشهورترين كتب حديثى اهل سنت پرداخته شده است. اين كتب عبارتند از: «موطأ مالك»، «صحيح بخارى»، «صحيح مسلم»، «مسند احمد»، «صحيح ترمذى»، «سنن ابى‌داود» و «سنن نسائى». در خاتمه، به مسائلى همچون ثقه بودن يا نبودن تمامى كسانى كه متقدمين، آن‌ها را ثقه مى‌دانستند، نقد علماى فقه الحديث، مستفيض نبودن اكثر خبرهاى واحد در عصر اول، فقه در زمان پيامبر(ص) و.... «ديدگاه ابوريه پيرامون سنت در اين کتاب، يك‌سان نيست؛ لذا شايسته است براى داورى درباره درستى يا نادرستى آن‌ها، اين ديدگاه‌ها دسته‌بندى شود. آنچه او درباره سنت و احاديث موجود بيان كرده است را مى‌توان به دو دسته تقسيم كرد. او در بيشتر موارد، به نقد روايات موجود پرداخته و به‌گونه‌اى سخن گفته كه نشان از آن دارد كه اصل حجيت سنت را پذيرفته، يا دست كم سخنان او در اين موارد نشان از انكار حجيت سنت ندارد. در مواردى نيز هرچند به‌طور صريح، از انكار حجيت سنت سخن نمى‌گويد، براى ردّ روايات موجود، به‌گونه‌اى استدلال مى‌كند كه لازمه آن، بى‌اعتبارى بخش بزرگى از سنت است. اين موارد را تحت عنوان «دسته اول»، مورد بررسى قرار مى‌دهيم. در جاهايى نيز پا را فراتر گذاشته و درباره احاديث و روايات موجود در جوامع حديثى، آن‌چنان تحليل مى‌كند كه نتيجه‌اى جز انكار حجيت سنت به‌طور مطلق در پى ندارد. اين موارد را تحت عنوان «دسته دوم» بررسى كرده‌ايم. «دسته اول»: نويسنده با ارئه شواهد زير، نشان مى‌دهد كه ميراث حديثى موجود، غير قابل اعتناست و نمى‌تواند بيانگر واقعيت صادق سنت پيامبر(ص) باشد: الف)- تأخير نگارش روايات: او معتقد است از آنجا كه پيامبر(ص) از نگارش حديث نهى كرده بود، احاديث در دوران زندگى آن حضرت و نيز در دوره صحابه و آغازين سال‌هاى دوره تابعين به نگارش درنيامد، در نتيجه راه براى كسانى كه در صدد ترويج ديدگاه‌هاى باطل خود بودند، باز شد تا هرآنچه مى‌خواهند، روايت كنند و بدين‌سان احاديث سره با ناسره آميخته شد و با گذشت زمان، بازشناسى آن‌ها از يكديگر غير ممكن شد. ب)- عدم اعتماد به برخى صحابه و راويان: او بر اين باور است از آنجا كه برخى صحابه همچون ابوهريره دست به جعل و وضع حديث مى‌زدند، اعتبارى به روايات آنان نيست. او همچنين صحابه را متهم به نافهمى كرده و ادعا كرده كه آنان احاديثى را كه از احبار يهود مى‌گرفتند، به پيامبر(ص) نسبت مى‌دادند و بر اين رأى است كه جعل و وضع از سوى امويان و عباسيان و نيز ورود اسرائيليات و مسيحيات، كه بر اثر غفلت و بى‌مبالاتى عالمان، به حوزه دين راه يافته بودند، روايت‌ها را آسيب‌پذير ساخته است. ج)- باور نداشتن به عدالت همه صحابه: وى معتقد است كه روايات صحابه نيز بايد مورد نقّادى و سنجش قرار گيرد و نمى‌توان از عدالت و وثاقت همه آنان دفاع كرد. د)- عدم نقد محتوايى احاديث از سوى محدّثان: ابوريه، ضمن تأكيد بر ضرورت نقد محتوايى احاديث براى بازشناسى سره از ناسره، فقيهان را به دليل جمود بر مذهب و امام خودشان و عدم توجه جدى به نقد محتوايى، مورد حمله قرار داده است. ه)- عدم امكان بازشناسى احاديث سره از ناسره: ابوريه مى‌گويد: بعد از اينكه عالمان شروع به تدوين حديث كردند، بحث‌هاى رجالى را شروع نمودند تا درستى و نادرستى روايات را بسنجند، اما بااينكه نهايت تلاش و كوشش را در اين راه كردند، به هدف خود كه رسيدن به آرامش و اطمينان قلبى بود، نرسيدند. لذا او اين تلاش‌ها را در تشخيص سنت صحيح از غير صحيح، غير مفيد مى‌داند؛ زيرا آگاهى از درون آدميان، كارى سخت است. بر اين پايه، او کتاب‌هاى صحيح بخارى و صحيح مسلم را خالى از روايت‌هاى ضعيف نمى‌داند و اين دو کتاب را قابل انتقاد و ترجيح صحيحين را بر ساير كتب حديثى، ترجيح بلا مرجّح مى‌داند. و)- پيامدهاى ناگوار تمسك به احاديث: نويسنده بر اين باور است كه پيامبر(ص) از نگارش حديث جلوگيرى كردند؛ بنابراين، احاديث در زمان آن حضرت نگارش نشد و آنچه در آغاز قرن دوم به نگارش درآمد، آن‌قدر گونه‌گون است كه نتيجه‌اى جز ايجاد اختلاف در ميان امّت ندارد. ز)- عدم پذيرش رواياتى كه نقل به معنى شده است: شرط پذيرش حديث آن است كه با لفظ پيامبر(ص) روايت شده باشد، لذا نويسنده علما را به دليل عدم توجه به اين امر، ملامت كرده است. ح)- عدم اعتماد به روايات به جهت كثرت وضع و جعل: ابوريه بر اين باور است كه روايات درست در برابر روايات وضعى، بسيار ناچيز است. ط)- ردّ روايات به جهت اختلاف: او گاهى به اندك بهانه‌اى مانند اختلاف روايات، همگان را به ناديده گرفتن رواياتى فرامى‌خواند كه به‌طور گسترده‌اى در جوامع حديثى فريقين آمده است. ى)- عدم اعتبار به بسيارى از اخبار آحاد: او موضع رشيد رضا را درباره خبر واحد تكرار مى‌كند و مى‌گويد: خبر واحد براى اثبات اصول عقايد كه تنها با ادله قطعى قابل اثبات است، مفيد نيست. ك)- تأخر رتبه سنت گفتارى از سنت عملى و قرآن: او جايگاه سنت گفتارى را در امور دينى پس از قرآن و سنت عملى مى‌داند؛ زيرا قرآن از طريق متواتر به ما رسيده، به‌گونه‌اى كه در آن ترديدى وجود ندارد، اما سنت به‌گونه غير متواتر به ما رسيده، لذا جزئيات آن مظنون است. «دسته دوم»: 1. ابوريه بر اين باور است كه پيامبران تنها در تبليغ دين و آنچه از جانب خداوند به مردم ابلاغ مى‌كنند، معصومند، اما در غير تبليغ دين، معصوم از خطا، نسيان و انجام گناهان صغيره نيستند و براى اين مدعا، تأييد پيامبر(ص) برخى از افتراهاى منافقان را در جنگ تبوك، تصديق سخن برخى از همسرانش و ترديد ايشان از داستان افك و دلتنگ شدن از آن تا زمان نزول آيات تبرئه همسرش را شاهد مى‌آورد. 2. هرچند ابوريه، گفتار و كردار پيامبر(ص) را مبيّن و مفسّر قرآن مى‌داند، اما بر اين باور است كه سنت پيامبر(ص) در دوره زندگى آن حضرت نگاشته نشده و آن حضرت براى نگارش حديث، كاتبى قرار نداده و حتى روايات صحيح و استوارى بر آن دلالت دارد كه ايشان نهى از کتابت هم كرده است. 3. ابوريه مى‌گويد: اگر تمام احاديث پيامبر(ص) همچون قرآن، جزو احكام فراگير دين بودند و دين بر آن‌ها استوار بود و بر هر مسلمانى شناخت و پيروى از آنچه در آن‌هاست همانند دستورات قرآن واجب بود و پيامبر(ص) صحابه خود را به حفظ اين احاديث فرمان داده بود، بايد بزرگان صحابه بيشتر از ديگران روايت مى‌كردند، درحالى‌كه امر به‌عكس است؛ لذا مى‌بينيم آنان كه در مرتبه پايين‌ترى از حيث علم و ايمان قرار دارند، بيشتر روايت كرده و بزرگان صحابه، نه‌تنها كمتر روايت كرده‌اند، بلكه ديگران را نيز از نگارش حديث بازمى‌داشته‌اند؛ حتى برخى از آنان احاديثى را كه نگاشته بودند، مى‌سوزانيدند». وضعيت کتاب: اين کتاب سه بار در مصر به چاپ رسيده است. چاپ اول در چاپخانه دارالتأليف با اشراف مؤلف در سال 1958م، چاپ دوم در 1924م؟، در شهر لبنانى صور و چاپ سوم كه مباحث و تحقيقاتى به آن افزوده شده بود، در سال 1969م، در مصر در دارالمعارف به چاپ رسيد. نقدهاى متعددى بر اين کتاب نوشته شده است، از جمله: «دفع عن السنة»، محمد ابوشهبه؛ «السنة في مكانتها و في تاريخها»، عبدالحليم محمود؛ «السنة و مكانتها في التشريع الإسلامي»، مصطفى سباعى؛ «ظلمات أبي‌رية»، محمد عبدالرزاق حمزه و.... اين کتاب توسط ولى‌الله حسومى، تحت عنوان «رويكردى نو به سنت پيامبر(ص)» و نثار احمد زين‌پورى به نام «حديث سى دفاع» به فارسى ترجمه شده است. فهرست مطالب و منابع مورد استفاده نويسنده، در انتهاى کتاب آمده است. پاورقى‌ها بيشتر به ذكر منابع اختصاص يافته و در مواردى نيز. به توضيح مطالب متن پرداخته شده است.

فقه الحدیث از مهم ترین شاخه های علم حدیث است که به فهم و تبیین روایات می پردازد. نگاهی به تاریخ فقه الحدیث نشان می دهد که بحث از فهم و مقصود واقعی کلام معصومان از عصر خود آن بزرگواران مورد توجه بوده است. محدثان برای فهم احادیث معصومان از روش های مختلفی بهره برده اند. شیوه فقه الحدیثی هر شخصی، بیانگر آراء، نگرش و میزان تسلط او بر حدیث و علوم حدیث است. شناخت آرای حدیثی علامه طباطبایی به عنوان یکی از مفسران بزرگ قرآن که در تفسیر خود از روایات فراوانی بهره جسته، جهت فهم بهتر المیزان و در نهایت، کلام وحی، ضرورت دارد. هدف این نوشتار، پاسخ به برخی شبهات درباره بی فایده بودن بحث های روایی المیزان و فقط جنبه موید داشتن آنها است. درباره مباحث حدیثی المیزان مطالبی بیان شده است؛ اما تا کنون پژوهشی مستقل در شناخت روش فقه-الحدیثی علامه در المیزان انجام نشده است. این مقاله ضمن بیان گوشه ای از تلاش های فقه الحدیثی علامه طباطبایی در المیزان در پی روشن ساختن روش ایشان و اثبات شخصیت حدیثی والای اوست.

نقش تمدّنی پیشوایان دین یکی از کارکردهای آنها محسوب می‌شود؛ پیامبراکرم (ص) به فرمان الهی، تمدّن اسلامی را بر پایۀ فطرت الهی انسان ها بنیان نهاد که بیش از همه علی (ع)، نقشی که پیامبر پایه گذار آن بود، در حکومت خود در تمامی عرصه ها به خصوص عرصه حقوق اجتماعی توسعه داد. حضرت علی (ع) با تعالیم و آموزه‌ها و عملکرد و اقدامات و مقابله با موانع در عرصۀ حقوق اجتماعی در زمان حکومتشان، نقش تمدّنی بسزایی ایفا کرد.روش کار این پایان‌نامه، تاریخی ـ تحلیلی با محوریت نهج البلاغه لاست. پایان‌نامه ابتدا به مبانی مبحثتمدن پرداخته و تعالیم و آموزه‌های حضرت علی (ع) در زمینه‌های پاسداشت آزادی‎های عمومی، پاسداشت حرمت و کرامت انسان، پاسداشت برابری همگان در مقابل قانون را تبیین کرده، سپس روشها و اقدامات تمدّنی امام(ع) از جمله اصلاح نظام آموزشی، اقتصادی، اداری، سیاسی، فرهنگی، قضایی و دفاعی و هم‌چنین موانع تمدّنی موجود در این زمینه را مورد بررسی قرار داده است و این نتیجه حاصل شده است که پایه ای ترین ارزش های مدنی، اعتقاد به حریت و آزادی، التزام به برابری مقابل قانون در زندگی جمعی است که حکومت علوی به این ارزش ها به شدّت پایبند بوده و تحت هیچ شرایطی، این موارد نقض نشد. آموزه های حضرت در عرصه حقوق اجتماعی و اقدامات و برنامه های حکومتی استخراج شده نقش تمدنی ایشان را تبیین می‌کند.