جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

التوحيد و الشرك في القرآن الكريم، نام كتابى است كلامى به زبان عربى كه به قلم آیت‌الله جعفر سبحانى، از علماى شيعى معاصر، مقيم قم به نگارش درآمده است. انگيزه مؤلف از نگارش اين اثر نقد ديدگاه وهابيان در موضوع توحيد در عبادت است كه بر اساس وهابيان، شیعیان را مشرك خوانده و از ربقه اسلام خارج مى‌دانند. مؤلف با يادآورى اين نكته كه على رغم توافق تمام فرق اسلامى در موضوع توحيد در عبادت، برخى از آنها برخى ديگر را به جهت بعضى باورها مشرك خوانده و مصداق موحد نمى‌دانند. به گفته مؤلف تاكنون بسيارى از انديشمندان در صدد حل اين مشكل برآمده، ولى هيچ كدام به حل مشكل با تمركز بر آيات كريمه قرآن نپرداخته‌اند؛ اما وى درصدد است با عطف توجه به آيات قرآنى به بررسى موضوع توحيد و شرك پرداخته و حكم مواردى نظير توسل، تبرک و درخواست شفاعت از رسول اكرم(ص) و امامان معصوم(ع) و...، را كه به استناد آنها شیعیان متهم به شرك مى‌شوند، بيان دارد. مؤلف در آغاز به بيان مراتب توحيد، كه اساس و بنيان دعوت تمام انبياء الهى است، مى‌پردازد. اين اقسام عبارتند از: -

اگر بخواهیم در میان انبوه احادیث نبوی روایت شده، متواترات را فهرست کنیم، بی شک حدیث ثقلین در شمار صدر نشین ها و در کنار غدیر و کسا و منزلت و یوم الدار و ... جای خواهد گرفت. به نقل فریقین، رسول گرامی خاتم (صلی الله علیه و آله) در مناسبت های چند، به ویژه در روزهای پایانی عمر شریف خود، چنین فرموده اند: «إنّی تارکٌ فیکم الثقلین: کتابَ اللهِ و عترِتی اهلَ بیتی». این سخن که اهمیّت و هم سنگی خاندان رسالت را در کنار کتاب گران ارج خدا ( قرآن ناطق و قرآن صامت ) یاد آور است ـ در چنان جایگاهی از ارجمندی بوده است که کتاب های گوناگونی درباره آن به نگارش آمده است. کتاب الله و أهلُ البیت فی حدیثِ الثقلَینِ من الصِّحاح و السُّنن و المسانید ... من مصادر أهل السٌّنّة عنوان تازه ترین اثر جامع تحقیقی است که در این زمینه منتشر شده است. لجنة التحقیق فی مسأله الإمامة از مدرسة الإمام باقرالعلوم (علیه السلام) در قم عرضه کنندۀ این اثر در 592 ( الف – و+ 572 ) صفحه در یک مجلد است و ناشر آن دلیل ما، این نخستین چاپ را به شمارگان 2000 نسخه در 1422 ق با کیفیت تجلید خوب عرضه کرده است. ویژگی این تحقیق، آن است که در آن حدود 600 متن از میان 160 مأخذ - در فهرست 180 نام آمده - بررسی و تنظیم شده است که با واژه ها و عبارات گوناگون، همتایی دو یادگار نبوی را بیان می دارد.1 این متن ها از سه زاویه دسته بندی شده اند: 1- سند؛ 2- موقعیت صدور؛ 3- محتوای متن. به سخن دیگر، اسناد گونه گون و مناسبت های مختلف و عبارت های متنوع در نقل های حدیث استقراء و استقصا گردیده است. الف) سند هر نقل همراه آن، لفظ به لفظ از مأخذ بازنویسی شده است، امّا نه جداگانه. توضیح اینکه هر یک از احادیث با این شیوه دیده می شود: شمارۀ ترتیب ( از 1تا 587 ) ـ نام مشهور مؤلّف کتاب مأخذ ـ سند حدیث ( مطابق نسخة مبنا) ـ متن حدیث -که در آن، بخش مورد نظر با حروف سیاه متمایز است؛ شمارۀ ارجاع - که به پاورقی حاوی نام مأخذ و شمارۀ مجلّد و صفحه و گاه شمارۀ حدیث راهنمایی می کند. ب) بخش نخست کتاب (ظروفُ حدیثِ الثّقَلَین شامل سه باب) یاد کرد متن های تاریخی و حدیثی است که جا، روز، ساعت بیان، سخن و موقعیت و حالت پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله )را به هنگام آن نشان می دهد. برای نمونه، براساس آمار کتاب، سه نقطۀ مکۀ مکرمه ( زمزم، عرفات، مسجد خیف) شنوندۀ این توصیۀ جاودان رسول گرامی بوده اند و نیمه روز 18 ذی الحجه سال 10 یکی از زمان ها. از حالات آن حضرت نیز سوار بر شتر بودن و هم در بستر بیماری گزارش شده است. ج) حجم عمدۀ کتاب ( مُحتوَی حدیثِ الثَّقَلین ) انبوه دسته بندی شدۀ متن است در 4 باب زیر: 1- ماوَرَد فی متن الحدیث بشأنِ الکتاب و العترة معاً ( شامل 6 فصل، از جمله: ما ورد من فعلِ النبیِّ ( صلی الله علیه و آله )بالثقلین فی حدیث الثقلین و ...) 2- ماوردَ فی حدیث الثقلن بشأن الکتاب العزیز ( شامل 4 فصل، از جمله: أوصاف القرآن و ...) 3- ماورد فی حدیث الثقلین بشأن العترة (شامل 4 فصل از جمله: العترة فی تعابیر الحدیث و ...) 4- ماورد فی حدیث الثقلین بشأن علیّ (علیه السلام) ( شامل 6 فصل ، از جمله: ماورد من فعلِ النبیَّ ( صلی الله علیه و آله ) بشأن علیٍّ (علیه السلام) فی حدیثِ الثقلین و ...) باب های 4 گانه هر یک شامل فصل هایی است پرشاخه ( که نخستین هر کدام یاد شد). برای نمونه، واپسین فصل باب سوم ( ثمرة اتباع العترة فی حدیث الثقلین ) دو شاخه «الثَّمرة الأولی: النجاة » و« الثّمرة الثانیة: الاعتصام بملازَمَتهِم من الهَلکة و الضلال » را دارا است. روشن است که این دسته بندی پس از جمع آوری انبوه اسناد و متون سامان گرفته است. گفتنی است که اگر یک سند، به مناسبت هایی، بیش از یک جا در این دسته بندی جای می گیرد، متن کامل و شمارۀ آن تنها یک بار آمده و در دیگر جاها از ارجاع استفاده شده است. در این جا، به تیمن، متن یکی از روایات گوناگون این حدیث شریف، به گزارش یکی از مخالفان سرسخت شیعه، فخرالدین رازی، نقل می شود: «*انّی تارکٌ فیکُم ما ان تمسَّکتمُ به لَن تضِّلوا: کتابَ الله و عترتی». با پاس داشت تلاش ستایش انگیز گردآورندگان این مجموعۀ نفیس، پژوهشگران فرهنگ شیعی را به بهره گیری از این اثر مفید دعوت می کنیم.

اگر بخواهیم در میان انبوه احادیث نبوی روایت شده، متواترات را فهرست کنیم، بی شک حدیث ثقلین در شمار صدر نشین ها و در کنار غدیر و کسا و منزلت و یوم الدار و ... جای خواهد گرفت. به نقل فریقین، رسول گرامی خاتم (صلی الله علیه و آله) در مناسبت های چند، به ویژه در روزهای پایانی عمر شریف خود، چنین فرموده اند: «إنّی تارکٌ فیکم الثقلین: کتابَ اللهِ و عترِتی اهلَ بیتی». این سخن که اهمیّت و هم سنگی خاندان رسالت را در کنار کتاب گران ارج خدا ( قرآن ناطق و قرآن صامت ) یاد آور است ـ در چنان جایگاهی از ارجمندی بوده است که کتاب های گوناگونی درباره آن به نگارش آمده است. کتاب الله و أهلُ البیت فی حدیثِ الثقلَینِ من الصِّحاح و السُّنن و المسانید ... من مصادر أهل السٌّنّة عنوان تازه ترین اثر جامع تحقیقی است که در این زمینه منتشر شده است. لجنة التحقیق فی مسأله الإمامة از مدرسة الإمام باقرالعلوم (علیه السلام) در قم عرضه کنندۀ این اثر در 592 ( الف – و+ 572 ) صفحه در یک مجلد است و ناشر آن دلیل ما، این نخستین چاپ را به شمارگان 2000 نسخه در 1422 ق با کیفیت تجلید خوب عرضه کرده است. ویژگی این تحقیق، آن است که در آن حدود 600 متن از میان 160 مأخذ - در فهرست 180 نام آمده - بررسی و تنظیم شده است که با واژه ها و عبارات گوناگون، همتایی دو یادگار نبوی را بیان می دارد.1 این متن ها از سه زاویه دسته بندی شده اند: 1- سند؛ 2- موقعیت صدور؛ 3- محتوای متن. به سخن دیگر، اسناد گونه گون و مناسبت های مختلف و عبارت های متنوع در نقل های حدیث استقراء و استقصا گردیده است. الف) سند هر نقل همراه آن، لفظ به لفظ از مأخذ بازنویسی شده است، امّا نه جداگانه. توضیح اینکه هر یک از احادیث با این شیوه دیده می شود: شمارۀ ترتیب ( از 1تا 587 ) ـ نام مشهور مؤلّف کتاب مأخذ ـ سند حدیث ( مطابق نسخة مبنا) ـ متن حدیث -که در آن، بخش مورد نظر با حروف سیاه متمایز است؛ شمارۀ ارجاع - که به پاورقی حاوی نام مأخذ و شمارۀ مجلّد و صفحه و گاه شمارۀ حدیث راهنمایی می کند. ب) بخش نخست کتاب (ظروفُ حدیثِ الثّقَلَین شامل سه باب) یاد کرد متن های تاریخی و حدیثی است که جا، روز، ساعت بیان، سخن و موقعیت و حالت پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله )را به هنگام آن نشان می دهد. برای نمونه، براساس آمار کتاب، سه نقطۀ مکۀ مکرمه ( زمزم، عرفات، مسجد خیف) شنوندۀ این توصیۀ جاودان رسول گرامی بوده اند و نیمه روز 18 ذی الحجه سال 10 یکی از زمان ها. از حالات آن حضرت نیز سوار بر شتر بودن و هم در بستر بیماری گزارش شده است. ج) حجم عمدۀ کتاب ( مُحتوَی حدیثِ الثَّقَلین ) انبوه دسته بندی شدۀ متن است در 4 باب زیر: 1- ماوَرَد فی متن الحدیث بشأنِ الکتاب و العترة معاً ( شامل 6 فصل، از جمله: ما ورد من فعلِ النبیِّ ( صلی الله علیه و آله )بالثقلین فی حدیث الثقلین و ...) 2- ماوردَ فی حدیث الثقلن بشأن الکتاب العزیز ( شامل 4 فصل، از جمله: أوصاف القرآن و ...) 3- ماورد فی حدیث الثقلین بشأن العترة (شامل 4 فصل از جمله: العترة فی تعابیر الحدیث و ...) 4- ماورد فی حدیث الثقلین بشأن علیّ (علیه السلام) ( شامل 6 فصل ، از جمله: ماورد من فعلِ النبیَّ ( صلی الله علیه و آله ) بشأن علیٍّ (علیه السلام) فی حدیثِ الثقلین و ...) باب های 4 گانه هر یک شامل فصل هایی است پرشاخه ( که نخستین هر کدام یاد شد). برای نمونه، واپسین فصل باب سوم ( ثمرة اتباع العترة فی حدیث الثقلین ) دو شاخه «الثَّمرة الأولی: النجاة » و« الثّمرة الثانیة: الاعتصام بملازَمَتهِم من الهَلکة و الضلال » را دارا است. روشن است که این دسته بندی پس از جمع آوری انبوه اسناد و متون سامان گرفته است. گفتنی است که اگر یک سند، به مناسبت هایی، بیش از یک جا در این دسته بندی جای می گیرد، متن کامل و شمارۀ آن تنها یک بار آمده و در دیگر جاها از ارجاع استفاده شده است. در این جا، به تیمن، متن یکی از روایات گوناگون این حدیث شریف، به گزارش یکی از مخالفان سرسخت شیعه، فخرالدین رازی، نقل می شود: «*انّی تارکٌ فیکُم ما ان تمسَّکتمُ به لَن تضِّلوا: کتابَ الله و عترتی». با پاس داشت تلاش ستایش انگیز گردآورندگان این مجموعۀ نفیس، پژوهشگران فرهنگ شیعی را به بهره گیری از این اثر مفید دعوت می کنیم.

کتاب وابتغوا إلیه الوسیله توسط شیخ احمد سلمان به رشته تحریر در آمده است. از جمله مسایلی که ابن تیمیه و پیروانش با آن مخالف هستند مسأله توسل است و مرتکبین آن را در زمره شرک اکبر می نامند و هر کسی به غیر خدا توسل کند وی را از ملت اسلام خارج می دانند. نویسنده درصدد بیان این است که قاطبه ای از مسلمانان بر جواز توسل بلکه بر استحباب آن اتفاق دارند و وهابیت به بهانه شرک بودن توسل با اهل بیت و شیعه به مبارزه برخاسته اند. این کتاب شامل تعریف توسل و وسیله, توسل و وسیله در اسلام, تاریخ اختلاف, فتاوای منکرین توسل, ادله منکرین توسل, ادله مجوزین توسل, سیره سلف, مذهب مالکی, مذهب شافعی, مذهب حنفی, مذهب حنبلی, محاولات تحریف, روایات ائمه اهل بیت در توسل, همسه در گوش سلفیه می باشد. نویسنده در پایان می فرماید: هر کدام از توسل مسلمانان به نبی و امام یا ولی بر این اعتقاد نیست که آنان اربابی هستند غیر خدا و همچنین اعتقاد دارند که کلِ حاجات به دست خدای تعالی است و فاعل و رازق حقیقی اوست و انبیا و ائمه و اولیاء همه آنان واسطه بین عبد گنهکار و خدای تعالی است لذا خداوند در قرآن فرموده است که «وابتغوا إلیه الوسیله» یعنی انبیا و ائمه و اولیا و صالحین از جمله وسائلی است که در این آیه بدان اشاره شده است.

دفتر سوم أجوبة الشبهات الكلامية، تعریب شده کتابی است که با زبان فارسی به بررسی شبهات مطرح در خصوص شخصیت پیامبر اسلام می‌پردازد. این کتاب اثر محمد حسن قدردان قراملکی است. در معرفی این کتاب آمده است: «تحلیل شخصیت پیامبر اسلام ، با رویكرد كلامی و تاریخی می‌باشد كه با هدف پاسخ‌گویی به انتقادها و شبهات واردشده در راستای تخریب چهره پیامبر اكرم، در دو بخش تدوین یافته است. بخش اول، رویكرد كلامی ـ فلسفی به تحلیل شبهات دارد و به هفت فصل تقسیم می‌شود. امی‌بودن پیامبر، علم غیب، معجزات و عصمت، ازجمله مباحث این بخش است. در بخش دوم، شبهات مربوط به شخصیت و اخلاق فردی و اجتماعی پیامبر پاسخ داده شده است. رویكرد عمده این تحقیق، كلامی ـ تاریخی است و در مواردی، از رویكرد عرفانی و فلسفی نیز استفاده شده است. در كتاب، به یك‌صد شبهه پیرامون موضوع بحث، پاسخ داده شده است»

نهاية التحقيق فيما جرى في أمر فدك للصديقة و الصديق بالنص و التوثيق تالیف آیت الله سید محمد مهدی خرسان از مشاهیر نام آوری است که در زمینه های رجالی و تراثی نیز شهره بوده و آثار ارزشمندی را ارائه داده است. او که از شاگردان برجسته آیت عظام خویی، سید عبدالهادی شیرازی و سید محسن حکیم به شمار می رود از مشایخ اجازه نظیر آقا بزرگ تهرانی ، سید علی بهبهانی و سید عبدالاعلی سبزواری و نیز از علمایی از اهل سنت مانند شیخ حماد انصاری، شیخ محمد صالح قادری شامی و مجد الدین مویدی الیمانی ، اجازه نقل روایت و حدیث دارد. در این کتاب به سلسله اسناد خطبه فدکیه و وقایع پیرامون آن پرداخته شده است درعین آنکه به نصوص و توثیقات هریک از اسناد مربوط بدان نیز کاوش های دقیقی صورت گرفته است. این کتاب در چهار باب و به ترتیب در موضوعات مربوط به سیر تاریخی جنایات بشری، مباحث مربوط به «صدیقیة» در قالب صدیقیة حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها)، عایشه، أبی بکر و امیر المومنين (عليه السلام)، و در نهایت، بررسی مصادر خطب الزهراء (س) و توثيق نصوص آن، تنظیم شده است. در پایان این مجموعه نیز به نوع ادبیات مخالفان در استدلالات آنان اشاره شده و مورد نقض و ابرام قرار گرفته است.

«تدوین القرآن» تالیف علی کورانی، با اشاره به ادعای واهی دشمنان نسبت به مسلمانان بویژه شیعیان در اعتقاد به تحریف قرآن، سعی در پاسخ به این ادعا دارد. هدف اصلی این کتاب پرداختن به میزان صحت و سقم ادعای دوم یعنی اعتقاد شیعیان به تحریف قرآن است بدین جهت پس از بررسی اصل اتهام و پاسخ آن به مساله مهم سنت از دیدگاه خلفا و موضع‌گیری‌های سران این فرقه مسلمان در مورد احادیث پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم پرداخته است. در بخش سوم، تحریف قرآن از دیدگاه روایات اهل سنت، تدوین قرآن و مساله یهودیت و رابطه مسلمانان صدر اسلام مطرح و در خاتمه گوشه‌هایی از سخنان پیشوایان امامیه درباره قرآن مرور می شود. مولف پس از اشاره به اشکال گوناگون ادعای دشمنان مبنی بر تحریف قرآن، اساس اشکالات را پنج محور می‌داند: ۱. ادعای نقص قرآن ۲. ادعای افزوده شدن به قرآن ۳. ادعای تعدد متن اصلی قرآن و اینکه قرآن از طرف خداوند به یک وجه نازل نشده است ۴. ادعای نزول معنای قرآن یعنی آنچه نازل شده معنایی است که می‌توانیم برای آن الفاظ مختلفی قرار دهیم ۵. بعضی اساسا این مطلب را که آنچه نزد ما موجود است همان قرآن نازل شده از طرف خداوند است را انکار نموده‌اند. وی به نوعی دیگر از تحریف به نام «تحریف معنوی یا تاویلی» اشاره می کند. پس از آن به طرح مسائل اصل کتاب میپردازند که ریشه این نسبت ناروا به شیعیان را که از سوی عده‌ای از وهابی مسلکان وارد شده، حضور تفکر والای امامت در جامعه اسلامی که تهدیدی برای منافع دشمنانست دانسته و بعد از ارائه عقاید یکی از نویسندگان وهابی به نام « احسان ظهیر » می نویسد: بعضی از روایات شیعه تحریف و از طرفی علمای شیعه در مورد اصالت قرآن ادله زیادی دارند. شیخ صدوق، مفید، سید مرتضی، شیخ طوسی، طبری و صدها تن از بزرگان شیعه، همگی قائل به اعجاز و عدم تحریف قرآن هستند. مولف در جواب مستشکل که می گوید: «شیعه به دروغ مدعی عدم تحریف شده و در حقیقت تقیه می‌کند» می فرماید: تقیه روش عقلی، شرعی و مستند به قرآن بوده که شیعه هرگاه در اقلیت قرار می‌گرفتند با آن روش خود را از خطرات حفظ می نمودند و اگر کسی به دیده انصاف در روایات شیعه و سنی بنگرد، درمی یابد که اعتقاد شیعیان به حفظ قرآن از تحریف، بسیار قویتر از اهل سنت بوده و مطالبی در روایات اهل سنت هست که بهت آور و غیر قابل توجیه است. در ادامه به اعتقاد شیعه در امانت گران سنگ بودن قرآن و سنت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در بین مردم اشاره و با بررسی تاریخ اسلام، آغاز انحراف را عمل کردن برخلاف سنت با طرح شعار «حسبنا کتاب الله»، تثبیت موقعیت دیگران که توانستند جو عمومی را به نفع خود تغییر دهند میداند و پس از بیان اقدامات بعدی اینها در کنار گذاشتن قرآن تدوین شده علی علیه‌السّلام، وادار کردن علی و فاطمه علیهما السلام به تسلیم در برابر حکومت و سایر خیانتها، این وقایع را مضمون پیشگویی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم میداند که فرمودند: «نبینیم کسی بر تخت تکیه بزند و امر و نهی مرا بشنود و بگوید آن را در کتاب خدا پیدا نکردیم». ایشان پس از مردود دانستن علت ممانعت خلیفه اول و دوم از جمع آوری احادیث پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم، احادیثی در جواز کتابت و نقل حدیث آورده و معتقدند انگیزه واقعی اینها جلوگیری از احیای نقش اهل بیت و افشاگری های سوابق کفار و منافقان بوده است. نگارنده معتقد است اگر کسی بخواهد در مورد معتقدان به تحریف کتاب الهی بررسی کند ابتدا باید به خود اهل سنت مراجعه کند بدین جهت روایاتی از خلیفه دوم نقل کرده که مبین عقاید او در تحریف قرآن است، اهل سنت معتقدند که خلفای سه گانه قرآن را در یک مجموعه مدون کرده‌اند. وی پس از بررسی جایگاه یهودیان در میان اعراب و ارتباط خلیفه دوم با یهودیان و علاقه او به شنیدن اخبار آنان، روحیات او را به گواهی تاریخ متاثر از یهودیان می داند. کعب الاخبار، بزرگ یهودیان یمن جایگاه خاصی نزد وی داشته است.

کتاب «تصحیح الاعتقاد فیما توهمه الشیخ محمد بن عبد الوهاب واشیاعه من الاصحاب» نوشته شیخ حمزه زبیدی است که توسط دار الهدی منتشر شده است. این کتاب از یک مقدمه و دو فصل تشکیل شده است. نویسنده در مقدمه به بررسی برخی از مفاهیم پرداخته است و نظرات محمد بن عبدالوهاب در این زمینه را به چالش کشیده است. از جمله مفاهیمی که به آن پرداخته شده؛ مسلم، مومن، فاسق، منافق، مشرک، کافر، مرتد، بدعت، و عبادت و احکام آن است. درفصل اول کتلب نسز به عقیده وهابیت در مورد صفات الهی پرداخته و این مطلب را نقد می کند که اساسا با تفسیری که وهابینت از صفات الهی ارائه می دهد قایل به تشبیه و تجسیم خداوند هستند. در فصل دوم نیز عقیده وهابیت و محمد بن عبد الوهاب در مورد شفاعت مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. مهمترین عناوین: 1.

مفهوم عبادت هرچند در بادی نظر مفهومی بسیط و ساده به ذهن اما همین امر متداول بین مسلمانان با دسیسه گروهی بی خرد و ناآشنا با مبانی اسلام به نقطه ی تفرقه انگیز بین آنها گردیده است. نویسنده در این مجال درصدد آنست تا با بیان روشن مفهوم عبادت و بررسی مصادیق آن راه را بر معاندین شبهه افكن ببندد. مطالب این كتاب بعد از مقدمه در دو مسئله تكمیل شده است: مسئله اول مفهوم عبادت و بیان حد آن: در این فصل مطالبی چون رابطه عبادت با خضوع ونظر صاحب نظران مانند ابن تیمیه در تعریف عبادت آمده است مساله دوم حصر جواز استعانت از خدا را بیان میكند ودر ادامه آن جواز دعا و انواع آن را بیان داشته است. نویسنده با بیان مسائل فوق بحث عبادت را به خوبی بیان ، وشبهات مربوطه را پاسخ داده است. مهمترین عناوین: 1.

دفتر دوم أجوبة الشبهات الكلامية، تعریب شده کتابی است که با زبان فارسی به بررسی شبهات پیرامون عدل الهی، می‌پردازد. این کتاب اثر محمد حسن قدردان قراملکی است. عدالت از واژگان آرمانی انسانی است که انسان آرزومند است روح این ایده در جامعه تحقق پیدا کند. از سوی دیگر، در فلسفه و کلام ثابت شده خداوند دارای صفات کمال مطلقی است که لازمه آن اتصاف خداوند به صفت عدالت است؛ چنان که خداباوران آن را به خداوند نسبت داده، و خدای عادل را پرستش کرده، به آن عشق می ورزند. تمام اندیشمندان مسلمان، عدل الهی را جزء آموزه های دینی خود برشمرده اند؛ لکن آموزه فوق با شبهات و جرح های مختلفی مواجه شده است که به علت عام البلوی بودن شبهات، بحث و نقدها از عرصه های علمی به مجامع عرفی نیز کشیده شده است که اهمیت و ضرورت بحث را مضاعف و نمایان می کند. این کتاب می کوشد در زدودن این شبهات‌گامی‌بردارد. مزایاونوآوری‌های‌کتاب: 1-نوبودن‌اصل‌موضوع 2-جامعیت شبهات 3-تکثر و تنوع پاسخ ها 4-نوآوری در طرح و نقد بعضی از شبهات 5-مستند بودن کتاب حاضر دفتر ششم از مجموعه شش جلدی پاسخ به شبهات کلامی می باشد که پاسخ پنجاه اشکال و شبهه در حوزه عدل الهی می پردازد. این دفتر از شش فصل زیر ترکیب یافته است: فصل اول با نام (درآمد) حاوی تبیین و تقریر مبانی و کلیات بحث عدل الهی است فصل دوم عدالت و حکمت در عالم طبیعت و بلایای طبیعی فصل سوم متکفل تبیین شرور در عالم حیوانات است فصل چهارم به شبهه فلسفه شیطان و مهلت وی می پردازد فصل پنجم با نام فلسفه شرور و ناعدالتی در عالم انسانی فصل ششم به تبیین و بررسی شبهه ناسازگاری آموزه های اخروی دین با عدالت الهی می پردازد.