جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفه دین تفسریی معقول و منطقی از تجربه و زبان دینی است. فلسفه دین تا آنجا که به اندیشه درباره دین مربوط می شود، با فلسفه درهم آمیخته است. تفکر فلسفی همواره خردگرا و به طرزی ژرف معقول بوده است. فلسفه دین تحلیلی عقلانی از تجربه دینی و مساله زبان دین است. در فلسفه دین، همچنان که در تفکر غربی و الهیات مسیحی بسط یافته است، ممکن است دو پرسش عمده به نمایندگی از پرسش ها و مسایلی که با استفاده دینی از زبان همراه می شوند، تشخیص داده شود: ما چگونه باید معنای اصطلاحاتی را بفهمیم که برای اطلاق کردن چیزهای خاصی به خداوند به کار می بریم؟ آیا این عبارت و اصطلاحات در بردارنده معانی یکسانی است وقتی آنها را برای خداوند یا در مورد مخلوقات استفاده می کنیم؟ مساله دیگر این است که خداوند به طرزی بنیادین و بی نهایت متفاوت از انسان ها و دیگر مخلوقات است و به نظر می رسد ممکن نباشد که این واژه ها و عبارات هم درباره خداوند و هم مخلوقات به معنای یکسانی صادق باشد. در سالیان اخیر، شماری از تحلیل گفتمان های خداشناختی ارایه شده است. از این رو، این مقاله با مطرح ساختن تفسیر نمادین، که به نوبه خود بسط یافته نمادگرایی در متون و آداب دینی است، به کاستن مسایل و مشکلات زبان دینی می پردازد. بنابراین، گام نخست این مقاله شامل مروری بر مساله زبان دین و تاملات فیلسوفان و خداشناسان بر آن است. سپس، ارتباط بین نمادگرایی و تفسیر و عملکرد آنها به نحوی تحلیلی بررسی می شود.

گرچه شهرت چنان است که مساله معناداری زبان، گزاره ها و مدعیات دینی از دهه بیست سده بیستم مطرح گردید لیکن بررسی نزاع های متفکران و مکاتب الهیاتی و فلسفی نشان می دهد که این مناقشه یکی از موضوعات مهم و تاثیرگذار در تاریخ تاملات فلسفی - دینی به شمار می آید. از دوره تسلط رهیافت الهیات سلبی (نخستین رویکر در معناداری زبان دین) تا واپسین نظریه یعنی کارکردگرایی (دیدگاه آلستون از پیروان ویتگنشتاین متاخر) روش های گوناگون و گاه متضادی ارائه گردید. در یک تقسیم بندی کلان با سه روش سنتی و سه روش جدید در زبان دین مواجه هستیم. فلسفه دین هگل در کدام روش و رهیافت قرار دارد؟ الهیات سلبی از دوره افلاطون آغاز و با فلوطین به نحو نظام مند پایه گذاری گردید. (ر.ک.: Plotinus, 1996, vol. 2) و سپس با گزاره معروف دیونوسیوس آریوپاگی مبنی بر اینکه «هیچ سلب و ایجابی را به خدا نمی توان نسبت داد» (Dionysius, 1920, ch. 4 5) تبیین و تکمیل شد. از الهیات سلبی تا الهیات تمثیلی آکویناس هزار سال گذشت که مهم ترین پرسش آکویناس در زبان دین طرح شد. وی در اثر معروفش «جامع الهیات» سوال می کند که آیا انسان می تواند با زبان متعارف و طبیعی و با محدودیت های مربوط به عالم انسانی، از دین، خالق، امر نامتناهی و امور متعالی سخن معنادار بیان کرده و کسب معرفت نماید؟ وی بیان تمثیلی را تنها روش سخن گفتن معنادار درباره دین و خدا برمی شمارد ( Aquinas, 8006, I. C.32-33). آکویناس دو رویکرد را در نظریه تمثیل پایه گذاری کرد: تمثیل اسنادی و تمثیل تناسبی. هگل با بیان این گزاره که زبان دین اندیشه تصویری و استعاری است (هگل، 1382، 599) به نظریه تمثیلی نزدیک است اما گرایش هگل به تمثیل اسنادی است که خداوند به نحو حقیقی واجد محمولات و صفات بوده و از طریق خداست که سایر موجودات واجد این محمولات می شوند. لذا هگل خداوند را عینی وجود تلقی می کند که هدف همه ادیان ایجاد خودآگاهی انسان برای فهم جدایی از مطلق و کوشش (عبادت و پرستش در باور هگل) در اتحاد با اوست. به زعم هگل آگاهی در درون خود، سبب می شود که خدا را در آن بشناسد و با او اتحاد یابد (همان، ص 665). به دلیل اهمیت بسیار تمثیل اسنادی است که متفکران مهمی چون فردریک فره (Frederich Ferre) اعتقاد دارند که اساس نظریه آکویناس در الهیات تمثیلی بر تمثیل اسنادی است (Ferre, 1967. Vol. 1, p.). سومین روش سنتی، دیدگاه جان دانس اسکوتوس معاصر آکویناس می باشد. کاستی های الهیات تمثیلی او را واداشت که به اشتراک معنوی یا زبان تک معنا (univocal) میان زبان انسانی و زبان دین روی آورد. اسکوتوس معتقد بود که ما وحی و دین معنادار و معرفت بخش داریم لذا باید آن ها را در ساختار زبانی فهم کنیم. (Scouts, 1983, p. 604) وی نظریه سکوت و سلبی را که از آگوستین سرچشمه گرفت و تا دیدگاه اشتراک لفظی (equivocal) بسط یافت، به طور قاطع رد کرد. در سده بیستم سه گرایش عمده در زبان دین و معناداری آن شکل گرفت: نهضت پوزیتیویسم، نظریه ابطال پذیری و بالاخره نظریه بازی های زبانی ویتگنشتاین متاخر که هر سه رویکرد در مقاله جهت ایضاح منطق درونی روش ها مورد بررسی قرار می گیرند. پرسش اساسی مقاله این است: اندیشه های هگل در حوزه دین را در کدام رویکرد می توان قرار داد؟ آیا برای هگل مشکل معناداری زبان دین مطرح بود؟ هگل بر فرض توجه به معناداری زبان دین، گزاره ها و مدعیات دینی را معرفت بخش می داند؟ بدون توجه به دسته بندی های سه گانه دین در اندیشه هگل و تمرکز آراء او بر محتوا و حقیقت مطلق در مسیحیت می توان از معناداری زبان دین در اندیشه هگل سخن گفت؟ آیا اندیشه تمثلی یا تصویری زبان دین در تفکر هگل، همانندی با الهیات تمثیلی و خاصه تمثیل اسنادی آکویناس دارد یا خیر؟ فرضیه اساسی نوشتار آن است که هگل قائل به معناداری و معرفت بخشی دین بوده و با زبان انسانی می توانیم سخن معنادار درباره دین و امر متعالی بر زبان بیاوریم.

در باب ایمان گرایی ویتگنشتاینی دو پرسش مغفول افتاده: اولا آیا "ویتگنشتاین" صراحتا از ایمان گرایی دفاع کرده است؟ و ثانیا آیا ایمان گرایی از اندیشه های او قابل استنباط می باشد؟ در مقاله حاضر پس از پژوهشی در چیستی ایمان گرایی، نشان داده شده ادعای انتساب ایمان گروی به ویتگنشتاین اغلب بر مبنای تفسیری خاص از بخشی از آموزه های «پژوهش های فلسفی» او بوده است. دقت و تامل در مجموع آراء ویتگنشتاین به ویژه در «فرهنگ و ارزش» و «درس گفتارها» نشان می دهد ادله و شواهد متعددی در نفی ایمان گرایی ویتگنشتاین وجود دارد که می تواند بدیل نظریه رایج باشد. همچنین بایستی متوجه بود استنتاج ایمان گرایی از تمایز میان بازی زبانی دین و غیر آن به نوعی خلط نظریه بازی های زبانی به عنوان نگره فهم و معنا با نظریه استنتاج و قضاوت است و نهایتا آنکه پیگیری سیر اندیشه دینی نزد ویتگنشتاین به نوعی نظر متداول تقسیم ساحت های فکری او به دو دوره را دچار چالش می نماید.

ترجمه ماشینی: این متن مقدمه ای پر جنب و جوش برای تحولات فلسفه زبان در این قرن و نحوه تأثیرگذاری آن بر زبان دینی ارائه می دهد. شامل ارتباط فلسفه تحلیلی زبان است، اما متن بحث های تاریخی مهمی را در مورد زبان دینی نیز پوشش می دهد که تأثیر فزاینده ای بر مطالعات کتاب مقدس و الهیات داشته است.

ترجمه ماشینی: این جلد امرسون و نیچه را عمدتاً متفکران دینی پسا الهیاتی می داند و به درک آنها از ماهیت دین و زبان می پردازد. این استدلال می کند که انتقاد آنها از مسیحیت و رد تعالی، که به آنها امکان بازیابی الوهیت در درون فرد را می دهد، با تأکید آنها بر انسانیت عیسی است. ایده عیسی به عنوان انسان همچنین کلید تفسیر آنها از زبان است.

ترجمه ماشینی: مایکل اسکات به طیفی از پرسش‌های اصلی درباره معنای زبان و گفتمان دینی می‌پردازد. - آیا باید با گفتمان دینی به صورت ظاهری برخورد کرد یا تفاوت های اساسی بین گفتمان دینی و سایر حوزه های گفتمان توصیفی وجود دارد؟ - آیا «خدا» یک نام است و به چه معناست؟ - آیا اقوال دینی استعاری است؟ - آیا گفته های مذهبی احساسات، مقاصد یا موضع گیری ها و یا به جای باورها را بیان می کند؟ این کتاب از تحقیقات جاری در فلسفه زبان و همچنین کار در الهیات و فلسفه قاره ای برای توسعه یک نظریه جدید از زبان دینی استفاده می کند. کار جدید و بینش اصلی نیز در مورد توسعه تاریخی تحقیقات در این زمینه ارائه شده است. این اولین گزارش اصلی و گسترده از معنای زبان دینی در بیش از دو دهه است.

ترجمه ماشینی: معنای مشخصی برای یک جمله چیست؟ این پرسشی است که فیلسوف تحلیلی برجسته ویلیام پی آلستون در این سهم عمده به فلسفه زبان به آن می پردازد. پاسخ او بر پتانسیل جمله داده شده برای ایفای نقشی است که گوینده آن در ذهن داشته است، چیزی که او آن را قابل استفاده بودن جمله برای انجام عمل گفتاری مورد نظر گوینده آن می نامد. آلستون کنش غیرکلامی را به عنوان عمل گفتن چیزی با «محتوای» معین تعریف می کند. او شرح خود را از چیستی انجام چنین اعمالی از حیث مسئولیت پذیری، در بیان یک جمله، برای وجود شرایط خاص توسعه می دهد. مثلاً در درخواست از شخصی برای باز کردن پنجره، گوینده مسئولیت می‌پذیرد که پنجره بسته است و گوینده علاقه دارد که پنجره باز شود. آلستون در اعمال غیروابسته و معنای جمله، این مفهوم را بسط می‌دهد و چارچوبی از پنج دسته از کنش‌های گفتاری را ایجاد می‌کند و در ادامه استدلال می‌کند که معنای جمله اساساً موضوعی بالقوه کنش غیروابسته است. یعنی اینکه یک جمله معنای خاصی داشته باشد این است که برای انجام کارهای غیرکلامی از نوع خاصی قابل استفاده باشد. آلستون در ارائه الگوهای دقیق و صریح تحلیل برای طیف وسیعی از کنش‌های گویا، سهمی منحصر به فرد در زمینه فلسفه زبان دارد - حوزه‌ای که احتمالاً برای سال‌های آینده بحث‌هایی را ایجاد می‌کند.

ترجمه ماشینی: من به این سرمایه گذاری برای کشف اصطلاحات صحیح برای درک واقعیت از طریق منشور دو متکلم متمایز ارتدوکس روسی، پاول فلورنسکی (1882-1937) و سرگیوس بولگاکوف (1871-1944) نزدیک می شوم. لنزی که من عمدتاً برای آثار آنها به کار می‌برم، درک مربوط به کیهان‌شناسی، یعنی هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی است. بنابراین، من با گرنز موافقم که اصطلاح «اونتو-الهیات» را کنار بگذارد و معکوس را به عنوان یک الهیات تثلیثی معرفی کند. این امر پیوند صمیمی بین دانستن و بودن را ارج می نهد و از انشعاب بین وفاداری و عقلانیت جلوگیری می کند. متاتیس متاندیس، همین امر در مورد «اکو الهیات» نیز صدق می کند. این وارونگی انسان را به یاد هانس اورس فون بالتاسار می اندازد که مفهوم الهیات زیبایی شناسانه را با زیبایی شناسی الهیاتی مبادله کرد. برگرداندن این پرسش، گفت‌وگوی ما را با علوم پیش می‌برد، زیرا وجه مشترک گفتمان، ماهیت (آفرینش) است که از پیشینی تشخیص داده می‌شود (همانطور که همه شناخت‌ها انجام می‌دهند). به عبارت دیگر اصطلاح تئواکولوژی مطرح می شود. پیامدهای درون‌رشته‌ای و/یا میان‌رشته‌ای: مطالعه هدف، بوم‌شناختی نیست، بلکه استفاده غیرمعمول از اصطلاحات مربوط به گفتگوی علم و دین، با اشاره به نام‌گذاری بوم‌شناسی و الهیات است. همه اصطلاحات و جملات مشاهده‌ای مملو از تئوری هستند. دین را می توان به عنوان یک چارچوب زبانی در نظر گرفت که کل زندگی و اندیشه را شکل می دهد. ادعاهای حقیقت باید بر دستور زبان (یا قواعد بازی) تمرکز کنند و نه واژگان زمانی که نمادگرایی بیانی به کار می رود.

ویتگنشتاین در دوره دوم حیات فلسفی خود، با توجه به کاربرد کلمات برای شناخت معنای آنها و با تاکید بر تنوع کاربردهای زبان و کثرت بازیهای زبانی، معتقد است که بازیهای مختلف زبانی از نحوه های حیات گوناگون نشئت می گیرند و هر نحوه ای از حیات دارای زبان خاص خود است. گفتار دینی هم یک بازی زبانی مستقل با زبانی یکتاست که در نحوه ای از حیات حک شده است و قواعد و منطق خاص خود را دارد. بنابراین، مفاهیم و گزاره های دینی در درون بازی زبانی دین معنا می یابد و زبان دینی فقط برای کسانی که در نحوه حیات دینی شرکت دارند، قابل فهم است. از نظر ویتگنشتاین، کاربرد زبان در بیان باورهای دینی، به هیچ وجه، شباهتی با کاربرد آن در اظهار امر واقع ندارد. باور دینی، استفاده از یک «تصویر» است؛ تعهدی راسخ و تزلزل ناپذیر است که کل زندگی فرد را نظم و نسق می بخشد و مبتنی بر شواهد و دلایل نیست. از این رو نه از جانب علم و فلسفه مددی می یابد و نه هرگز گزندی می بیند. در این مقاله با بیان ماهیت زبان در اندیشه فلسفی ویتگنشتاین و توضیح مفاهیم «نحوه های حیات» و «بازیهای زبانی»، و بیان رسالت فلسفه در این خصوص، بر معنای باور دینی و قیاس ناپذیری آن با باورهای دیگر و در نتیجه، بر یکتایی زبان دینی و استقلال گفتار دینی با بازی زبانی دین تاکید و برخی از مبانی فلسفی «ایمان گرایی ویتگنشتاینی» معرفی شده است.