جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

---

‫در عصر غيبت صغرا، ارتباط شيعيان با امام خود، از طريق سفراي خاص آن حضرت صورت مي‌گرفت، که حسين بن روح نوبختي يکي از اين نواب خاص بود؛ وضعيت تشيع در عصر حسين بن روح، و نقش وي در راهنمايي شيعيان، مسأله اين تحقيق است که با روش کتابخانه‌اي، مورد تحليل و توصيف قرار گرفته است. حسين بن روح نقش والايي در ارشاد سياسي، اجتماعي و علمي شيعيان داشته و علماي شيعي معاصر او به‌عنوان وکلا و دست‌ياران وي نقش فعال و حياتي در هدايت و رهبري فردي و اجتماعي شيعيان ايفا مي‌کردند. در اين دوره، با وجود آن‌که شيعيان در جزيره العرب، بغداد، نجف، کربلا، سامرا و شهرهاي مختلف ايران پراکنده بودند، اما همه آن‌ها به‌وسيله نهاد وکالت با يکديگر ارتباط داشتند. از نظر سياسي، هم با آن‌که حکومت‌هاي شيعي مانند فاطميان، آل حمدان، آل بريدي و آل بويه در نقاط مختلفي به حکومت دست يافته بودند، اما در مرکز خلافت عباسي، وضعيت متغير بود، گاهي شيعيان با قرارگرفتن خاندان‌هاي بزرگ شيعي در منصب وزارت، آزادي عمل پيدا مي‌کردند و گاه، با قدرت‌يابي وزراي ضد شيعي، جو خفقان و اختناق بر شيعيان حاکم مي‌شد، و آنان مورد آزار و اذيت، شکنجه، زندان و قتل قرار مي‌گرفتند. حتي حسين بن روح نيز چند سالي را در زندان عباسيان سپري نمود. دو مکتب بغداد و قم در دوره حسين بن روح، مرکز فقه و علوم مختلف اسلامي همچون تفسير، حديث و کلام بود. حسين بن روح، 21 سال نيابت خاص را به عهده داشت؛ تقيه، رازداري، استقامت و برخورداري از عقل و علم، از ويژگي‌هاي مهم او بود. او نقش فعالي در هدايت جامعه و حفظ مصالح عالم تشيع داشت و نهاد وکالت را به‌طور سري رهبري مي‌کرد. او در مشکلات و تنگناها در کنار شيعيان بود، و مهم‌ترين ملجأ و مرجع شيعيان در حل معضلات علمي و اقتصادي محسوب مي‌شد.

---

کتاب «شبهای پیشاور » که مهمترین تألیف سلطان‌ الواعظین است، در نوع خود از بهترین آثار در موضوع مربوط به خود به شمار می‌ آید. وی در این کتاب ــ‌که مشروح مذاکره و مناظره او در طول ده شب با بعضی از علمای اهل سنت در پیشاور است ــ‌ اهم موضوعات مورد اختلاف را مطرح کرده و با استدلالی قوی و با استفاده کامل از منابع روایی و تاریخی اهل سنت، مبانی و معتقدات شیعه را به اثبات رسانده است. این کتاب در عین این که مطالب دقیق و تخصصیِ اختلافی را آورده است، با نثری شیوا و روان برای اقشار علمی قابل استفاده است.

این کتاب نخستین ردیه مستقل بر منهاج ابن‌تیمیه، نوشته یکی از عالمان امامی‌مذهب قرن هشتم، است. نويسنده مي گويد پس از آنكه در سال 757 هجري قمري كتاب ابن تيميه كه رد بر كتاب منهاج الكرامه ابومنصور حسن بن مطهر است خواندم و متوجه شدم كه او حملات شديد بر شيعيان و اماميه كرده است. این کتاب، که به ‌تازگی احیا شده، با رویکرد اعتقادی به منهاج الکرامه ، سخنان ابن‌تیمیه را از ابتدا تا پایان دلایل امامت حضرت علی علیه السلام، با روش کلامی- حدیثی، بررسی و نقد می‌کند و ناصبی ‌بودن ابن‌تیمیه را دلیل بر مواضع تند وی در منهاج راجع به اهل بیت علیهم السلام می‌داند. "جلد دوم" حاوی قسمتی از باب دهم و باب 11 و 12 می باشد.

در کتاب حاضر، پس از بيان اوضاع‌ و احوال «ابن عربي»، مؤلف به بيان و تحليل برخي گفته‌ها و عقايد ايشان پرداخته و سعي کرده تا آن‌ها را به‌طور صحيح تفسير کند. تشيع «ابن عربي»، دفاع از «ابن عربي»، بيان فضايل اهل‌بيت، معراج «ابن‌عربي»، نگارش فتوحات به دستور پروردگار، شراکت «ابن‌عربي» با پيامبر در حکم، وضوي «ابن‌عربي»، معناي وحدت وجود، حکمت الهي، آفرينش حضرت آدم، پيشوايان «ابن عربي» و مقامات آنان، شخصيت‌هايي که «ابن عربي» آن‌ها را بزرگ مي‌شمرد از اهم عقايد و انديشه‌هاي «ابن عربي» هستند که در اين کتاب به آن‌ها پرداخته شده است.

این کتاب نخستین ردیه مستقل بر منهاج ابن‌تیمیه، نوشته یکی از عالمان امامی‌مذهب قرن هشتم، است. نويسنده مي گويد پس از آنكه در سال 757 هجري قمري كتاب ابن تيميه كه رد بر كتاب منهاج الكرامه ابومنصور حسن بن مطهر است خواندم و متوجه شدم كه او حملات شديد بر شيعيان و اماميه كرده است. این کتاب، که به ‌تازگی احیا شده، با رویکرد اعتقادی به منهاج الکرامه ، سخنان ابن‌تیمیه را از ابتدا تا پایان دلایل امامت حضرت علی علیه السلام، با روش کلامی- حدیثی، بررسی و نقد می‌کند و ناصبی ‌بودن ابن‌تیمیه را دلیل بر مواضع تند وی در منهاج راجع به اهل بیت علیهم السلام می‌داند. "جلد سوم" مربوط به خلافت و امامت امیرالمومنین امام علی علیه السلام، مطاعن خلفا و غصب خلافت می باشد.

کتاب «إنصاف في الإنتصاف لأهل الحق من أهل الأسراف رد على كتاب منهاج السنة لابن تيمية الحراني» نوشته یکی از علمای قرن هشت، که ردیه ای است بر کتاب «منهاج السنة» ابن تیمیه و این کتاب خود ردیه ای است بر «منهاج الکرامه» علامه حلی.

اساس این پژوهش بر طرح این پرسش مهم مبتنی است که مدارس دینی اصفهان در عصر صفویه چه تأثیری در گسترش و تثبیت تشیع در ایران داشته است ؟ چنان که می دانیم سیاست مذهبی سلسله صفویه بر محور رسمیت بخشی و تقویت مذهب تشیع در ایران استوار بود. تحقق این امر مستلزم به کارگیری ابزارها ، راهکارها و شیوه های مناسبی بود که هدف نهایی آن می بایست تغییر وضعیت مذهبی جامعه ازتسنن به تشیع ، تثبیت و نهادینه شدن آن در همه ی عرصه های زندگی باشد.با طرح این سیاست که حضور عالمان شیعی را برای تعیین مبانی فقهی حکومت و ترویج و تبلیغ مذهب شیعه در بستر جامعه و عرصه ی زندگی مردم ، ضروری نمود مدارس دینی به عنوان پایگاه فعالیت عالمان و مرکز نشر مبانی اندیشه ای و هدایت فعالیت های فکری و تبلیغی مورد توجه حکومت صفوی قرار گرفت . در نتیجه مدرسه سازی رشد چشمگیری را درشهرهای مختلف و به ویژه اصفهان در عصر شاه عباس اول و جانشینان او پیدا کرد. این مدارس نقش مهمی را در عرصه ی تولید اندیشه ، ترویج و تثبیت تشیع در جامعه ، پرورش عالمان صاحب نام ، ایفا کرده و به مراکزی برای مقابله با اندیشه های مخالف ، بدعت گرا و بد دینیوحتی روشنگری در برابر فعالیت های میسیونرهای مسیحی ، تبدیل شدند .یافته های این پژوهش در این نکته است که مدارس مذهبی اصفهان از عوامل عمده ی ترویج اندیشه های شیعی و ظهور و بروز تحولات مهم فکری و فقهی در ایران عصر صفوی بوده اند و کارکرد آنها در حوزه ی اندیشه سازی ، رشد کلام و فقه و معارف شیعی ، تربیت عالمان دین و مقابله با اندیشه های معارض بوده است . شکل گیری این مدارس همچنین به نوعی همکاری دو جانبه نهاد مذهبی و نهاد سیاسی است که این تعامل حوزه ی دین و سیاست از یک سو به گسترش مدارس دینی این دوره انجامید و از سوی دیگر در تثبیت پایه های حکومت صفویه موثر افتاد .

این تحقیق در نظر دارد جایگاه دین و مذهب را در اندیشه منورالفکران عصر مشروطه به صورت مطالعه موردی نسبت به 3 نفر از آنان بررسی کند که این 3 روشنفکر عبارتند از: میرزا فتحعلی آخوند زاده- میرزا ملکم خان ناظم الدوله- میرزا عبد الرحیم طالبوف تبریزی. طیف روشنفکران مشروطه با همهوجوه مشترکی که در اندیشه خود دارند در برخی جهات رویکردهای متنوعی نسبت به مذهب و نهادها و مناسک مذهبی داشتند که در 3 حوزه قابل بررسی است: دین ستیزان ، آشتی گرایان و تفکیک باوران . به نمایندگی از گروه اول:آخوند زاده و به نمایندگی از گروه دوم: ملکم خان و از گروه سوم: طالبوف تبریزی را می توان واکاوی کرد که در واقع نمایندگان شاخص و برجسته گروه های فوق بودند. سئوال اصلی پژوهش حاضر این است که آیا روشنفکران دوره مشروطیت برای دین و مذهب کارکردهای اجتماعی (مثبت یا منفی) قائل بودند یا نه و اساساً در مواجهه با مسائل مذهبی چه موضع گیری می کردند. از آنجائی که موضوع مورد تحقیق ما به گذشته باز می گردد، رهیافت تحقیق ما تاریخی است. محدوده زمانی نیز که این تحقیق به آن پرداخته از 30 سال پیش از مشروطیت آغاز گشته و به دوران مشروطه ختم می گردد. پس مطالعه ما به نوعی مطالعه مقطعی است. جامعه آماری ما عموم روشنفکران صدر مشروطه بوده و جامعه نمونه ما نیز 3 تن از روشنفکران تجددخواه آن عصر می باشند که بدانها اشاره رفت. پژوهشگرانی که برای موضوعات تاریخی از روش تاریخی استفاده می کنند کاربرد فنون کتابخانه ای و اسنادی را توصیه می کنند که مانیز در این پژوهش از آن بهره مند شده ایم.