جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اهل بیت با تفسیر و تبیین صحیح از آموزه های دینی و جلوگیری از کج اندیشیهای منحرفان، نقش موثری را در حفظ و بقاء تعالیم دین اسلام ایفا نموده اند. هر چند تعالیم ائمه معصومین(ع) بسیاری از زمینه های فکری، عملی،فردی و اجتماعی اسلام را در بر می گیرد، اما تأثیر آنان در شرح و بیان مسائل زیر بنایی و اصول اعتقادی اسلام از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

در این پژوهش به سیره اهل‏بیت علیهم‏السلام در زمینه ماندگارى و انتقال پیام عاشورا پرداخته مى‏شود با این سوال که سیره اهل‏بیت علیهم‏السلام در زمینه ماندگارى و انتقال پیام عاشورا چگونه بود و از چه روش‏هایى در این زمینه استفاده مى‏کردند؟ و در جواب سعى شده است که این مطلب با کمک شاخه‏اى از علوم اجتماعى یعنى دانش ارتباطات و با استفاده از مدل ارتباطى هایدر معروف به مثلث هایدر به دست بیاید. هایدر معتقد است که گونه مطلوب هنجارآورى توسط یک نوآور یا پیام‏فرست زمانى است که اضلاع سه‏گانه مثلث فرضى (یعنى پیام‏فرست، پیام و مخاطب) مثبت باشد و بدترین حالت زمانى است که منفى باشد. و ما در این پایان‏نامه فرض را بر این گرفته‏ایم که ارتباط میان پیام‏فرست و پیام، و پیام‏فرست و مخاطبان مثبت مى‏باشد یعنى اهل‏بیت علیهم‏السلام خود در درجه اول نسبت به پیام عاشورا عامل بودند و همچنین ائمه اطهار علیهم‏السلام مورد اعتماد و وثوق مخاطبان خویش بودند به عنوان اینکه افرادى عالم و از فرزندان رسول‏خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم مى‏باشند و تمرکز ما بر روى سیره اهل‏بیت صلى‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم و روش‏هایى که آنها در زمینه انتقال پیام عاشورا به مخاطبین انجام داده‏اند مى‏باشد یعنى رابطه بین پیام و مخاطبین را مى‏خواهیم مورد بررسى قرار بدهیم. هایدر مى‏گوید: زمانى رابطه میان پیام و مخاطبان مثبت مى‏باشد که پیام مطابق با نیازهاى اساسى مخاطبان باشد لذا در این پژوهش این فرضیه مطرح شد که چون اهل‏بیت علیهم‏السلام از روش‏هایى استفاده مى‏کردند که مطابق با نیازهاى اساسى مخاطبان بوده است به همین دلیل در ماندگارى و انتقال پیام عاشورا موفق عمل کردند در نتیجه پى بردن به چگونگى انجام این کار و شناخت روش‏هایى که اهل‏بیت علیهم‏السلام براى رسیدن به این هدف بهره برده‏اند از اهمیت بسیار زیادى برخوردار مى‏شود به همین لحاظ این پژوهش در قالب پنج فصلِ: 1ـ علم ارتباطات و الگوى ارتباطى هایدر 2ـ بحثى پیرامون سیره 3ـ پیام عاشورا از منظر امام حسین علیه‏السلام 4ـ روش‏هاى انتقال پیام عاشورا در سیره اهل‏بیت علیهم‏السلام5ـ چگونگى و امکان الگوبردارى از سیره اهل‏بیت علیهم‏السلام در زمینه قیام عاشورا، مطرح گردید تا ما نیز با تأسى به سیره ایشان و الگوبردارى از آن و رسیدن به روشى نظام‏مند براى وصول به هدفِ ماندگارى و انتقال پیام عاشورا به منظور صیانت از آن و انتقال به آیندگان موفق عمل نماییم.

شاعران شيعي از قدیم در مورد اهل بيت سروده‌هايي بسيار زيبا به نظم درآورده‌اند و شعرا و ادبايي همچون كميت، دعبل خزاعي، شريف رضي، سيد رضا هندي و غیره كه هنر ارزشمند خود را مصروف مدح و رثاء ائمه اطهار نمودند، كم نبوده و نيستند، و اين امر خود مهم‌ترين علّت بقاي مكتب تشيّع و احياي ارزش‌ها و ميراث اهل بيت ع به شمار مي‌رود. شيخ جعفر نقدی از فقها، علما، و شعرای نجف است كه در سال 1303ه‍ .ق در شهر عماره ديده به جهان گشود. و همچون ديگر عالمان شاعر در وادي ادب قدم نهاد، بخش عمده اشعار وی در مدح و رثاء اهل بيت است هدف از انجام اين پژوهش، شرح زندگی و آثار جعفر نقدی و همچنین تحليل و نقد و بررسي اشعار اوست و در آن علاوه بر ذکر عوامل زمانی و مکانی مؤثر در شعر وی، ابتدا به بررسی اشعار دینی در سده‌های قبل، انواع مجموعه‌های شعر دینی، و سپس موضوعات دینی شاعر، اسالیب خاص وی در دفاع از حقانیت اهل بیتو ویژگی‌های منحصر به فرد این اشعار پرداخته شده است؛ افزون بر اینکه سایر اغراض شعری و خصائص آن هم مورد کنکاش قرار گرفته است.

بعد از رحلت پیامبر(ص)، جریان های فکری و کلامی متعدد و معارض با یکدیگر که غالبا از اهل سنت بودند، پدیدار گردیدند؛ هر یک از آن ها برای تبیین اندیشه های خود از سویی آیات اعتقادی قرآن را مطابق اندیشه ها و روش های خود تفسیر می کردند که در اثنای این تکاپوها، برخی آیات به تحریف معنوی مبتلا گردیدند و روایات نیز در پاره ای موارد یا دستخوش تحریف لفظی و تبیین ناصواب شدند و یا به وضع گرفتار آمدند. اهل بیت(ع) در مواجهه با اقوال کلامی آنان و روایاتی که مستمسک عقاید جریان های فکری و کلامی بود، با روش های متنوع تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن به سنت، تفسیر قرآن با شأن نزول، تفسیر قرآن با عقل، تأویل قرآن، بهره گیری از لغت، بهره گیری از قواعد ادبی؛ گاه برداشت های ناصواب کلامی را که در مواردی ناشی از تحریف روایات بود، برمی نمودند و گاه با تبیین صحیح روایات، سوء برداشت ها را می زدودند و گاه با استناد به ادله عقلی و نقلی، سستی مستندات آن اقوال را با نشان دادن جعلی بودن روایات مورد استناد نحله ها آشکار می کردند.

سید حمیری از جمله شاعران برجسته و تراز اول در ادبیات شیعه است که دارای اشعاری پر محتوا و ارزشمند است. زبان شعری سیّد یک زبان ساده، بی تکلّف و سهلممتنع است که از صورخیال برای انتقال معانی و پیام های خویش در حدّی محدود بهره برده ست. علّت اصلی کاربرد محدود صور خیال در شعر سید این است که شعر دینی ظرفیت کمتری برای به کارگیری آزاد صور خیال دارد. تشبیهات و استعارات شاعر در حکم ابزاری برای وصول به معانی مورد نظر و غالبا معمولی و خالی از ابتکار و هنر ویژه ی شاعری به کار گرفته شده اند. بیشترین حجم از صور خیال در شعر او مربوط به تصاویر کنایی است.سید، شاعر عقیده و آرمان است و سروده های خود را وقف فضائل اهل بیت و به خصوص امام علی (علیهم السلام) و دفاع از مبانی و بنیان های اعتقادی شیعه و هجو دشمنان اهل بیت (ع) نموده است.از دیگر مشخصات شعر سید، غلبه‌ی زبان و بیان کلامی و گزارش گونه بر آن است؛ شاعر همچون متکلم چیره دست احتجاج می‌نماید و به جای هنرنمایی در حوزه‌ی خیال، مناقب و جریانات زندگی اهل بیت را به شعر در می‌آورد. در زبان شعری او، آشنایی زدایی و ابتکار کم رنگ است، هرچند موسیقی دلنشین درونی و بیرونی اشعار او توجه خواننده را جلب می‌کند و تحسین او را بر می‌انگیزد.

بر اساس گزارشهای تاریخی و روائی در زمان های مختلف برخی افراد،اهل بیت (ع) را از حد بشری تا مقام الوهیت بالاتر برده‌اند. این تجاوز از حد و اندازه در اصطلاح قرآن و روایات، "غلو"، و این افراد "غالی" نامیده شده‌اند. در این نوشتار روایاتی که حاکی از برخوردهای اهل بیت (ع) با جریان غلو و غالیان است، مورد ارزیابی قرار گرفته است؛ تا پس از جداسازی روایات صحیح از سقیم، میزان تأثیر شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی زمان اهل بیت (ع) و نیز شخصیت غالیان را در نوع موضع‌گیریهای اهل بیت (ع) ارزیابی نماید؛ تا از این ارزیابی، نحوه برخورد صحیح با غالیان در زمانهای بعدی تشخیص داده شود. از بررسیها چنین به دست آمده است: 1.

این پژوهش به پدیده غلو خواهد پرداخت. این جریان همراه با ورود افکار گوناگون به جهان اسلام و همراه شدن آن با دنیاطلبی عده‌ای فرصت‌طلب در جهان اسلام شکل گرفت.محدوده این پژوهش به شهر کوفه از سال تأسیس آن (17هـ) تا نیمه قرن دوم هجری (150هـ) باز می‌گردد. به طور یقین بسیاری از جریان‏های غالیانه در طی همین سالها و در این شهر شکل گرفت و گسترش پیدا کرد. و بعد از مدتی کوتاه توانست به دیگر بلاد اسلامی رخنه کند.این پژوهش بدان جهت ضرورت دارد که عده‌ای درصدد پیوند بین جریان‏های غالیانه با مکتب تشیع بوده‌اند و این دو را یکی دانسته‌اند. یا حداقل غلو را محصول اندیشه‌های شیعی برشمرده‌اند.به همین دلیل لازم دیده شد تا پژوهشی مستقل در این زمینه انجام بپذیرد تا غیرعلمی بودن این گمانه‌زنی‌ها ثابت شود. به طوری که در این تحقیق خواهد آمد، بیشترین درگیری با جریان غلو توسط ائمه هدی و اصحاب ایشان سازماندهی شده است.گرچه غالیان به هر نحو ممکن درصدد سوء استفاده از محبوبیت اهل بیت پیامبر اکرم(ص) در جهت فریب احساسات مردم بوده‌اند، اما ائمه با ردّ هرگونه انتساب ایشان به خود و پرهیز اصحاب از هم‌نشینی با ایشان، موجبات طرد غالیان را فراهم کردند.ایده اصلی ما در این تحقیق تفکیک اندیشه شیعی از گرایش‌های غالیانه می‌باشد، که اولی نتیجه آموزه‌های مکتب اهل بیت ودومی بازخورد اندیشه‌های وارداتی و دنیاطلبی عده‌ای فرصت‌طلب بوده است همچنین بعد از مفهوم‌شناسی به جریان‏های شیعی کوفه پرداخته خواهد شد، تا حدود و ثغور آن با جریان‏های غالیانه تبیین شود. همچنین به چگونگی تأثیر و تأثر و زایش این گروه‌ها توجه شده است. حاصل بحث ما در این پژوهش چنین خواهد بود که بین اندیشه‌های تشیع و گمانه‌زنی‌های غالیان تفاوتی بنیادین وجود دارد. و به هیچ وجه میان این دو پیوندی نمی‌باشد.

این رساله با عنوان تفسیر روایی اهل بیت پیرامون آيات یک تا ٤٢ سوره‌ي یوسف، با هدف تأکید و اهميّت‌دادن به نقش روایات در فهم و تفسیر قرآن نوشته شده است؛ با توجه به مفاد روایی ٢٧٢روایت بررسی شده‌ی ذیل آیات و آموزه‌های مورد نظر و مقایسه‌ با مفاد ظاهری آیات، مشاهده شد، در اکثر موارد با یکدیگر تطابق داشته و در بسیاری از موارد نیز معصوم روایای مختلفی از متن آیه را بیان نموده‌ است که در آیات به آن اشاره نشده ‌است. به‌طور کلی روایات وارده ذیل آیات مورد نظر سبب وضوح در مفهوم آیات و تبیین آن‌ها جهت فهم بهتر گردیده است. در مواردی نیز به مباحث مطرح شده در روایات آیات٢٤، ٣۵، و ٤٢ ایراداتی واردبوده‌است که با توجه به قرائن نقلی و عقلی تحلیل‌ها یا نقدهایی ارائه شده ‌است. بخش گونه‌شناسی ۵۸ روایات بررسی شده؛ ٢۰ روایت سوره شناخت، ٢١ روایت جری و تطبیق و تعیین مصداق، سه روایت تأویلی و١٣روایت معنا شناخت پرداخته‌است. این سوره حاوی نکات بسیار زیبایی در معرفی رفتارهای جناب یوسف که شامل: جلوه‌های برجسته‌ی ایمان به خدای تبارک و تعالی، نمونه‌ی بارز تقوا، اخلاص، عصمت، عفت، عفو و گذشت را بیان می‌کند، و کردارهای ناشایسته‌ی برادران وی را که در بردارنده‌ی عصبیت، حسد، جهل و نادانی، کینه، مکر و حیله، غرور و خودبینی، بی‌وفایی و بی‌صداقتی را که یک واقعیت از پیش اتفاق افتاده که اکنون مصادیقی در جوامع بشر از آن وجود دارد را به نمایش می-گذارد. که در نهایت جنود عقل بر جنود جهل پیروز، حق پدیدار و باطل محو می‌شود، و عاقبت امر ازان پرهیزکاران است، واین‌که داستان حضرت یوسف که با شروع یک روایای صادقه آغاز و پیامد‌های آن؛ که به زندان رفت و مجدداً با شروع روایای صادقه‌ی دیگری از زندان آزاد شد مي‌پردازد که نشان از قدرت لایزال الهی، که با کنار هم چیدن تک تک پازل‌های این داستان شگرف عظمت تقوا و إخلاص رابه بشر گوشزد می‌کند.

این پژوهش با نگاهی قرآنی به نهضت عاشورا بر آن شده که پس از بیان اجمالی نقش اهل بیت در قرآن و بیان کوتاهی از شخصیت قرآنی امام حسین× به عنوان قافله سالارنهضت، با دو رویکرد کلی و جزئی نهضت عاشورا را در قرآن کریم پی‌جوئی کند. لذا ابتداءاَ با نگاهی کلی در قصه حضرت موسی× عاشورا را می‌جوید. در این بحث بین هجرت موسی× و هجرت حسین×، خوف معصومانه موسی× و حسین× و مدین موسی× و مکه حسین× نگاهی مقارن دارد، که البته این تحلیل را از سخنان سالار کربلا× برگرفته است تا از این رهگذر نهضت سید الشهدا× را برای عاشقانش بیش از پیش روشن سازد. و پس از این نگاه کلی با دیدی جزئی‌نگر نهضت عاشورا را از نگاه دیگر آیات قرآن کریم نظاره‌گر می‌شود، و ابتداءاً به بررسی مبانی قرآنی نهضت عاشورا می‌پردازد. به همین روی در بخش اول که پی‌جوی مبانی قرآنی نهضت عاشوراست به سه مبنای مهم اشاره می‌کند: نصرت دین خدا (که با پیروی از سنت رسول خدا| و جهاد و هجرت در راه خدا متحقق است)، حق طلبی و عزت‌طلبی و ذلت‌گریزی. شاید مهم‌ترین سوالی که پس از روشن شدن مبانی نهضت ذهن را به خود مشغول می‌کند، اهداف است، این نهضت پی چه اهدافی بوده است؟ لذا با نگاهی قرآنی مهم‌ترین اهداف نهضت را مورد کنکاش قرار داده و امر به معروف و نهی از منکر، اصلاح دین، اصلاح امت اسلامی و نهایتا قیام علیه طاغوت را از اهداف نهضت بر می‌شمرد. در نهایت به عنوان سومین بخش در آینه‌ی سنت‌های الهی، نهضت عاشورا را می‌جوید و از باب جری و تطبیق برخی از سنت‌های الهی را در این نهضت جاری می‌داند، و سنت‌هایی چون، سنت شکستن صولت جباران و سنت دفع الله بعضهم ببعض و سنت یاری خداوند به یاورانش را در نهضت عاشورا متبلور می‌داند.