جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آسیب‌شناسی مبانی‌ معرفت‌شناختی علوم انسانی از منظر قرآن کریم، مسئله این مقاله است. پاسخ این مسئله بر اساس تئوری تحلیل بحران بیان شده است. بر اساس این چارچوب، یک آسیب باید از چند زاویه تجزیه و تحلیل شود: 1. آسیب چیست؟ 2. ریشه یا ریشه‏های آسیب چیست؟ 3. وضع مطلوب چیست؟ 4. راه‌حل چیست؟ بر این اساس سؤالات ما عبارت خواهد بود از: 1. آسیب علوم انسانی در حوزه معرفت‏شناختی چیست؟ 2. ریشه آسیب علوم انسانی در حوزه معرفت‏شناختی چیست؟ 3. وضعیت مطلوب علوم انسانی در حوزه معرفت‌شناسی چیست؟ 4. ‌راه‌حل آسیب علوم انسانی در حوزه معرفت‏شناختی چیست؟ پاسخ مقاله که با روش تحلیلی و استنباطی بیان شده، این است که از منظر قرآن کریم، شک‏گرایی، مادی‏گرایی و الحاد همراه با ادعای دین‏داری، آسیب‏هایی است که‌ ‏‌علوم انسانی با آن روبه‌روست یا می‏تواند روبه‌رو باشد. یکی از ریشه‏های این مشکلات، انکار غیب است. وضع مطلوب هم بنا کردن علوم انسانی بر اساس معارف وحیانی و معارف ‌اهل‌بیت‰ می‏باشد. با قیام علمی لله و اصلاح و ترمیم و بلکه تحولِ دستگاه معرفت‌شناسی علوم انسانی، می‏توان به وضعیت مطلوب دست یافت.

موضوع پایان‌ نامه‌ی حاضر، آثار ناذات‌گرایی صدرایی در خداشناسی و انسان‌شناسی است. روش این پژوهش، توصیف و تحلیل متن می‌باشد. در این پژوهش، ناذات‌گرایی صدرایی در حوزه‌ی خداشناسی، به معنای باور به خدایی نامتشخص است که این دیدگاه ملاصدرا، آثار زیر را در پی دارد: انتقال تمرکز از موجود به وجود در برهان صدیقین، طرح و به کارگیری قاعده‌ی «بسیط الحقیقه کل الأشیاء»، قول به بی-نهایت بودن خداوند از لحاظ شدت وجودی، اقامه‌ی برهان وجودی بر توحید، لازمه‌ی ذات دانستن صفات خدا، علم اجمالی خدا در عین کشف تفصیلی مخلوقات در مقام ذات، علم خدا به جزئیات در مقام فعل و قول به فاعلیت بالتجلی برای خدا. در این پژوهش، ناذات‌گرایی صدرایی در حوزه‌ی انسان-شناسی، به معنای باور به ذاتی کشسان و تبدل‌پذیر برای انسان است که این دیدگاه ملاصدرا، آثار زیر را در پی دارد: حدوث جسمانی و بقای روحانی انسان، اتحاد وجودی انسان با ملکاتش، امکان رسیدن به مقام فنای فی ذات الله، تفاوت حقیقت‌ وجودی پیامبر با دیگران، نظریه‌ی اختراع در باب ادراک حسی، اتحاد نفس با قوای ادراکی‌اش در هنگام ادراک، اتحاد علم و عالم و معلوم، اتحاد نفس با عقل فعال، قول به چهار مرحله‌ در زندگی دنیوی، استکمال جوهری در مرگ طبیعی، قول به تناسخ ملکوتی و تبیین و اثبات معاد جسمانی. همچنین بیان شد که در عباراتی که ملاصدرا ذات‌گرایانه بحث کرده است، اغلب بر مبنای قوم سخن گفته است.

انسان به سبب دارابودن صفات وویژگی های خاص ذاتی کانون توجه خردورزان بوده و هر اندیشمندی با توجه به بینش خود شناخت انسان را مورد واکاوی قرار داده است؛ از طرفی پی بردن به نعمت های خلق شده متقن ترین راه برای شناخت خالق هستی است و با شناخت خالق، ماهیت انسان تبیین می گرددکه خود سبب شکرگزاری، تذکر انسان، رهایی ازغفلت و سرانجام راه گشای سعادت دنیا وآخرت خواهد شد.این مسئله ضرورت بحث پیرامون انسان ونعمت های الهی را مبرهن می نماید. سوره مبارکه «الرحمن» به طور ویژه بر نعمت های الهی تاکید داشته وآلاء خداوند را به دو دسته دنیوی و اخروی تقسیم نموده که از جمله نعمت های دنیوی میتوان به نعمت اعطای قرآن کریم وزمینه سازی تعلیم و تعلم،خلقت خورشید و ماه و تجلی نظام بر آنها،آفرینش گیاهان ومحصولات آنها،توجه به ماهیت و چگونگی خلقت انسان، قرار دادن فصول سال و بهره گیری از فصل ها،بهره گیری ازدریاها ومحصولات دریایی، فناپذیری ممکن الوجود و فناناپذیری واجب الوجود و... اشاره نمود. حسابرسی،نعمت فروپاشی نظام دنیا وربوبیت مطلق خداوند،محیاشدن شرایط برپایی قیامت،برقراری عدالت واجرای قانون عدل الهی برگناهکاران،ایجاددوبهشت واعطاهای الهی برموحدین، زندگی پایدار و جاویدانه،دیگرنعمتهای بهشتی اعم از باغ ها،چشمه ها، میوه ها، همسران زیبا و با وفا،حوریان بهشتی را از جمله نعمت های اخروی قلمداد کرد.لذا این نوشتار میکوشد با رویکردی تحلیلی-توصیفی به انسان ونعمت های الهی ازدیدگاه قرآن باتاکید برآیات سوره الرحمن بپردازد.

از نگاه قرآن کریم، انسان محور اساسی و اصلی تمام مخلوقات است و خداوند متعال همه جهان هستی را برای انسان مسخر نموده است و انسان تنها مخلوقی است که بعد از خلقت او خداوند متعال به خود افتخار می‌کند و خود را احسن الخالقین می‌نامد، لذا شناخت انسان یکی از مهم‌ترین بخش علوم انسانی به شمار می رود و قرآن کریم نیز بر انسان شناسی تاکید می نماید. شناخت انسان از طریق ویژگی‌های گوناگون او نیز امکان پذیر است، لذا از نگاه قرآن، انسان صاحب اوصافی است که هیچکدام از مخلوقات عالم به آن متصف نشده‌اند، از جمله خلیفه الله بودن او بر روی زمین، دارای روح الهی بودن، حامل امانت الهی بودن و مختار بودن و... که انسان باید به آن افتخار کند، لذا انسانی که قرآن کریم آن را معرفی نموده است بالاتر از انسانی است که در علوم انسانی غربی معرفی شده است. آیاتی که در مورد انسان‌شناسی می‌باشد، بعضی از مستشرقان مانند ایزوتسو، اهمت البیراک، خانم مارگوت بدران، روث رودد، گوستا ولبون و... و یا کسانی که متأثر از افکار خاورشناسان هستند مانند نصر حامد ابوزید، عبدالفواد محسن ابراهیم و... و در خیلی از مقالات دایره المعارف قرآن لایدن، خانم جین دمن میک اولیف و دانشنامه قرآن کریم اولیور لیمن که به مباحث انسان‌شناسی پرداخته شده است، نظر خودشان را در مورد انسان بیان نموده‌اند و سعی نموده‌اند که انسان‌شناسی غربی را بر انسان‌شناسی قرآنی برتر جلوه بدهند و به اثبات برسانند که نگاه قرآن کریم راجع به انسان مثبت نیست و انسان را بی ثبات می‌داند. لذا در این تحقیق آیاتی که بیانگر خلقت انسان و اوصاف انسان و ارزش و جایگاه انسان در نظام هستی هستند در سه فصل مورد بررسی قرار گرفته است و نظرات مستشرقان از طریق بیان درست نظرات قرآن در مورد انسان، مورد نقد قرار گرفته است.

صدرا فیلسوفی است که به اصول و مبانی شیعه، اعتقاد راسخ دارد و در مواضع متعددی به تبیین و توجیه آنها می‌پردازد. عقیده به وجود ولی و امام، به عنوان حجّت دائم خدا در روی زمین، از جمله اینهاست. از نظر او امامت و ولایت ـ برخلاف نبوّت ـ برای همیشه جاری است و سیاست، تابع شریعت الهی است. صدرا برای اثبات حجت دائم خدا و به تبع آن، تبیین حق حاکمیت وی، به قاعدة «امکان اشرف» تمسک می‌جوید. صدرا در این جا از نگرش خاص فلسفی خود و با عنایت به قرآن و روایات دربارة انسان برای تتمیم و تحکیم این موضوع، استفاده می‌کند و به این نتیجه می‌رسد که نوع امام و ولی، نوعی اشراف از سایر انواع بوده و غایت خلقت است و نسبت ولی به سایر ابنای بشر، مانند نسبت انسان به دیگر انواع حیوانی است. همان طور که انسان، اشرف موجودات زمین و غایت خلقت است و اگر او از زمین برداشته شود، دیگر موجودات باقی نخواهند ماند، اگر حجت خدا در زمین نباشد، سایر انسان‌ها مجال حیات نخواهند یافت. به تبع آن، اگر امام در جامعه، حاکم نباشد ـ هر چند که فیض وجود او به دیگران می‌رسد ـ امور جامعه، سامان نمی‌یابد. این نوشتار بر آن است تا میزان تأثیر انسان‌شناسی صدرا در اثبات مسئله ولایت و به تبع آن حق حاکمیت ولی را به تصویر بکشد.