جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله انسان ‌شناسی یکی از مباحث بنیادین در عرفان و فلسفه اسلامی محسوب می شود که از دیر باز مورد بحث و بررسی بیان متفکران شرق و غرب بوده است و پژوهش‌های زیادی در این زمینه صورت گرفته است.حضرت امام خمینی  هم از جمله فیلسوفانی هستند که در خصوص انسان و ابعاد انسان انظار و افکار ناب و عمیق دارند.در واقع نگاه امام خمینی  به انسان بر اساس نگرش توحیدی و حکمی وی به هستی است که سر منشأ اندیشه وسیله امام  در سایر امور است. از این ‌رو انسان‌ شناسی امام خمینی  به ‌عنوان کلیدی ‌ترین معرفت در ساختار اندیشه امام  مطرح است و تا نوع نگاه امام  به انسان و دریافت او از مرتبت آدمی روشن نگردد، تلقی امام  از دیگر امور به درستی روشن نمی‌ شود. در این رساله در پی تبیین ابداعات حکمی حضرت امام خمینی  در خصوص انسان شناسی هستیم رساله و فصول آن بر اساس این نگرش تدوین و نگارش یافته است. روش تحقیق رساله حاضر تحلیلی، توصیفی با توجه به جمع ‌آوری منابع و مطالب از کتابخانه ‌ها و مصاحبه‌ ها و پایگاه اطلاعاتی می‌باشد. یافته ها و نوآوری های این رساله خیلی زیاد اند و ما اینجا مهم ترین ها را به طور نمونه ذکر می کنیم : حضرت امام  براساس نظریه فطرت بجای اخلاق فلسفی،اخلاق دینی را مطرح کردند که ملاک اخلاق دینی قُرب و بُعد می باشد نه افراط و تفریط واعتدال، که ملاک اخلاق فلسفی است، و همچنین حضرت امام  در افعال انسانی من جمله در مسئله اراده واختیار نوآوری دارند که ایشان طوری اراده انسان را تبیین نموده است که براساس آن تسلسل اراده ها اصلاًپیش نمی آید .و نیز تفسیر و تقریر دقیق حضرت امام  برنظریه امربین الامرین و تطبیق آن برآیات قرآنی.همچنین تقریر دقیق و عمیق حضرت امام  برحقیقت معجزه براساس مبانی عرفانی. نوآوری دیگر حضرت امام  ترتیب جدیدی وحکیمانه ایشان برای اسفار اربعه می باشد.همچنین نظریه خاص ایشان درباره اسم مستأثر برخلاف قیصری ومرحوم شاه آبادی می باشد. نیز حضرت امام  نقدی بر تفسیرجلا و استجلا صدر الدین قونوی دارند. نیز نگاه نو حضرت امام در چینش حضرات خمس.و همچنین حضرت امام  معتقدند که حقیقت محمدیه به مقام تعین اول و فیض اقدس منتسب می باشد در حالی که دیگران به مقام تعین ثانی اطلاق می کنند.حضرت امام  درباره ولایت و مراتب آن هم یک نگاه جدیدی دارند که بیا نگر دقت و عمق ایشان درخصوص ولایت و مراتب آن می باشد.

عرفان‌های هندی اصیل و نوپدید را می‌توان برخاسته از متون ودایی دانست؛ ولی آنچه امروزه مشاهده می-شود، کم‌رنگ شدن مسئله الوهیت در عرفان‌های نوظهور هندی‌‌ است. در این عرفان‌ها آنچه در ابتدا خودنمایی می‌کند نظریاتی هست که انسان را محور هستی می‌داند؛ ولی با بررسی دقیق می توان فهمید که رهبران فرق، پیروان را تنها به سوی خود می‌خوانند و خود را در محوریت قرار می‌دهند. در بررسی ادیان هندی از گذشته تا به امروز الوهیت از یک وجود غیب الغیوبی به وجودی مادی تنزل می‌یابد و ویژگی‌های انسان با توجه به تمایلات نفسانی توصیف می‌شود. اوشو جایگاه خدا را در عشق جنسی و گاهی همان موضع سرور می‌داند و معتقدست که اساس هستی بر رابطه جنسی بنیان شده است. سای‌بابا تمام همت و آموزه‌های خود را برای آرامش انسان به‌کار می‌گیرد و شادی بخشیدن به پیروانش که به او تعلق دارند را هدف بزرگ خود می‌داند. در ادیان کهن تکامل انسان، در گرو دوری از تمایلات نفسانی و انقطاع از دنیاطلبی عنوان شده است؛ اما در مکاتب نوظهور هندی مسئله الوهیت نادیده گرفته شده است و شعارهای انسان‌محوری سرداده می‌شود؛ برای تکامل، نه‌تنها تمایلات و شهوات انسانی کنار گذاشته نمی‌شود بلکه سعادت و تکامل در گرو اسیر شدن در این امیال تعریف می‌شود. اوشو تکامل را در رابطه بی‌حدومرز جنسی می‌داند. در هیچ‌کدام از ادیان هندی مبدأ و معادی برای انسان توصیف نشده است و تمامی زندگی در همین دنیا و یا عالمی شبیه به آن خلاصه می‌شود. اگرچه دربرخی متون به‌طور مبهم از تکامل و رهایی انسان و ورود به قلمرو خدایان بحث می‌شود؛ ولی رفته-رفته این نظریات کنار گذاشته می‌شود؛ موضوع تناسخ در اندیشه‌های هندی ورود می‌یابد. جریان‌های اخیر معنوی شباهت کمی به ادیان اصیل دارند؛ درواقع این عرفان‌ها را باید عرفان‌های نوپدید غربی دانست که از واژه‌ها و اصطلاحات هندی برای جذابیت استفاده نموده است. رهبران این فرق فقط، روانشناسانی هستند که متأثر از اندیشه‌های امانیستی و غربی، آموزه‌هایی را ارائه می‌کنند؛ چراکه همواره نگاه نو به خدا، هستی و انسان طرفداران زیادی داشته است و آنچه مهجور مانده، «حقیقت» هست.

هدف نگارنده در این رساله تبیین و ارائه مدل سبک زندگی خانوادگی اسلام به عنوان الگو و نمونه سبک زندگی در همه اعصار به ویژه عصر حاضر است. بر این اساس بیان و تشریح مبانی و پایه‌های اصلی این مدل از زندگی، امری ضروری به نظر می‌رسد. به این منظور، مهمترین ویژگی‌های انسانی در ابعاد مختلف بینشی، گرایشی، رفتاری، مطابق با آیات کریمه قرآن و روایات مأثوره معصومین (ع) مورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش از نوع بنیادی و کاربردی است و از شیوه کتابخانه‌ای به روش توصیفی و تحلیلی براساس متون تفسیری و روایی استفاده شده است. در این پژوهش مبانی نظری انسان‌شناسی در سبک زندگی خانوادگی، براساس متون دینی استخراج شده است. براساس اصول پذیرفته شده در مباحث معرفت شناسی، پیوند و ارتباط انفکاک ناپذیری میان «هست‌ها» و «باید‌ها» موجود می‌باشد. در رساله حاضر «سبک زندگی خانوادگی» مصداق بارز «بایدها» هست که از «هست‌ها» یعنی مبانی و زیرساخت‌های اصلی در انسان‌شناسی اسلامی برگرفته شده است. آنچه به عنوان نتیجه و ماحصل پژوهش در این رساله دست یافته‌ایم این است که سبک زندگی خانوادگی به منزله صورت و روبنا و مبانی بینشی، گرایشی و رفتاری به عنوان زیربنا قلمداد می‌شود. نوع نگاه انسان به خویشتن، مرتبه و جایگاهش در عالم هستی، آغاز و انجامش، شیوه و سبک زندگی‌اش را تعیین می‌کند. بدین طریق انواع سبک‌ها و شیوه‌های زندگی براساس این مبانی در طول تاریخ بشری ایجاد شده‌اند. هرگونه نقص و اختلال در نحوه شناخت انسان تأثیر مستقیمی در انتخاب سبک زندگی ایجاد می‌کند. مطابق با آنچه در این رساله دست یافتیم الگو و نمونه سبک زندگی انسانی در واقع همان است که در قرآن از آن به «حیات طیّبه» یاد می‌شود در این سبک آنچه زندگی را با معنا می‌سازد، ایمان به خدا و عمل صالح قلمداد می‌شود.

انسان شناسی، با توجه به ابعاد مختلف آن، انسان را از جنبه های گوناگون(فلسفی، زیست شناسی، اجتماعی، فرهنگی و...) مورد مطالعه قرار می دهد؛ و درهر باب، اختلاف نظرهایی وجود دارد و معرکه آراء اندیشمندان ومکاتب مختلف شده است.ازاین رو، دراین پژوهش سعی می شود دیدگاه های انسان شناسی مکتب اومانیسم درکناردیدگاه های انسان شناسی اسلام گذاشته شود و با استفاده ازمنابع غنیّ اسلامی(قرآن و روایات) و کتب ومقالات مرتبط ؛ ودرصورت لزوم با استفاده ازمنابع خارجی(اعم ازکتب ومقالات)، یک تحقیق تطبیقی و مقایسه ای به عمل آید تا در سایه سار منابع وحیانی و غنیّ دین اسلام، انحراف اومانیسم (که برگرفته از فلسفه و تمدّن غرب است)، نمایانده شود وپدیده نوظهوری که به نام «اومانیسم اسلامی» خوانده می شود، مورد نقد وبرّرسی قرارگیرد. درتحقیق حاضربه مسئله مابعدالطّبیعه یا متافیزیک و نیزانسان کامل به عنوان دومشخّصه بارز انسان شناسی اسلام وتفاوتهای آن با مکتب اومانیسم اشاره می شود. هرمکتبی با توجه به جهان بینی خود، نگرش خاصّی به انسان دارد که چهارچوب های انسان شناسی وایدئولوژی آن مکتب را تشکیل می دهد. از این رو، آشنایی با ابعاد و ویژگی های انسان شناسی اسلام و مکتب اومانیسم و بیان تفاوت های بنیادین آن دو و شناخت مزیّت های انسان شناسی اسلام نسبت به انسان شناسی اومانیسم، اهداف کلّی این تحقیق را تشکیل می دهد و سؤالها و فرضیه های تحقیق نیز حول این اهداف کلّی سامان یافته است.