جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه اخبار به نیازی ضروری برای همه تبدیل شده است. اطلاعات و اخباری که رسانه ها به مردم ارائه می کنند در اندیشه و احساسات و نیز در سبک و شیوة زندگی آنها مؤثر است. خبرنگاران که بدنة اصلی رسانه ها را تشکیل می دهند از میان هزاران رویداد کوچک و بزرگی که هر شبانه روز در سراسر دنیا روی می دهد دست به انتخاب می زنند. آنچه تحت عنوان خبر از رسانه پخش می شود، در اصل حاصل انتخاب ها و تصمیم گیری های آنهاست و ازآنجاکه هر گزینشی نیاز به معیار دارد، نگارنده کوشیده معیارهای اخلاقی را از میان متون دینی اسلامی استخراج کند و به این پرسش اساسی پاسخ دهد که از نظر اسلام، چه کسی و با چه ویژگی های اخلاقی می تواند عهده دار مسئولیت خبرنگاری در جامعة اسلامی باشد و بعد از تصدی این مسئولیت، چه معیارهای اخلاقی را باید رعایت کند. این مطلب ضمن بیان هفت اصل از اصول اخلاق حرفه ای خبرنگاری و پاسخ به برخی مسائل اخلاقی مورد نیاز آنان ارائه شده است.

بعد از جنگ جهانی دوم و با توجه به مسائلی که در عرصه بین المللی پیرامون پژوهش های انجام گرفته بر روی اسرای جنگی پیش آمد، جامعه جهانی به شدت تحت تاثیر جنایات انجام شده قرار گرفت و به همین علت کدهای اخلاق در پژوهش بر روی نمونه های انسانی در پایان جنگ و پس از آن در دادگاهی با نام نورنبرگ در سال 1947 به تصویب رسید. سپس این کدها بارها مورد بررسی قرار گرفتند و در اعلامیه های جهانی هلسینگی تکمیل شدند. در برخی کشورها مانند ایالات متحده کدهای ویژه ای تحت نظر کمیته ای که از طرف رییس جمهور آمریکا مشخص شده بود، ارائه گردید که در 1974 میلادی به گزارش بلمونت معروف شد. در جمهوری اسلامی ایران نیز با توجه به الزامات مذهبی و ملی لزوم تدوین کدهای مختص به کشور احساس می شد که نهایتا یک پروژه تحقیقاتی که در سال 1376 آغاز شد و منجر به تدوین کدهای 26 گانه اخلاق در پژوهش های پزشکی گردید. با این وجود تنها ابلاغ این کدها نمی تواند تضمین کننده رعایت اصول و موازین اخلاقی در همه مراحل پروژه ها باشد و کمیته های اخلاق در پژوهش باید با ساز و کارهای اجرایی متناسب و با دقت کامل جایگاه خود را در مراحل حساس تصویب و نظارت بر پروژه ها باز یابند و بتوانند چه در مرحله طراحی و چه در مرحله اجرا و نهایتا انتشار نتایج حضور پررنگ داشته باشند، لذا مطالعه تطبیقی کدها و دستورالعمل های اخلاقی برای جلوگیری از انحرافات احتمالی در مسیر پژوهش ضروری به نظر می رسد.مطالعه حاضر، مطالعه کتابخانه ای و از نوع مروری است که پس از بررسی ادبیات علمی موجود در داخل کشور مجموعه کدهای بین المللی موجود از جمله نورنبرگ، هلسینکی، بلمونت و... و نیز رجوع به مقالات و کتب داخلی و خارجی موجود در این زمینه بررسی می شود. یافته های این مطالعه مروری می تواند به سیاست گذاران تدوین کدهای اخلاقی کمک کند.

در دنیا مکاتب اخلاقی متفاوتی وجود دارد که هر کدام تفسیر خاص خود را از اخلاق و کارهای اخلاقی ارائه داده اند، مکتب اخلاق اسلامی با چهار اصل اخلاقی مطرح در اخلاق پزشکی، شامل: سودمندی، عدم اضرار، اختیار فردی و عدالت، سازگاری دارد اما همان طور که بسیاری از اندیشمندان غربی نیز به این نکته اشاره کرده اند در عمل به این اصول در فرهنگ های مختلف، تعاریفی متناسب با آنها وجود دارد. اسلام از اصول اخلاقی جامعی برخوردار است که این چهار اصل در آن بستر باید تفسیر گردد.این مقاله با رجوع به مقالات معتبر یافت شده در موتورهای جستجو، پایگاه های معتبر علمی و رجوع به برخی کتب تدوین شده است.اندیشه اخلاق پزشکی متداول در جوامع غربی (و پیروان آن در سایر جوامع) با مبانی سکولار بودن تدوین شده است. این پیش فرض مبانی متفاوتی با نگرش اسلامی دارد که می تواند رویکردی متفاوت به مسائل اخلاقی ایجاد نماید. مبانی اخلاق اسلام، اخلاق را امری درونی (عقلانی وحیانی و قلبی، شهودی) می داند که فقط در مکتب خداپرستی قابل توجیه است.با توجه به فرهنگ غنی اسلامی و تفاوت های فلسفه و اخلاق اسلامی با فلسفه و اخلاق غربی، ضرورت توجه سریع تر مجامع اسلامی به این موضوع به منظور جلوگیری از نفوذ اخلاق با تفکرات غربی در کشورهای اسلامی احساس می شود. تعامل پزشکان با فقها، حکما، فلاسفه، اخلاقیون و اندیشمندان علوم اسلامی مرتبط در این حوزه امری است که می تواند در پایه گذاری اصولی یک نظام اخلاق پزشکی و تعیین چارچوب های تصمیم گیری اخلاقی در طب ارزشمند و تاثیرگذار باشد. آنچه از اندیشمندان علوم مختلف از فلاسفه تا صاحبنظران علوم پزشکی انتظار می رود در دو جنبه بیان می گردد: الف) بیان شفاف و تدوین مناسب مفاهیم فلسفه اخلاق در علوم پزشکی، ب) تبیین چارچوب اخلاقی برای تصمیم گیری پزشکان در موارد مشکل و تعریف حدود و کاربردهای آن و این دو میسر نمی شود مگر با تعامل و همفکری اساتید حوزه و دانشگاه.

امروزه پزشکی نوین و ورود تکنولوژی های پیچیده و جدید در حوزه مسائل انسانی، دغدغه هایی را فراروی اندیشمندان علم اخلاق نهاده که کانون توجه آنها را بر مسایل اخلاق پزشکی معطوف کرده است. این اندیشمندان در تلاشند به موازات پیشرفت هایی که در حوزه پزشکی صورت می گیرد، مسائل اخلاقی و مهم تر از آن مبانی فلسفی اخلاق پزشکی از محوریت خاصی برخوردار گردد. در این بین نظام فلسفی حکمت متعالیه با ارائه ژرف ترین مبانی فلسفی که از منابع قرآنی و روایی بهره جسته است، به پردازش مسائل اخلاق پزشکی پرداخته است. در پرتو آموزه های فلسفی همچون اصل حرکت جوهری، قاعده جسمانیه الحدوث و روحانیه البقا بودن نفس، مساله لبس بعد لبس، اخلاق پزشکی از سامانی فلسفی و عقلانی برخوردار خواهد شد. با ابتنای اخلاق پزشکی بر مبانی فلسفی حکمت متعالیه سوای بهره مندی این حوزه از بنیادهای ژرف فلسفی، به دو چالش عمده پزشکی نوین یعنی بحث «سقط جنین» و «اهدای عضو» پاسخی فلسفی داده می شود.

پیش زمینه و هدف: وفاداری از هنجارهای مهم اخلاق پزشکی است که در ارتباط پزشک با بیمار معنا پیدا می کند، هرچند از جمله اصول چهارگانه اخلاق پزشکی به حساب نیامده است. وفاداری در اخلاق پزشکی شامل فعالیت و جدیت برای پیمان، انجام و تکمیل تعهد، برقرار کردن و ادامه دادن ارتباط و حفظ اعتماد و رازداری می باشد. از آنجا که این هنجار حرفه ای متناظری در اخلاق فضیلت گرای اسلامی دارد، در این پژوهش بر آن هستیم تا با نگاهی گذار به ارزش و جایگاه وفاداری (وفای به عهد و وفای به عقد) در آموزه های دینی، در مقایسه ای تطبیقی، به ارزیابی این دو ارزش اخلاقی بپردازیم.مواد و روش کار: این پژوهش به صورت تحلیلی - توصیفی انجام و اطلاعات آن با روش کتابخانه ای جمع آوری شده است. پس از توضیح مفاهیم و مبانی وفاداری در اخلاق پزشکی، همچنین اخلاق فضیلت گرای اسلامی، در بررسی تطبیقی، اشتراک ها و تفاوت های این دو دستگاه اخلاقی در مساله وفاداری تبیین می شود.یافته ها: وفاداری در اخلاق پزشکی به معنای حفظ منافع بیمار در برابر سایر گروه ها است. این واژه هرچند در متون اخلاق دینی نیز به کار می رود، اما مفهوم آن از یک سو، با گستردگی بیشتری، شامل تمام روابط فردی و اجتماعی انسان با خود و خداوند و دیگران می شود و از سوی دیگر، با محدودیت بیشتری، تنها شامل تعهدات و قراردادهای تنظیم شده بین افراد می شود. از این رو، فضیلت وفاداری به عنوان یک آموزه اخلاق دینی با رفتاری ارزشی در اخلاق حرفه ای پزشکی همپوشانی کاملی ندارد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

کتاب حاضرحاصل رساله دکتری نگارنه دررشته مدرسی معارف اسلامی گرایش قرآن ومتون اسلامی است که دردانشگده علوم حدیث دانشگاه قرآن وحدیث ازآن دفاع شده

اخلاق پزشکی از موضوعات مهم حوزه بهداشت و سلامت در امر آموزش، پژوهش و درمان است. تقویت فضایل اخلاقی پزشکان از دیرباز مورد توجه حکیمان بوده و همواره در نگاشته های طبی و فلسفی خود، بخشی را به آن اختصاص می داده اند. رشد و گسترش فناوری در حوزه های زیستی و درمانی، مسایلی فراتر از رابطه پزشک و بیمار را پیش روی جامعه پزشکی قرار داده، که حل مطلوب آنها بدون درک درست از رویکردهای فلسفی و دینی در حوزه اخلاق، امکان‌پذیر نیست. در این میان، رویکرد اصول‌گرایی، چهار اصل اتونومی، سودمندی، عدم ضرر رسانی و عدالت را برای حل مسایل اخلاق پزشکی پیشنهاد می‌کند. این رویکرد، از مبانی فلسفی سکولار برآمده و در درون خود از جامعیت و انسجام لازم برخوردار نبوده و در تعارضات اخلاقی نیز کارآمد نیست. در بررسی این اصول با مبانی اسلامی، نقاط ضعف و قوت هر یک روشن و دیدگاه اسلام درباره هر کدام، با استناد به آیات و روایات تبیین شده است. اتونومی، با نگاه وظیفه‌گرایانه، جلب رضایت بیمار را وظیفه پزشک می‌داند و آن را اصل خدشه‌ناپذیر اخلاق پزشکی می‌شمرد. اما در فرهنگ دینی، در صورت تعارض میان خواست بیمار و حکم خدا، عمل به حکم خدا برای تحصیل خشنودی او مقدم است . سودمندی که از نگاه پیامدگرایی برآمده است، سودمند بودن عمل برای بیمار را کافی می داند؛ با آنکه در اخلاق اسلامی، حُسن فعلی بدون داشتن حُسن فاعلی ارزش اخلاقی ندارد، گرچه برای بیمار سودمند است. عدم ضرر رسانی، سومین اصل از اصول اخلاق پزشکی نوین است که البته در تعارض با اصل اتونومی، کارایی خود را از دست می‌دهد و لذا اتانازی و سقط جنین، که مباشرت یا مشارکت در گرفتن جان بیمار یا نوزاد است، به استناد اتونومی مجاز می شود. اما در فرهنگ اسلامی، قواعد نفی ضرر، نفی حرج و اضطرار بر همه احکام حاکم است و حتی وظایف دینی در صورت ضرری بودن، با تخفیف یا تعطیل روبرو می‌شوند. عدالت در توزیع منابع، امکانات و خدمات بهداشتی درمانی، مورد تأکید اخلاق پزشکی نوین است. اما آموزه-های دین، عدالت به معنایی فراتر و گسترده‌تر را مورد توجه قرار داده، همه انسانها را در برخورداری از حق حیات و سلامت برابر شمرده و رعایت مساوات در حقوق اجتماعی را وظیفه حاکمان در برابر مردم دانسته است. پس از نقد و بررسی اصول چهارگانه از منظر اسلام، سه فضیلت تقوا، احسان و امانتداری، از مجموع فضایل اخلاق اسلامی استخراج و استنباط گردید که هدف و مقصود نهایی از تدوین این پایان نامه نیز همین امر بوده است. تقوا، جامع‌ترین فضیلت اخلاق اسلامی است که در واژگان قرآن بیش‌ترین فراوانی را دارد و ملاک کرامت و شرافت انسان، نزد خداوند شمرده می‌شود. برخورداری از این فضیلت، عامل پیشگیری از برخی مشکلات و راهگشای بسیاری از معضلات اخلاقی در حوزه درمان است. احسان، کاربردی‌ترین فضیلت اخلاقی است که منشأ خدمت، خیرخواهی و خیر رسانی با انگیره الهی می‌شود و در ارائه خدمات درمانی، بسیار کارآمدتر از اصل سودمندی است. احسان شمردن حرفه پزشکی، آن را مشمول قاعده‌ای می سازد که در روابط پزشک و بیمار نقش تعیین کننده‌ای دارد.امانت‌داری، عام‌ترین فضیلت اخلاقی است که گستره آن در حوزه درمان، رعایت صرفه و صلاح در اموال عمومی، عدالت در توزیع امکانات و منابع انسانی، مسئولیت‌پذیری حرفه‌ای، حفظ محیط زیست، مراقبت از جسم و ناموس بیمار، رازداری و حقیقت‌گویی را در بر می‌گیرد. امانت‌دار بودن، پزشک را بهره‌مند از قاعده استیمان می‌سازد که در منابع فقهی مطرح گردیده است.

چکیده تعارضات اخلاقی یکی از مهم¬ترین مسائل اخلاقی پزشکان است که در طی فعالیت حرفه‌ای آنان، به کرات رخ میدهد و در صورتی که پزشک، توانایی و مهارت کافی برای مواجهه با آن را کسب نکرده باشد، ممکن است به سمت رفتارهای غیراخلاقی سوق داده شود. روشن شدن ابعاد مختلف این معضل اخلاقی، از یک سو پزشکان را در رفع بلاتکلیفی حاصل از مواجهه با یک تعارض اخلاقی یاری می¬دهد و از سوی دیگر، زمینه را برای پژوهش¬های بیشتر و سیاست گذاری¬های علمی¬تر فراهم می¬آورد. مکاتب اخلاقی مختلف، به شیوه¬های گوناگونی با تعارضات اخلاقی مواجه شده‌اند. ساختار برخی از نظریه‌‌‌‌های اخلاقی به گونه‌ای است که با مشکل تعارض اخلاقی مواجه نمی-شوند و یا به سادگی آن را رفع می¬کنند، ولی نظریه‌هایی که قائل به اصول اخلاقی متعدد هستند، بطور جدی با مشکل تعارض اخلاقی روبرو هستند. این نظریه ها که اکثریت مکاتب اخلاقی را شامل می¬شوند، از راه¬های گوناگونی مانند رتبه¬بندی اصول، قائل شدن به استثنا، تکیه بر شهود و حتی انکار امکان وجود تعارض، در صدد توجیه مسئله برآمده¬اند. متخصصان اخلاق زیستی، درپی ارائه یا دفاع از یک نظری? خاص نیستند، بلکه دغدغ? اصلی آنان، حل تعارضات اخلاقی، در عرصه¬ی فعالیت¬های حرفه¬ای پزشکان و تسهیل در امر تصمیم‌گیری¬های اخلاقی آنهاست. از این رو آنان در اغلب موارد، تلاش کرده‌اند تا با تلفیق مناسبی از مکاتب اخلاقی گوناگون، به یک راه حل کاربردی و مفید دست یابند و بدین منظور، مدل¬های تصمیم¬گیری متعددی را ارائه کرده¬اند که هیچ¬یک پاسخگوی همه¬ی مشکلات اخلاقی پزشکان نیست. بر خلاف تعارضات اخلاقی‌ای که در فلسف? اخلاق مورد بحث قرار می¬گیرند، بیشتر تعارضاتی که در حوزه¬ی اخلاق کاربردی، مطرح می¬شوند، تعارضات واقعی نبوده و در واقع، تعارض‌نما هستند و بلاتکلیفی فرد تصمیم‌گیرنده، پس از لحاظ کردن همه¬ی جوانب یک موقعیت خاص، برطرف می¬گردد. توجه کردن به جزئیات موثر در حل مسئله، خود راهکار مهمی است که مهارت پزشک را می¬طلبد و از مهم¬ترین مراحل حل یک تعارض به شمار می‌آید. حل تعارضات اخلاقی پزشکان، بدون کسب مهارت در حل این تعارضات، امکان¬پذیر نیست و تسلط در بکارگیری یک مدل تصمیم‌گیری، می تواند جزئی از این مهارت‌آموزی باشد. بعلاوه، تلاش های فردی پزشکان، به تنهایی برای کسب این مهارت کافی نیست، بلکه اولا به پژوهش-های فلسفی و روا

با توجه به گستردگی نقش رسانه های جمعی در جهان معاصر و کارکرد ویژه آنها در شکل دهی افکار عمومی و نیز با توجه به وجود زمینه های مناسب برای انحرافات اخلاقی فعالان این عرصه، اهتمام به رعایت ارزش های اخلاقی در این حوزه ضرورت بیشتری یافته است. در غرب، منشورات اخلاقی متعددی در قرن بیستم درباره حرفه خبررسانی از سوی موسسات و مراکز بزرگ مرتبط تنظیم و ارائه شده است. در اسلام نیز توجه ویژه ای به مسئله خبررسانی شده است. در این مقاله ضمن ارائه گزارشی از منشورات جهانی اخلاق رسانه و مقایسه آن با دستورات اخلاقی اسلام برتری های اخلاق اسلامی در این زمینه تبیین شده است.