جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بى‏شک، قرآن کریم افزون بر اینکه یک کتاب مقدس دینى است که برای رهنمون آدمى به سعادت دنیا و آخرت آمده‌، یک شاهکار ادبى نیز هست که ضمن برخوردارى از فصیح‏ترین و بلیغ‏ترین اسلوب‌هاى بیانى عصر خود، آنها را به کمال رسانیده است. روشن است که فهم قرآن کریم و به عبارت دیگر فهم صحیح قرآن در گرو آشنایى بهتر و بیشتر با اسلوب‎هاى ادبى رایج در عصر نزول است. در این پژوهش که با هدف بررسی صور بیان در جزء دوم قرآن و دریافتن غرض بیانی و تأثیر آن در ترجمه انجام شده است، با روش توصیفی _ تحلیلی دریافته شده است که تمام مباحث علم بیان اعم از تشبیه، استعاره، مجاز مرسل، مجاز عقلی و کنایه با انواع آنها در آیات جزء دوم همچون سایر سایر بخش‌های قرآن به کار رفته است، از این رو در ترجمه‎ی آیات، برای رعایت نقش آنها در زیبایی کلام، باید ترجمه‎ای را ارئه کرد که تا جایی که ممکن است ارکان اصلی این صور بیانی به طور وضوح در ترجمه خودنمایی نکند. لازم است در ترجمه این تصاویر بیانی گاه از ترکیب وصفی و گاه اضافی یا عباراتی که گویای غرض بیانی است، استفاده و گاه توضیح یا توضیحات کوتاهی در خلال ترجمه ذکر شود تا مراد و مقصود خداوند در کاربرد این تصویرها بر مخاطب آشکارگردد.

چکیدهدر این پژوهش به بررسی عوامل زیبایی‌شناسی شعر انوری از دیدگاه علم بدیع می‌پردازیم. علم بدیع یکی از شاخه-های علوم بلاغت است، که در لغت به معنی چیز تازه و نو، و در اصطلاح علمی است که باعث زیبا سازی کلام می‌شود و یا سخن ادبی را ارتقاء می‌بخشد، و به طور کلی به دو دست?: بدیع لفظی و بدیع معنوی تقسیم می‌شود. در گذشته به علم معانی و بیان که از دیگر شاخه‌های علوم بلاغت هستند نسبت به بدیع توجّه بیشتری می‌شد؛ امّا امروزه با توجّه به سیر طولانی و کشف عوامل زیبایی‌سازی شعر در این حیطه، باعث توجّه بیشتر به این دانش شده است. شاعران با استفاده از دانش بدیع توانسته‌اند به جذابیت و گیرایی و همچنین تأثیر هر چه بیشتر در مخاطب خود بیفزایند. انوری نیز از این مورد مستثنی نیست. دیوان او که شامل: قصاید، قطعات، غزلیات و رباعیات فراوان می‌باشد، سرشار از این زیبایی‌های ادبی است، مخصوصاً قصایدش نسبت به دیگر اشعارش از صنایع بدیعی بیشتری برخوردارند. انوری که شاعری مدح‌گوی است توانسته با استفاده از این عوامل زیبایی، توجّه ممدوح خود را برانگیزد، و با توجّه به زبان فاخر و قصاید استوارش او را یکی از سه پیامبر شعر فارسی دانسته‌اند. از پر بسامدترینآرایه‌های به کار رفته در دیوان انوری در حوز? بدیع لفظی می‌توان: موازنه، جناس، سجع، تکرار و ... و در حوز? بدیع معنوی: اغراق، حسن تعلیل، ارسال‌مثل، تلمیح، مراعات‌النظیر، لفّ‌ونشر و ... را نام برد.

شیـخ محمّد مشهوربه مــعـروف نـودهی ( 1166- 1254هـ ق ) ازعلماء بزرگ اسـلام و قوم کـُرد ، در زمینه علوم دینی بوده است . وی شا فعی مذهب و در عقیده متمایل به اَشـاعره است . خاندان وی نسب خود را به نبـیّ اکرم (ص) می رسانند وی عالمی بزرگ در دانش های منقول و معقول ، و ادیبی توانا درفنون ادب بوده است . شیخ معروف عالمی جامـع ومدرّسی کامل وشاعری کم نظیربودکه علاوه برزبان و فرهنگ کردی ، درزبان وفرهنگ های عربی و فارسی نیز تسلّطی حیرت انگیز داشت . وی در نظم بسیار توانا بود و نزدیک به ده هـزار بیتی که از وی بجای مانده است گواه خوبی برصـدق این مدّعا است . دامنه فعّالیّت علمی وی بسیارگسترده است ،گاهی درادبیّات وفـقه گاه درمنطق واصول فـقه وگاهی در کلام وتجـوید ، به تحقیق وتأ لیف می پرداخت . درسبک شعری ، اشعارش به اشعار جاهلی وشاعران عصر طلایی ادبیّات عبّا سی ، پهلومی زند . غالب عمروی درشهر سلیمانیّه به تدریس وتألیف و تنظیم سپری شده است . پرکاری وی سبب تألیف بیش از شصت کتاب ومنظومه ، به زبان های عربی وکردی و فارسی ،گشته است . وی در مدح رســـول اعظم ( ص ) اشــعار بسیاری سروده که یادآور اشعار بوصیـری است. از جمله منظومه های وی ، منظومه " فتح الرَّحمن فِی عِلـمَیِ المَعَانِی وَالبَیـانِ " است ، که درآن امّهات دو علم مهمّ بلاغت ، یعنی معا نی وبیان را ، درنهایت روانی و ایجاز ، به رشته نظم درآورده است . وی سرودن این منظومه، در کمتر ازیک هفته را ، از الطاف خداوند نسبت به خود برمی شمارد. بخش معانی این منظومه خود شامل یکصد ونود وپنج بیت است . شــیخ این منـظومه را از نظر ترتیب مباحث ، به روش علماء سلف و پایه گذاران این علمیعنی سکّاکی و عبدالقاهرجرجـا نی و تفتـازانی ، به نظم درآورده است . نکته قابل ذکردرباره این اثـرآن است که وی ازورود به مباحث جزئی واختلافی وذکر اقوال ،خودداری کردهوغالبًا نظرهای اِ جماعی، را بیان نموده است.ازجمله ویژگی های دیگراین منظومه استفاده کردن ازآیات قرآن کریم به عنوان شاهد مثال است. می توان وجود فراوان ابیات موقوف المعانی دراین منظومه راخصیصه دیگر آن شمرد. عمربا برکت و قریب نود ساله وی،به همراه هوش سرشاروطبع شعری روان وایمان قوی و پشتکار زیاد واستفاده از فرصت ها، باعث شد تا ازوی عالمی منحصربه فردباآثاری فراوان،وشهرتی عالم گیر بسازد.

طباق یکی از آرایه‌ها و فنون بدیعی است که در بلاغت قدیم و جدید مورد توجه پژوهشگران بوده است. این صنعت که در کتاب‌های نقد و بلاغت قدیم با نام‌های گوناگونی هم‌چون مطابقه، تطابق، تطبیق و تکافو شناخته شده است امروزه با نام طباق و تضاد شناخته می‌شود‌. می‌توان گفت در کنار این فن ادبی، متناقض‌نما نیز به عنوان یکی از جذاب‌ترین و پردامنه‌ترین مباحث زیبایی‌شناسیِ متن جایگاهی ویژه یافته است. بهره‌گیری از تعبیر متناقض‌نما از عالیترین شیوه‌های آشنایی‌زدایی هنری به ‌شمار می‌رود، که موجب دور شدن از حالت عادی و در نهایت برجسته سازی کلام و تأثیر گذاری چشمگیر بر مخاطب می‌گردد.از جمله متونی که شگرد متناقض‌نما و آرایه تضاد در آن بسامدی قابل توجه و اثر گذاری دارد کتاب نهج البلاغه است. این متن که صرف نظر از بعد دینی خود، اهل ذوق و بلاغت را شیفته بیان و اسلوب خود کرده، قابلیت آن را دارد که از این دیدگاه نیز مورد بررسی و کاوش قرار گیرد. پژوهش حاضر با نگاهی گذرا به بلاغت نهج البلاغه و بررسی معنای لغوی و اصطلاحی طباق و پس از آن فن متناقض‌نما به پیشینه و کارکرد این دو فن می‌پردازد و سپس به ارائه و تحلیل نمونه‌های موجود از این دو صنعت در کتاب گران‌سنگ نهج البلاغه روی می‌آورد.با توجه به کارکرد طباق و متناقض‌نما در نهج البلاغه می‌توان این‌گونه بیان کرد که حضرت علی (ع) از این فنون به خوبی در کلام خویش استفاده نموده است. چنین استنباط می‌شود که هرگاه حضرت علی (ع) قصد روشنگری در مورد دنیا و یا ایجاد معرفت الهی در مردم را داشته، از این فنون بهره بیشتری برده‌ است. می‌توان یکی از علت‌های گزینش این گونه بیان، در موضوعات پیش‌گفته را دو بعدی بودن دنیا و عدم شناخت حضرت حق با حواس ظاهری دانست.

استثناء، یکی از مباحث علم نحو است که با توجه به اسرار و رموز نهفته در آن، جایگاه ویژه ای را در قرآن به خود اختصاص داده است . اندیشمندان و صاحب نظرانِ علم بلاغت نیز آن را به عنوان یکی از شگردهای ایجاز و اختصاص در کلام برشمرده و از زوایای مختلف به بحث و بررسی در اسلوب آن پرداخته اند . رساله ای که هم اکنون با عنوان «جلوه های زیباشناختی استثناء در قرآن کریم» ارائه گردیده، پژوهشی است در خصوص جنبه های بلاغی استثناء در آیات شریفه قرآن . تحقیق حاضر، در پنج فصل تنظیم شده که در فصل اول به منظور آشنایی خواننده با ماهیت رساله، به مباحثی در خصوص زیبایی شناسی اشاره شده است . فصل دوم، بر اساس نیاز هر پژوهش به پیشینه تحقیقاتی، به تاریخچه ی بلاغت و اهمیّت آن از دیدگاه بزرگان اختصاص داده شده است . در فصل سوم (به عنوان پایه و اساس فصل بعد)، قواعد و اصول استثناء به طور موجز و مکفی به همراه تعاریفی از مفاهیم آن، بیان گردیده است . فصل چهارم، بخش اصلی رساله بوده و مشتمل بر شواهد استثناء در آیات قرآن کریم است؛ که هر آیه از نظر علم نحو و بلاغت، و با توجه به کتب تفسیر بررسی شده است. در این راستا استثناءاتی مشاهده گردید که توسط ادات مشهور صورت نگرفته بودند؛ لذا این موارد شاذ، با عنوان «استثناءات استثناء» در فصل پنجم جمع آوری شده است . اغراض استثناء در قرآن عبارتند از: ارشاد، استهزاء و کنایه، توصیف و بیان حال، رد و انکار مخاطب، تبیین و روشنگری، تذکر و آگاهی، و هشدار و گوشزد، تهدید و انذار، تسلی خاطر،بیان حکم، دفع توهم، تاکید، تتمیم و تعلیل، توبیخ و تحقیر، تبرئه، مبالغه، مدح وذم، بشارت، اعتذار، تقریر و تضرع، دریغ و حسرت، تشویق، تعجب، تعظیم و تکریم .

علاوهبر شاخه های مهم و شناخته شده ی علوم بلاغی؛ همچون علم «بیان» و «بدیع»، استفاده از عنصر عاطفه نیز در بلاغت و لطافت بخشی سخن یا متن ادبی تأثیر بسزایی دارد. خطیب موفق، علاوه بر اطلاعات قوی، باید دارای آگاهی وسیعی نسبت به خصوصیات روانی مخاطبین باشد تا بتواند بر آنها اثرگذار باشد.نگارنده ی پژوهش حاضر با عنوان «بررسی مفاهیم عاطفی در حوزه ی بلاغت در سخنان امام علی-علیه‏السّلام- »با توجه به اهمیت بحث، ضمن اشاره به شواهدی از خطبه ها، نامه ها و حکمت های نهج البلاغه ،در پی اثبات این فرضیه است که در سخنان امیرالمومنین -علیه‏السّلام-، گونه گونی عاطفه به عنوان عنصر مهمی در بلاغت و لطافت بخشی کلام حضرت مورد توجه ویژه قرار گرفته است.پژوهش حاضر به عنوان نگاهی نو به موضوع بلاغت می تواند در ارائه ی شیوه های تازه به منظور ابراز مکنونات خاطر گویندگان، نویسندگان و سرایندگان بسیار قابل توجه باشد.در پژوهش حاضر، نگارنده با رجوعبه منابع مختلف بلاغی و روانشناسی، ترجمه ها و شروح نهج البلاغه و مطالعه ی تاریخ زندگانی حضرت امیر-علیه‏السّلام- در دوره های مختلف، می کوشد ابتدا تعریفی از عاطفه در لغت، روانشناسی، ادب و بلاغت ارائه و آنگاه اقسام عاطفه و سنجه های آن را بررسی کرده و در پایان با بررسی های موردی، به تحلیل موضوع مورد نظر پرداخته شده تا راز لطافت بلاغت علوی را بیش از پیش روشن سازد.

زبان مهم ترین ابزار ارتباط میان انسان ها برای بیان مفاهیم ذهنی آن هاست. هر زبان و گویشی اسلوب های خاصی دارد که متکلم با به کارگیری آن می تواند با کلام خود بر روح و جان مخاطب تاثیر بگذارد. از جمله آن زبان ها، زبان قرآن (زبان عربی) و از جمله آن اسلوب ها، اسلوب تاکید است.قرآن اسلوب های تاکیدی فراوانی را در خود جای داده است. اسالیب تاکیدی قرآن دارای شیوه ها، شاخه ها و مسائل گوناگونی است و می توان از دیدگاه هایی چند به این موضوع پرداخت.تاکید از مسائل بنیادی علوم بلاغت است و آن چه ما در این نوشتار در زمینه تاکید مورد بررسی قرار می دهیم فراتر از تاکید مصطلح در علم صرف و نحو است و بیشتر در گستره علوم بلاغی قرار می گیرد.این تحقیق در صدد آن است که به استناد آیات قرآنی (در پنج جزء آخر) به توضیح و تبیین بعضی از وجوه تاکید بپردازد که در مجموع در ذیل تقسیم بندی تاکید با اطناب، تاکید با تکرار، و تاکید با روش های بلاغی مورد بررسی قرار می گیرد.

هیچ اثری به اندازه‌ی سخن، قابل بقاء و تأثیرگذار نیست. قرآن کریم از زوایای مختلفی به مقوله‌ی سخن پرداخته است. با توجه به گستردگی بحث در این زمینه، سعی بر این است که در این پژوهش، فقط اهمیت سخن‌گفتن، ‌زمینه‌ها و موانع تأثیر سخن از منظر قرآن مورد بررسی و ارزیابی قرار داده شود.اساسی‌ترین منبع مورد استفاده در این تحقیق، قرآن بوده که به کمک تفاسیر و سایر منابع یاری‌رسان در فهم قرآن از جمله متون روایی، مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش، زمینه‌های تأثیر سخن از دیدگاه قرآن در پانزده مورد زیر بررسی شده‌اند.1.آراسته‌گویی 2.استدلال 3.استواری سخن 4.امنت‌داری 5.بلاغت 6.تکرار 7.جدال احسن 8.خیرخواهی 9.ساده‌‌گویی 10.طنّازی 11.عالمانه‌بودن 12.فصاحت 13.موعظه 14.نرمی سخن 15.نیکی سخنهمان‌طور که در نگاه اول همیشه ظاهر یک چیز تأثیرگذار است، در سخن‌وری نیز، آن‌چه اهمیت بیشتری دارد آراستگی سخن، جذابیت و نیکویی آن است. هم‌چنین به نرمی سخن‌گفتن و دوری کردن از خشونت نیز در جذابیت سخن بسیار موثر است. مسأله‌ی مهم دیگر و از جمله ارکان مهم سخن‌وری توجه به نوع مخاطب و سخن‌گفتن مطابق حال اوست. هم‌چنین کلامی که همراه با دلیل و برهان باشد و از استواری مطابق با عقل و منطق برخوردار باشد تأثیرگذاری بیشتری بر مخاطب دارد. جلب اعتماد مخاطب نیز بسیار حائز اهمیت است، در روان‌شناسی تبلیغات نیز اثبات شده که اعتماد شنونده از مهم‌ترین دلایل تأثیرپذیری است: از جمله موارد پانزده‌گانه که موجب جلب اعتماد مخاطبین به گوینده می‌شَود، امانت‌داری و خیرخواهی گوینده است.هم‌چنین تکرار و گوش‌زد کردن پی‌در پی، مواعظ و سخنان پندآموز، سخن‌گفتن با علم و آگاهی نیز موجب تأثیر سخن بر مخاطب می‌گردد.احتجاج و جدال به شیوه‌ی احسن، پیام رسمی قرآن است و از جمله مسائل زمینه‌ساز در تأثیر کلام است.آن‌چه در تأثیرگذاری کلام بر مخاطب اهمیت دارد توجه گوینده و سخنران به همه‌ی این موارد است و در صورت آگاهی و عمل به این موارد بدون شک سخن او بر مخاطبانش تأثیرگذار خواهد بود.در فصل پایانی تلاش شد تا بنابر آموزه‌ای قرآنی و روایی موانع تأثیر کلام و عومل آسیب‌زا در شش مورد بررسی شود: 1.استکبار 2.ختم قلب 3.دنیا طلبی 4.زورگویی 5.طغیان‌گری 6.نارسایی بیان.تکبر و غرور آدمی مانع تأثیر کلام مخاطب بر وی می‌شَود و چنان‌چه عوامل اصلی در ضلالت برخی امت‌ها استکبار آنان در مقابل پیامبران الهی بوده است.آلودگی به گناهان و زورگویی موجب ختم قلب و نفوذ ناپذیری آن در مقابل سخنان حق می‌شود.دنیا طلبی و غفلت از آخرت، طغیان‌گری و زورگویی نیز از جمله موانع دیگر در پذیرفتن سخن حق و موعظه‌های انبیای الهی است.نارسایی بیان نیز مانع از فهم و درک صحیح سخن از سوی مخاطبان است.

هدف اين تحقيق، مقايسه‌‌ بين آراء بلاغت‌پژوهان زبان عربی و زبان‌شناسان درباره معانی اصلی و فرعی انواع انشای طلبی (استفهام، امر، نهی، ندا و تمنی) است. بدين منظور نخست از يک سو نظرات زبان‌شناسان در اين مقوله در شاخه کاربردشناسی زبان و مبحث کنش‌های گفتاری مورد بررسی قرار گرفت و از ديگر سو ديدگاه بلاغت‌پژوهان در اين باره در شاخه علم معانی مورد مطالعه قرار گرفت. پس از جمع‌آوری و تحليل نظرات هر دو گروه در باره اين موضوع، به منظور درک تفاوت‌ها و شباهت‌های آن‌ها مقايسه‌ای صورت گرفت که نتايج حاصل از آن حاکی از وجود شباهت‌های عمده‌ای بين نظرات اين دو گروه است، از جمله تقسيم کلام به خبر و انشا، توجه به معانی غير مستقيم انشا و غيره، و اين خود دليلی است بر تأثيرپذيری زبان‌شناسان معاصر از بلاغت‌پژوهان قديم. اما با اين وجود، نمی‌توان پاره‌ای از تفاوت‌های موجود بين اين نظرات، از جمله تفاوت در حوزه کار اين دو گروه را که گاه حاکی از نوآوری زبان‌شناسان در اين مقوله و توجه آنان به ابعاد ديگری از انشای طلبی است، انکار کرد. از ديگر نتايج حاصل از اين تحقيق که در واقع يکی از کاربردهای آن به شمار می‌رود، ارائه راهکارهايی برای برقراری يک ارتباط دوسويه موفق ميان گوينده و شنونده و هم‌چنين راهکارهايی برای فهم بهتر متونی است که در آن يکی از انواع انشای طلبی به کار رفته است.

هماهنگی لفظ و معنی در قرآن، یکی از ابعاد گسترده‌‌ی اعجاز بیانی آن است و بدین معنی است که انتخاب مناسب الفاظ و تعابیر و شیوه‌ی بیان آنها در قرآن، معنای مورد نظر را به بهترین وجه به خواننده القا می‌کند. در این رساله، موضوع مطابقت لفظ و معنی در قرآن، از طریق توجه به بافت کاربرد الفاظ مفرد و مشتقات آن-ها و مطالعه‌ی نقش برخی عوامل ساختاری مانند سبک ادبی خاص و بلاغت، نظم و انسجام، آهنگ و موسیقی آیات قرآن در دلالت الفاظ بر معانی آن، با تحلیل‌های ادبی و زبان شناختی(علم تحلیل‌گفتمان و معنی‌شناسی) بررسی شد.مساله‌ی هماهنگی لفظ و معنی از سه بعد متفاوت بررسی شد که موارد تاثیر بافت بر رابطه‌ی لفظ و معنی، نقش بلاغت در این رابطه و هم‌چنین تاثیر کاربرد اصول زبان‌شناختی انسجام و توازن بر موضوع مطابقت لفظ و معنی را شامل می‌شدند.روش استفاده شده در این پژوهش کتابخانه‌ای است. نمونه-ها از کتاب قرآن انتخاب شدند و با استفاده از داده‌های جمع‌آوری شده از کتب و منابع گوناگون از جمله نرم-افزار "سلسبیل" ، از دو دیدگاه ادبی و زبان‌شناختی توصیف و تحلیل شدند. در این تحلیل‌ها از نظریه‌های مختلف ساختارگرایی سوسور، نقش‌گرایی هالیدی و فرضیه‌ی گرامون در توازن آوایی بهره گرفته شد. نتایج بخش‌های مختلف پژوهش از این قرار است: انتقال معانی دقیق الفاظ در ساختار کلام قرآن تنها در بافت زبانی و در ارتباط الفاظ با یکدیگر انجام می‌گیرد. موسیقی موجود در الفاظ و آیات قرآن با معانی دلالت‌شده از آن‌ها هماهنگ است و بلاغت و زیبایی‌های ظاهری موجود در آیات قرآن علاوه بر تاثیر زیبایی‌شناختی بر مخاطب، در القای معنی مورد نظر از آیات نیز نقش دارد.