جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هسته بنیادین دین‌داری ایمان است که شکل‌گیری آن مرهون شرایط و مؤلفه‌های مختلفی است. از‌جمله مؤلفه‌های تشکیل‌ دهنده ایمان بعد گرایشی عاطفی آن است که این مؤلفه‌ را می توان در متون دینی و نیز از نگاه روان‌ شناختی بررسی کرد. هدف از پژوهش حاضر، تبیین نقش عاطفه در ایمان از دیدگاه متون دینی و روان‌ شناختی است. در این تحقیق که از روش تحلیل اسنادی استفاده شده است، پاسخ به چند پرسش مد‌نظر است: چه رابطه‌ای میان عاطفه و ایمان وجود دارد؟ آیا عاطفه می‌تواند در پدید آمدن ایمان و تقویت آن نقش داشته باشد؟ آیا ایمان نیز می تواند در تقویت عاطفه اثرگذار باشد؟ یافته‌ها از تحلیل متون دینی (آیات و روایات) نشان داد که عاطفه با ایمان رابطه‌ای دو‌ سویه دارد. از سویی عاطفه با مصادیقی مانند محبت و خشیت در پدید آمدن و تقویت ایمان نقش دارد، و از سوی دیگر ایمان به عاطفه جهت می دهد و به آن ثبات می بخشد. نتیجه آنکه محبت انسان به خداوند در پرتو شناخت ابتدایی و بر‌اساس حب ذات به کمال مطلق شکل می گیرد و با افزایش شناخت، ایمان نیز تقویت می گردد. به‌طور متقابل ایمان نیز به محبت انسان جهت می دهد و در ارتباطی دو‌سویه عاطفه و ایمان تأثیر و تأثر متقابل خود را تداوم می بخشند.

تربیت اسلامی از زمان طلوع اسلام در جزیرة العرب به پر چمداری پيامبر (ص) جلوه ای خاص ونمود ویژه ای یافت واین انسان برگزیده بهترین شیوه‌های تربیتی را برای اصلاح انسانها به کار گرفت وتوانست در قلوب ظلمانی عرب جاهلی نفوذ کرده و آنها را به طریق سعادت رهنمون سازد.با توجه به نیاز جدی جامعه‌ی امروز به مسائل تربیتی،به ویژه تربیت کودک ،دست اندرکاران امر تربیت و روانشناسان را واداشته تا مباحث جدیدی را مطرح نمایند. دراین پژوهش با روش توصیفی– تحلیلی وبا مدد از احادیث ، روایات وسیره گفتاری و رفتاری پيامبر (ص) درزمینه تربیت کودک به تبیین آن با مسائل عاطفی پرداخته ایم،و با درنظر گرفتن گستردگی بحث تربیت و مباحث عاطفی،دربخش سئوالات تحقیق به چند جنبه مهم،از جمله: محبت کافی به کودک ، تکریم شخصیت ، توجه و احترام به احساسات وتفاوتهای فردی کودک ، بازی و شادی با کودک ، عدالت ورزی، و توجه به ادوار رشد کودک اشاره نموده ایم. جهت نیل به این مقصود از منابع قرآنی، حدیثی، تربیتی و روانشناسی استفاده شده است. درفصل دوّم تحت عنوان سه بخش تربیت و نیاز‌ها ی آدمی،دوران کودکی و تربیت عاطفی را بررسی نموده ایم،ودر فصل چهارم با استفاده ازسیره پيامبر (ص) و منابع ذکر شده به بررسی سئوالات پژوهش پرداخته ایم.تأمل در سبک گفتاری ورفتاري پيامبر (ص) با کودکان مبين نيازهاي واقعي و طبيعي در کودکان است. در اینجا بطور اجمال به برخی نتایج حاصل از مراتب نيازهاي عاطفی کودکان که بازتابي از سيره ي حضرت پيامبر (ص) می باشد، اشاره می کنیم: رشد کرامت و عزت نفس در کودکان؛ محبت به کودکان؛ايجاد امنيت براي کودکان؛احترام گذاشتن به کودکان؛ کودکي عمل کردن و بازي با آنان؛ توجه به آزادي کودکان؛ نظارت و مراقبت دائم از آنان؛ صادق بودن با کودکان؛عدم تبعيض ميان کودکان؛پرهيز از تنبيه بدني کودکان؛توجه بی قید و شرط به آنها؛ توجه به تفاوتهای فردی در امر تربیت، تربیتِ متناسب با ادواررشد که درذیل هر کدام توضیحات و روشهایی نیز بیان شده است. علاوه بر آن ،آنچه را که مباحث امروزی بخصوص علم روانشناسی، با دودهه قدمت مطرح می‌کند،چهارده قرن پیش دین مبین اسلام به آنها عنایت جدی داشته و پیامبر عظیم الشّان اسلامبه عنوان اوّلین پرچم دار این آیین مطهر و بی عیب وکاست ،به تمام این اصول توجه خاصی داشته وبه آنها عمل کرده اند و دیگران را نیز در قول و فعل تشویق و تهییج می‌فرمودند، تا در تربیت کودکان دقت لازم را مبذول نمایند.

حسین منزوی و قیصر امین‌پور دو شاعر معاصر هستند که غزلیات آنها را می‌توان در حوزه غزل نو بررسی نمود. غزل‌ نو حاصل برخورد شعر سنتی فارسی و شعر نیمایی است که تقریباً از اواخر دهه چهل شکل گرفت و به تدریج با استقبال شاعران مواجه شد. در این پژوهش به بررسی و مقایسه ساختاری غزل‌های منزوی و امین‌پور در پنج محور زبان، تخیل، موسیقی، معانی (به عنوان یکی از شاخه‌های مهم علوم بلاغی) و عاطفه پرداخته شده است. این پایان‌نامه مبتنی بر چهار فصل است که فصل اول شامل کلیات (مبانی نظری، سیر تحول غزل و تقسیم‌بندی غزل معاصر)، فصل دوم و سوم شامل بررسی ساختاری غزل‌ منزوی و امین‌پور براساس پنج محور برشمرده و فصل چهارم مقایسه ساختاری غزلیات این دو شاعر به لحاظ این پنج محور است. نوگرایی در حوزه زبان و تخیل از ویژگی‌های غزل‌های منزوی و امین‌پور است اما در این میان منزوی، ضمن توجه به تازه کردن زبان‌ غزل خود دارای رویکردی باستان‌گرایانه به زبان است. همچنین از نظر موسیقی بیرونی، منزوی دارای نوآوری‌ها و ابداعاتی است. در حوزه علم معانی هر دو شاعر از ابزارهای این علم برای موثرتر کردن کلام خود بهره برده‌اند اما در این زمینه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی دارند. از دیدگاه عاطفه، در غزل‌های منزوی بیشتر به عواطف فردی که مهم‌ترین آنها عشق است، پرداخته شده اما در غزل امین‌پور به مجموعه‌ای از عواطف فردی و اجتماعی توجه شده است.

«حتی» در زبان عربی، حرفی از حروف معانی است، و به جهت افاده معانی مختلف، تعداد زیادی از نحوی های بصره و کوفه به تبیین معانی آن پرداخته و از مشکلات و تعدد وجوه و تشعب اقوال در مورد آن شکایت کرده اند: تا جایی که در مورد «حتی»‌ گفته شده: «حتی حتحت قلوب النحویین» «حرف حتی، دل و دماغ نحوی ها را به درد آورده است» و نقل کرده اند که: «مات الفراء و فی نفسه شی من «حتی» (بایستی 448:1992) «فراء» مرد و حال آن که مجهولاتی از حتی در ذهنش بود»، این حرف دارای سه معنای حقیقی بوده و در زبان عربی - همان طور که خواهد آمد به معنای انتهای غایت، تعلیل و استثنا می آید و در این زبان وحیانی، با سه عنوان نحوی متفاوت استعمال می شود (طبق نظر نحوی های بصره): 1- حرف جر؛ 2- حرف عطف؛ 3- حرف ابتدا و نحوی های کوفه عنوان چهارمی به این تقسیم اضافه کرده اند که «حتی» حرف نصب است و به فعل مضارع نصب می دهد، و هر کدام از این عناوین دارای احکام مخصوص به خود می باشند که ذیلا به آن ها اشاره می شود.

در رویکرد اسلامی، خانواده، هم محیط پرورش و کمال یافتن افراد است و هم زیرساخت جامعه اسلامی به حساب می آید. چنانچه کمال انسان ها در رسیدن به مقام عبودیت و اخلاص یا همان مقام توحید باشد، نقش ها و وظایفی هم که برای ارکان خانواده و همچنین برای یک خانواده و ارتباطات بیرونی آن تعریف می شود، می بایست همسو و هم آهنگ با آهنگ توحید و بندگی باشد. لذا شکلی متفاوت با نقش ها و وظایف و ارتباطات خانواده غیر توحید محور پیدا می‏کند. بر اساس اهمیت موضوعِ توحید و توحید محوری در ارکان خانواده، در این پژوهش، بر رابطه بین توحید محوری و نقش‏ها و وظایف هر یک از ارکان خانواده تاکید می‏شود. پس از بیان تعریف کلی از توحید محوری و ابعاد و مراتب و گستره آن، یافته‏های تحقیق ارائه خواهد شد. روش تحقیق، کتابخانه‏ای است و از طریق تحلیل محتوای منابع دست اول (آیات و روایات) و دست دوم (منابع اندیشمندان دینی و تحقیقات انجام گرفته) صورت می‏پذیرد. نتایج به دست آمده از مطالعات تحقیق نشان می‏دهد: 1. توحید، که اصل محوری در کلام اسلامی و مهم‏ترین شاخص و تمایز بخش میان زندگی اسلامی و غیر اسلامی است، در میان بیان الگوهای عملی در شکل‏گیری خانواده و در تعریف نقش‏ها و وظایف و تعریف ارکان خانواده، نه تنها به عنوان اصل محوری دیده نمی‏شود بلکه توحید محوری به عنوان یکی از اولویت‏های زندگی در عرض دیگر اولویت‏ها و پس از آن‏ها، ملاحظه شده و ابعاد و گستره آن در همه زوایای زندگی خانوادگی به خوبی تبیین نشده است. این امر غالباً خانواده را به تأثیرپذیری از الگوهای غیر توحیدی و سکولار می کشاند. چه این که در روابط بیرونی خانواده نیز این اصل، مهجور واقع شده است. 2. در تعریف نقش‏ها و مسئولیت‏های ارکان خانواده: در منابع موجود، برای مرد در خانواده، «ولایت» و سرپرستی تبیین شده است اما به دلیل اتخاذ تعریفی محدود از «ولایت»، نقش مرد را در گستره ای متناسب با نظام‏های سنتی قدیمی تعریف می‏کند که برای شرایط زمانی کنونی، ناکافی و یا ناکارآمد می نماید. با اصلاح تعریف ولایت مرد در خانواده، از تعریف فقهی، آن هم در حوزه فردی، به تعریف کلامی، کارکرد مرد در خانواده شکل توحید محورانه، کارآمدتر و امروزی به خود خواهد گرفت. همچنین در منابع موجود، نقش ها و کارکرد زن در خانواده، با استنادهای غیر مجتهدانه به آیات و روایات به گونه‏ای تبیین می شود که در نهایت، زن به فردی با اختیار و اراده بسیار محدود، و برای آرامش مرد و پرورش نسل تبدیل می‏شود و ایمان او به ایمانی زهدگرایانه توصیه می شود. در حالی که با در نظر گرفتن ضرورت اصل توحید محوری به عنوان محوری‏ترین و اصلی‏ترین وظیفه در تعریف وجود زن، نقش‏ها و وظایفی برای او تبیین می‏شود که نه تنها گستره اختیار و اراده او را تنگ و محدود نمی کند بلکه با هماهنگی با نقش‏ها و وظایف مرد، به ساختن خانواده‏ای توحیدی و پرورش نسل توحیدمحور نایل می ایند. 3. در بررسی روابط بیرون خانواده، با ملاحظه اصل محوری توحید، کارکردهای خانواده در بیرون از خود یعنی در خویشاوندان، در سازمان‏ها و در جامعه، در تمامی ابعاد سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، کارکردی اثرگذار بوده و زیرساخت جامعه اسلامی که بسترساز عبودیت و بندگی و اقامه کلمه توحید است را مستحکم‏تر می‏سازد.

عاطفه یکی از احوال وجود انسان است که نسبتی پیچیده با عمل و شناخت دارد. مارتا نوسبام عاطفه را از انحاء شناخت می‌داند و معتقد است که عاطفه شناسایی اموری است که در زندگی فرد از اهمّیّت زیادی برخوردارند و در عین حال در کنترل او نیستند. در نگاه او بر خلاف بسیاری از حالات مشابه، عاطفه ناظر به موضوع است. همین مسئله مؤیّد این نکته است که عاطفه نوعی شناخت است. مقصود بودن موضوع شناخت در عواطف باعث می‌شود که این نحوه از شناخت تفاوت‌هایی با سایر انواع آن داشته باشد. به این ترتیب، نوسبام این نظریّه را که از یک سو، با تأکید بر موضوع داشتن عواطف، شناختی است و از سوی دیگر، با مقصود دانستن این موضوع، ارزشی است، نظریّه شناختی‌ ـ‌ ارزشی عواطف می‌نامد.

ایمان دینی از ابعاد و زوایای مختلفی قابل تأمل و تحلیل عقلانی است. یکی از ابعاد ایمان که در سده اخیر بیشتر مورد توجه بخشی از متفکرین قرار گرفته است، بعد عاطفی و ارادی آن است. ویلیام جیمز، فیلسوف معروف آمریکایی از کسانی است که در برخی از کتابهای خودش بخصوص مقاله « اراده معطوف به باور» به این موضوع پرداخته است. او با بیان تفاوت‌های موجود میان باور دینی و دیگر باورها و اهمیت خطیر و حیاتی این دسته از باورها به نقد دیدگاه قرینه گرایان می‌پردازد و نشان می‌دهد که دخالت اراده و عواطف و احساسات در این نوع از باورها، به عقلانیت ایمان دینی صدمه‌ای وارد نمی‌سازد. در این مقاله گزارش تحلیلی از دیدگاه وی در این زمینه ارائه شده است.

شبستری در مثنوی گلشن راز که متنی عرفانی است، با تکیه بر پیوند دیرینه عرفان و زیبایی، برای بیان و تجسم بخشیدن به دریافته های مجردش، از ابزارهای گوناگون زیبایی آفرینی و جمال افزا استفاده می کند تا انتقال پیامش را آسان کند و بر تاثیر کلامش بیفزاید.مقاله پیش رو، گلشن راز را از منظر زیبایی شناسی نگریسته و بر آن است تا نشان دهد که شیخ محمود شبستری، تشبیه را ابزاری مناسب برای بیان مشابهت های خیال انگیز میان مفاهیم مجرد و پدیده های عینی تشخیص داده و به فراوانی از آن استفاده کرده است.اما او برای انتقال اندیشه های عمیق تر یا تجربه های شهودی، به ترتیب استعاره و نماد را به کار می گیرد، هم چنان که برای بیان مفاهیم و اندیشه های دو سطحی، کنایه، ایهام و پارادوکس را ابزارهایی کارآمد می یابد که قادر به انتقال چنین دریافته هایی هستند.

در پژوهش حاضر در بحث از چگونگی وصول به حق از سه طریقه اصلی سخن رفته است. این طریقه ها عبارت اند از: طریقه معرفت، عمل و محبت . معرفت از جنس شهود است که با علم رسمی تفاوت دارد. برای وصول به این معرفت آدمی باید لوح دل را از علوم رسمی پاک کند. ازنظر مولوی بنیاد حقیقت عمل در توجه به حق است. و اگر آدمی در انجام عمل به چیزی غیر از حق توجه کند گویی که عملی انجام نداده است.و اگر کسی معرفت حقیقی داشته باشد نه از سر ترس و عادت عمل می کند و نه به خاطر شهرت یا توقع پاداش . محبت نیز در مثنوی ، طریقی متمایز از دیگر طریقه ها معرّفی شده است.این طریقه سالک را زودتر و آسانتر به حق می رساند. در نزد مولوی، محبت که زاده معرفت است با پناه جستن به حق نسبتی پیدا می کند.فصل چهارم با عنوان "طریقه های وصول به حق در گیتا" به تفسیر طریقه معرفت ، عمل و ترک عمل می پردازد. البته در ضمن این دو فصل از چیستی معرفت،عمل و نیز از نسبت عمل با معرفت و محبت سخن رفته است. در فصل پنجم، با عنوان"مقایسه و تحلیل : شباهتها و اختلافها "آمده است که مثنوی و گیتا اگرچه مبانی متفاوتی دارند ، اما هر دو از منتقدان دانش ظاهری اند. دراین دو متن همواره این نگرش باقی می ماند که در وجود آدمی نیرویی نامحسوس وجود دارد که بر عقل و دانش ظاهری برتری دارد و می تواند آدمی را به نجات غایی برساند. این نیرو یا توانایی "شهود" نام دارد. این شهود متعلّق به ساحتی است غیر از معرفت فلسفی و رسمی . و ازاین جهت در گیتا معرفت جاویدان و در مثنوی معرفت کشفی یا علم ادیان ،علم اهل دل ،علم تحقیقی و باطنینام دارد. همچنین درعرفان اسلامی و آیین هندو انسان باید عمل خود را فارغ ازهر گونه غرض زاید بجز حق انجام دهد.از اینرو عدم دلبستگی به نتایج عمل اصلی بنیادین است که در عرفان اسلامی و آیین هندو ترک عمل نام دارد.عاشق حقیقی هم کسی است که تسلیم حق باشد و به او پناه جوید. بدین ترتیب می توان گفت که درعرفان اسلامی و آیین هندو هم به محبت توجه شده است و هم به انجام تکالیف دینی و اعمال شرعی. پس طریقه های وصول به حق در عرفان اسلامی و آیین هندو مکمّل یکدیگرند . معرفت زاده عمل است .عمل بی غرض عین معرفت داشتن است. معرفت و عمل نیز با محبت به تکامل می رسند. در این پژوهش پس از بررسی سابقه بحث ، ویزگی ها و مشخصه های سه طریقه اصلی ازطریقه های وصول به حق درعرفان اسلامی و آیین هندو، سعی برآن است که به وجه شباهت و اختلاف این دو سنت عرفانی نیزاشاره شود.