آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در میان براهین اثبات وجود خدا در فلسفه اسلامی، صدرالمتألهین برهانی اقامه کرده که آن را در رتبه پس از برهان صدیقین، شریف‌تر از سایر براهین و بالاتر از آنها می‌داند. در این برهان که صدرالمتألهین نام «برهان معرفت نفس» را بر آن می‌نهد، سعی بر این است که از طریق معرفت حصولی نفس انسان و احکام و عوارض آن به معرفت خداوند نائل آیند. در این کتاب تقریرهای گوناگون حیث برهانی معرفت نفس در فلسفه صدرایی بررسی شده و سپس بر آیات و روایات معرفت نفس تطبیق داده شده است.

یکی از مهم­ترین و پیچیده­ترین حواس انسان، حس لامسه است. لامسه سردی، گرمی، زبری و نرمی، درد و امثال آن در اشیا را به‌وسیله­ی پوست درمی‌یابد. تعریف این حس در فلسفه اسلامی و عصب­شناسی تعریف مشترکی است. لکن عصب­شناسی با تفصیل بیشتری فرایند لامسه را ذکر کرده است. طبق فلسفه ملاصدرا این تفصیل در مورد فرایند لامسه قابل پذیرش است، اما به اعتقاد ملاصدرا علوم اعصاب صرفا علل اعدادی ادراک را مورد بررسی قرار می­دهند. این تبیین در مورد علل اعدادی در آثار ملاصدرا با توجه به طبیعیات زمان ملاصدرا نیز ذکر شده است. بنابراین پیشرفت‌های علوم طبیعی مراحل اعدادی را با تفصیل بیشتر و دقیق­تری مطرح می­کند، اما پس از این مراحل است که ادراک توسط نفس اتفاق می­افتد. قوای لامسه نیز از جمله مباحث مشترک فلسفه ملاصدرا و علوم اعصاب است. علوم اعصاب براساس گیرنده­های حسی و فلسفه­ی ملاصدرا براساس ملموسات قوای لامسه را تقسیم­بندی می­کنند. به نظر می­رسد در این زمینه بهتر است مباحث مربوط به قوای لامسه با توجه به یافته­های علوم اعصاب تغییر یابد.

هدف این پژوهش بررسی «احساس و ادراک در روان‎شناسی و مقایسه آن با دیدگاه ملاصدرا» است. بدین مظور ابتدا با مراجعه به منابع روان­شناختی معتبر مانند آثار بروس گلداشتاین، جیمز کالات، اتکینسون و هیلگارد آخرین دیدگاه‌ها درباره احساس و ادراک استخراج گردید؛ سپس به کتاب­های دست اول ملاصدرا نظیر اسفار، مفاتیح الغیب­ و شواهد الربوبیه به‎ویژه مباحث مربوط به قوای حسی و نحوه ادراک مراجعه گردید و دیدگاه ایشان در این زمینه گردآوری شد. یافته­ها به روش توصیفی- تحلیلی با همدیگر مقایسه گردید و نتایج ذیل به دست آمد: 1- از نگاه عمده روان­شناسان، ماهیت احساس و ادراک امری مادی و از جنس موادی مغزی نخاعی و نهایتاً فعالیت آن است. 2- ادراک طی هفت مرحله رخ می­دهد که از مواجهه انسان با محرک بیرونی آغاز شده، به تجربه هشیار در ارتباط با محرک خارجی و اتخاذ رفتار مناسب در ارتباط با آن پایان می­یابد. 3- گستره ادراک به مدرکات حسی محدود می­گردد و برای انسان ادراکی از سنخ دیگر رخ نمی­دهد یا دست کم با تردید مواجه است. 4-از نظر ملاصدرا احساس و ادراک صرفاً برای نفس اتفاق می­افتد که جوهری مجرد است و امر ادراک‏شده یا صورت ذهنی امری مجرد و فعل و تولید نفس است که نفس آن را هماهنگ با تغییر بدنی می­سازد. 5- ادراک حسی طی پنج مرحله رخ می‏دهد که از مواجهه با شیء خارجی آغاز می‏شود و به ساخت صورت مجرد هماهنگ با آن توسط نفس و تفسیر و تحلیل آن خاتمه می­یابد. 6– ادراک در انسان به ادراک حسی محدود نیست و علاوه بر آن از ادراک شهودی، نقلی، وحیانی و عقلی نیز برخودار است؛ بلکه ادراک­های شهودی و عقلی پایه دیگر ادراکات حتی ادراک­های حسی هستند.

چرا مرگ از امور ضروری این عالم است؟ برای وصول به چه غایتی و بر مبنای کدامین حکمت، مرگ رخ می‌دهد؟ و برای چه مرگ در نظام تکوین تعریف شده است؟ ملاصدرا ضرورت مرگ طبیعی را از منظر علت غائی ذاتی مرگ مورد مداقّه قرار داده است. بدین معنا که با تحول و تکامل نفس از حیات مادی به سوی عالم آخرت، مرگ بدن امری ضروری است به ضرورت عرضی لاحق. پس غایت ذاتی مرگ تکامل نفس است که از توابع و عوارض لاحق آن ترک بدن از سوی نفس و مرگ بدن است. در صورت مرگ بدن و ارتحال نفوس، بالضروره عوارض دیگری نیز بر آن مترتب می‌شود، همچون امکان پیدایش دیگر انسان‌ها یا عدم شقاوت اهل تقوا و غیر آن که برخی به اشتباه آن‌ها را غایت ذاتی مرگ تلقی کرده‌اند. بدین ترتیب سبب فاعلی قریب مرگ، نفس و تحول و تکامل آن است. اسباب فاعلی بعید مرگ، ملک‌الموت و دیگر علل حقیقی تأثیرگذار در مرگ است. توقف قوای نامیه و غاذیه که در علوم طبیعی از آن‌ها بحث می‌شود، از نظر ملاصدرا علل معدّه مرگ و از دلایلی ضعیف و اقناعی هستند و خود آن‌ها با علت غایی ذاتی توجیه‌پذیر می‌باشند.

برای شناخت و تعریف جایگاه معماری در حکمت ملاصدرا درک مغیوم هنر ضروری به نظر می رسد. هرچند که فهم هنر ذبل موضوعاتی است که در فلسفه دچار چالش های اساسی است و ب ختی درکی شفاف از آن حاصل می گردد. مشتوم هنر ان دیدگاههای مختلف قابل بررسی است در فرهنگ ایرانی هنر با وبژگیهای کار خوب و در حد کمال معرفی می گردد. بنابرابن کمال و فضیلت، دانشور به تقواء رادمردی و صعانی همانند آن وارد قلمرو هنر می گردند. ملاصدرا دو خصلت علمی داشت که در دانشمندان کمتر دیده می شود؛ بلی عمق معلومات و دیگری اوج دانش فلسفی اوست .تندرا تنها به مطالعه و خواندن مطالب بسیار درباره مسائل اکتفا نمی کرد، بلکه تعمق در خصوص آنها از ویژگی های بارز وی بوده است. معماری متعالی انسان را از مرحله ی حس به مرحله ی معنا و عقل ارتقا داده و به سمت مرحله درک وجود مطلق ، هدایت میکنند.معماری این خصوصیت ادراک را توسط استعاره به ظهور می رساند.زیرا در بازخوانش فلسفه صدرا و اتحاد عاقل و معقول ،معماری باید حضور ناب معنا در ادراک انسان به واسطه حضور او باشد و از این رو اشتراک معنوی انسان و معماری لازم است. مطابق فلسفه حکمت صدرایی خصوصیات لازم برای تعالی و مانایی بنای معماری در شکل زیر به اجمال معرفی شده است.با این خصوصیات هویت واصالت گونه ای از معماری ایرانی به منصه ی ظهور می رسد.با تعمق در اصول فلسفی ملاصدرا و با لحاظ کردن خصوصیاتی که بر معماری موثر است ،میتوان ویژگی های برخی بناهای شاخص و مانگار را بازیافت که خود مجالی دیگر برای تحقیق میطلبد.

یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین مباحث خداشناسی، علم الهی است که ریشه در ذات دارد و تا صفات و افعال او امتداد پیدا می‌کند. بحث مذکور را تحت عنوان مراتب علم الهی در حکمت متعالیه بررسی کرده‌ایم و به این نتیجه می‌رسیم که آنها عبارت‌اند از: الف) عنایت با حدود پانزده ویژگی که مهم‌ترین آنها عبارت است از علم و علیت و رضای ازلی الهی به نظام احسن؛ ب) قضای ربانی که عبارت است از صور عقلی و کلی همه موجودات عالم در صقع ربوبی با ویژگی جمعی، اجمال، بساطت و ابداعی بودن؛ ج) قدر علمی که عبارت است از صور جزئی و تفصیلی همه موجودات عالم در عالم نفوس فلکی؛ د) قدر خارجی که عبارت است از صور جزئی مذکور در مواد خارجی. عنایت، فاقد محل است و قضا و قدر دارای محل‌اند؛ محل قضا، قلم اعلا و لوح محفوظ است و محل قدر علمی، قلم غیراعلا و لوح محو و اثبات است و محل قدر خارجی نیز عالم ماده است. صدرالمتألهين به جهت اینکه در علم علاوه بر تجرد عالم، تجرد معلوم را نیز شرط می‌داند، قدر خارجی را مرتبه اخیر علم الهی نمی‌داند، مگر به واسطه قدر علمی که این دیدگاه نزد برخی از اندیشمندان خالی از اشکال نیست.

یکی از حقایقی که ذهن بسیاری از اندیشمندان را به خود مشغول کرده، شعور همگانی موجودات است؛ موضوعی که ظواهر آیات قرآن کریم و روایاتِ فراوان گواه آن است. حکمت متعالیه گام‌های ارزنده‌ای در مقام تبیین سریان ادراک در همة موجودات برداشته است. نگارنده در این مقاله مي‌کوشد با به‎کارگیری روش توصیفي ـ تحلیلی و با رویکردی انتقادی، آن دسته از ادلة شعور سراسری موجودات را بررسی کند که در حکمت متعالیه با ابتنا بر وحدت شخصی وجود اقامه شده است. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که در صورت ناکافی بودن ادلة مزبور برای اثبات مدعا، می‌توان با استناد به آیات و روایاتی که به دلالت مطابقی یا التزامی بر سریان ادراک در موجودات دلالت دارند، به این نتیجه دست یافت که هر موجودی بهره‌‎ای از علم دارد، هرچند تمام حقیقت چنین علمی برای انسان ناشناخته و دست‌نیافتنی باشد.

براساس نظر صدرالمتألهین نفس انسان موجود مجرد مثالی است که جسمانیةالحدوث و دارای مراحل و مراتب تشکیکی و وحدت در عین کثرت است. یکی از مراتب این موجود، بدن مثالی است. مقاله به روش توصیفی ـ تحلیلی با هدف معرفی ویژگی‌های بدن مثالی و نحوه ارتباط آن با بدن عنصری و نفس از نظر صدرالمتألهین نوشته شده است. در این تحقیق سعی شده هر آنچه صدرالمتألهين درباره بدن مثالی در آثار خود منعکس کرده به صورت منسجم و مرتب ارائه شود. بدن مثالی از نظر صدرالمتألهين، موجودی غیرمحسوس به حواس ظاهر، فناناپذیر، ملازم نفس و مانند تمثالی، حاکی از ملکات و ذاتیات نفس است. این بدن متحد با نفس و بدن اصلی اوست؛ به این معنا که نفس اولاً و بالذات مدبر آن و متصرف در آن است و در زندگی دنیوی، برزخی و اخروی با انسان خواهد بود.