آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نگاه ملاصدرا به فلسفه و معرفت شناسی تا حد زیادی متفاوت تر از دیگر دیدگاه است. ایشان فلسفه و به تبع آن معرفت شناسی را وسیله رشد و شکوفای کمالات انسان و راه رسیدن او به خداوند می داند و چون آموزه‌های دینی از یک افق برتر به این هدف که حکمت متعالیه دارد نگاه نموده و والاترین راه سعادت و شکوفای کمالات را برای انسان ارائه کرده، نقش بسزایی در هستی شناسی و معرفت شناسی حکمت متعالیه داشته است. همین جهت نیز بی تاثیر در برتری دستگاه معرفتی و هستی شناسی حکمت متعالیه نسبت به مکاتب دیگر نمی باشد. این نوشتار تا حد زیادی در مسائل مختلف معرفت شناسی حکمت متعالیه نشان داده است که نشو و نمای آنها متاثر از آموزه های دینی می باشد؛ مسائل مهم معرفت شناسی همچون چیستی معرفت، تشکیک معرفت، تطابق عوالم وجود و معرفت، تبیین حکایت گری، اتحاد عالم و معلوم، تجرد معرفت، حقیقت و گستره علم حضوری، امکان معرفت و گستره آن، تبیین جدید از ارکان معرفت و منابع معرفت و راه های دست یابی به معرفت که پایه و اساسی معرفت شناسی را تشکیل می دهند، از آموزه های دینی الهام گرفته شده است و مباحث پیرامون آنها از آیات و روایات استخراج شده اند. تاثیر گذاری آموزه‌های دینی در این نوشتار که با روش تحلیلی مورد بحث واقع شده است، در هر مساله معرفت شناسی ثابت گردیده که آن مساله با تاثر از آموزه های دینی در حکمت متعالیه طرح شده و با مبرهن شدن - که برهان قوام فلسفه و معرفت شناسی است- وارد معرفت شناسی گردیده.

شخصیت‫ یکی از شاخه های مهم روانشناسی است که در قرن بیست و یکم مورد توجه روانشناسان واقع شده است. پژوهش‫ های مرتبط با موضوع نشان می‫ دهد که دانشمندان اسلامی قرن‫ ها پیش از روانشناسان غربی به مسائل علم النفس توجه دقیق و عمیقی داشته‫ و در نوشته‫ها و متون کلاسیک از اصطلاحاتی مانند نفس، قلب و روح استفاده کرده و در شناسایی و شناساندن شخصیت تلاش علمی داشتنه اند. در این میان، حکمت متعالیه ملاصدرا، علم النفس را با رویکرد جامع، ارائه نموده و واکاوی در آن می‫تواند مبنای بسیاری از مسائل و مباحث شخصیت‫شناسی قرار گیرد. در رساله حاضر سعی شده است با استفاده از روش کتابخانه‫ای، تحلیل محتوایی آثار ملاصدرا و ارائه نظریه با تاکید بر ابتکاری بودن آن، اندیشه‫های ملاصدرا در زمینه شخصیت انسان‫ها مورد بحث و بررسی قرار گیرد. مسئله اساسی رساله این است با توجه به ادبیات کلاسیک و مدرن در حوزه ی شخصیت شناسی، شخصیت را از دیدگاه ملاصدرا به عنوان نخستین مطالعات مورد بررسی قرار دهد. روش تحقیق حاضر کیفی است و داده های مورد نیاز را با مراجعه و مرور آثار و نوشته های ملاصدرا، تحلیل شده است. این داده ها در نهایت در قالب مفاهیم محوری و مقوله های کلیدی دسته بندی شده است. تبیین تفاوت عرضی و ذاتی شخصیت انسان‫ها، عوامل موثر بر شخصیت نخستین و اکتسابی، طبقه‫بندی شخصیت انسان بر اساس شخصیت ثانوی، و معرفی علم و عمل به عنوان اساسی‫ترین عامل رشد و تنوع شخصیت از کلیدی ترین یافته های رساله حاضر بوده است. نتایج رساله نشان می دهد که نخست بر اساس مبانی فسلفی ملاصدرا، بویژه نظریه تشکیک در وجود، شخصیت انسان دارای مراتب و درجاتی است که شخصیت نخستین آن غالبا برگرفته از وراثت و محیط و شخصیت اکتسابی آن بیشتر تحت تاثیر، علم و عمل انسان شکل می گیرد. سپس فطرت به عنوان زیر بنای شخصیت انسان در نظر گرفته شده است و سپس بر اساس نظام فلسفی ملاصدرا، انسان‫ها در شخصیت نخستین دارای تفاوت عرضی و به افراد مختلف تقسیم می‫شوند، ولی در شخصیت اکتسابی دارای تفاوت ذاتی و به انواع مختلف از جمله شخصیت حیوانی، شیطانی و ملکی تقسیم می‌شود.

عشق و اخلاق از جمله مباحثی است که در فلسفه ملاصدرا به آن پرداخته شده است. ملاصدرا عشق را اساس خلقت و تشبه به الاه و تخلّق به اخلاق الهی را غایت خلقت می داند. اهمیت بحث پیرامون موضوع عشق و اخلاق از جهت حرکت از مبدأ به سمت غایت است، که و درو اقع یک بحث فلسفی عرفانی کاربردی است.ملاصدرا سریان عشق را در هستی از جمله انسان، با استفاده از براهین عقلی اثبات می‌کند و اذعان دارد: هر موجودی که بهره ای از وجود برده، به همان اندازه و مرتبه دارای عشق و محبت است. در فلسفه ملاصدرا عشق و شوق در موجودات، آنها را به سمت کمالات مقتضی سوق می دهد. در این میان انسان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و حرکت او به سمت کمال مطلق به واسطه‌ی نیروی عشق است.اما این عشق در انسان تحت تأثیر عوامل مختلفی در حجاب است و قابل درک نیست. ملاصدرا بیان می کند تهذیب نفس وتقویم ملکات باعث کسب معرفت و بروز و ظهور عشق در انسان می‌شود. عشق به وجود آمده خود، باعث تلاش و مجاهدت بیشتر و ارتقای وجودی بالاتر و اشتداد عشقی ناب‌تر می شود. این روند تأثیر و تأثر عشق و اخلاق همچنان ادامه پیدا می‌کند تا اینکه نفس انسان مراتب وجودی خود را طی کرده و به مرتبه‌ای می‌رسد که ملکات و فضایل اخلاقی در آن متجلّی می شود. ملاصدرا وجود مبارک پیامبر گرامی اسلام را در عالی ترین مرتبه وجودی می داند و صفات و اخلاق فردی و اجتماعی ایشان را ثمره‌ی تعالی وجودی و تجلّی عشق حقیقی در ایشان به شمار می‌آورد.

حکمت متعالیه ملاصدرا به عنوان قله فلسفه اسلامی دارای زوایای اجتماعی ، سیاسی غنی است که ظرفیت استخراج الگوهای مناسب برای تشکیل جامعه آرمانی را داراست. در این پژوهش برخی از ظرفیتهای اجتماعی اندیشه ملاصدرا بیان شده است از جمله؛ بحث از وضع قوانین اجتماعی، بحث از رهبری و زعامت جامعه، بحث از اقتصاد و تامین معاش مادی، بحث سعادت فرد و جامعه. که تمام این قابلیتها را در سایه مبانی فلسفی وی از جمله اصالت وجود، تشکیک وجود و حرکت جوهری تبیین شده است. همچنین برخی کاستی های اندیشه اجتماعی ملاصدرا مورد واکاوی قرار گرفته است که از جمله این کاستیها می توان به عدم توجه کافی به تاریخ، فقدان بحث مستقل در مورد عدالت اجتماعی به طور خاص و بحث عدل به صورت عام و همچنین فقدان وجود مبانی فلسفی لازم برای تبیین نقش حیات اجتماعی در تکامل عرضی بشر اشاره کرد. در انتها لازم به ذکر است که وجود این کاستیها به هیچ وجه به معنای انکار ظرفیتهای فلسفه ملاصدرا در تبیین مبانی فلسفی حیات اجتماعی نیست بلکه به معنای شناخت واقع بینانه به منظور اذعان به ظرفیتها به همراه حرکت در جهت رفع برخی از کاستیها است.

امروزه با توسعه علوم تجربی و تکنولوژی و نفوذ بشر به دنیای کوانتوم، گزاره های فراوانی هم در حوزه علم و هم در حوزه عقلانیت، فراروی بشر نهاده شده که ماحصل آن ها پرسش های شگرفی است که ظاهری علمی (به معنای علوم تجربی) و باطنی فلسفی دارند. در حقیقت در دنیای امروز، تعامل هرچه بیشتر میان فیزیک و فلسفه شاید بیش از هر زمان دیگری حس می شود. یکی از محمل های قابل توجه برای استفاده از دو دانش فیزیک و فلسفه، بررسی چیستی ماده است که در این رساله برآنیم تا حول این محمل، با روش مطالعه و تحقیق کتابخانه ای، میان نظریه حرکت جوهری ملاصدرا و ذره بنیادین در فیزیک جدید، بررسی تطبیقی ارائه دهیم. برای نیل به این مقصود، در ابتدا ضمن بررسی مبانی حکمت متعالیه و دیدگاه این فیلسوف متاله در باره جوهر و عرض، نظریه حرکت جوهری ملاصدرا را به دیده دقت نگریسته و سپس به دنبال جایگاه و چیستی ماده در این نظریه خواهیم گشت. هم چنین، با توجه به این که ملاصدرا با دیدگاه ذره گرایان مخالف است، دیدگاه او را در خصوص جسم طبیعی مورد کنکاش قرار می دهیم. مشائیان جسم طبیعی را حاصل ترکیب انضمامی ماده با صورت جسمیه می دانند ولی ملاصدرا با تکیه بر اصالت وجود، به ترکیب اتحادی ماده و صورت قائل است. ماده اولی در نظر ملاصدرا به دلیل قرار گرفتن در ضعیف ترین مراتب هستی ،هیچ ثبات و قراری ندارد و بنابراین جسم طبیعی از منظر ملاصدرا دو ویژگی دارد: 1- اتصال و 2-دگرگونی. از سوی دیگر، امروز در زمان نگارش این رساله، فیزیک دانان با مدل استاندارد ذرات بنیادین، 61 ذره را به عنوان پایه ای ترین ذرات عالم می شناسند. اگرچه که در زیر این پوسته ذره نشان ، اقیانوسی از میدان های کوانتومی وجود دارد که دو ویژگی مهم اتصال و دگرگونی جسم طبیعی ملاصدرا در مورد آن ها نیز صدق می کند. پیوستگی میدان های بنیادین طبیعت در مدل استاندارد ذرات بنیادی، وجود حد یا جزء مشترک در مفهوم فلسفی «اتصال» و نیز «میدان» در فیزیک جدید که در قالب انتگرال فوریه یا جمع پیوسته امواج و میدان های ساده جزئی قابل تبیین است، از وجوه تقارن میان دیدگاه غالب در فلسفه اسلامی و فیزیک جدید در خصوص پیوستگی جسم طبیعی به شمار می رود. هم چنین، همان گونه که تحول جسم طبیعی در فلسفه صدرایی، دال بر وجود یافتن و وجود باختن فلسفی نیست، تحول و تغیر ذرات کوانتومی و یا خلق و فنای ذرات بنیادین بر اساس نظریه میدان های کوانتومی هم، قابل تطبیق با این معنا هستند؛ هم چنین، این که بر اساس اصل عدم قطعیت کوانتومی، یک ذره در دو لحظه پیاپی وضعیت یکسانی ندارد، با نظریه حرکت جوهری ملاصدرا که حرکت را در بستر زمان تبیین می کند، قابل تطبیق است.خلق و فنای ذرات حتی در خلا کوانتومی نیز وجود دارد. البته خلا کوانتومی به هیچ عنوان به معنای خلا فلسفی (هیچ و عدم) نیست؛ چراکه دارای اثر و فعلیت است و از هیچ، اثری بر نمی خیزد.

فلسفه همواره عمیق‌ترین و عمومی‌ترین پیوند را با علوم مختلف داشته است و بر این اساس نظرات یک فیلسوف می‌تواند شاکلۀ مناسبی را برای طراحی یک مکتب علمی در معنای عام در اختیار محققان قرار دهد. این نوشتار با هدف تفسیرِ روان‌شناختی آراء ملاصدرا به بررسی و تبیین مباحث روان‌شناسی‌شناختی و مبانی فلسفی آن پرداخته است. مبانی همچون اصالت وجود، فقر وجودی و تشکیک مرتبط به انسان حرکت جوهری و جسمانیه‏الحدوث و روحانیه‏البقا بودن، طرحی فلسفی برای تأسیس روان‏شناسی شناختی در اختیار روان‏شناسان قرار می‏دهد. مطابق تفسیر نگارنده از فلسفۀ ملاصدرا، می‏توان روان‏شناسی را دانش بررسی کیفیاتی دانست که حاصل تأثیر و تأثرات دوسویه و متقابل نفس و بدن بر هم است؛ یعنی بررسی انسان از آن جهت که دارای نفس و بدن است نه بررسی انسان از جهت که موجودی مادّی است یا از آن جهت که موجودی مجرد است و روان‏شناسی شناختی یکی از شاخه‏های روان‏شناسی است که به رابطه نفس و بدن از رسیدن به شناخت اشاره دارد و هدف نهایی آن کمک به رساندن انسان به عالی‏ترین درجۀ ادراک، یعنی ادراک عقلانی است و روش‏های مورد تأیید در آن برای رسیدن به شناخت، روش‏های تجربی، عقلی و دینی است. در این میان موضوع اصلی روان‏شناسی شناختی یعنی ادراک مهم‏ترین مؤلفه روان‏شناسی ملاصدرا محسوب می‏شود که دارای سه مرتبۀ ادراک حسی، خیالی و عقلی است که در یک طیف تشکیکی ضمن دربردارندگی احساس، حس مشترک، خیال، واهمه، حافظه، تخیل و تفکر و طی مراحل عقل نظری و عملی به بالاترین سطح خود یعنی ادراک عقلی می‏‏رسد. همچنین با تفسیر آراء فلسفی ملاصدرا می‏توان به مؤلفه‌های شناختی مهمی از جمله هوش، زبان، رؤیا، توجّه و فرازبان دست یافت که به صورت یک مؤلفه روان‌شناختی مورد بررسی قرار داد و در نهایت شاکلۀ روان‌شناسی شناختی صدرایی را به وجود آورد.

هر مکتب فلسفی دیدگاه و نگاه متفاوت به هستی و نظام طبیعت و ماده دارد در این پژوهش که از نوع توصیفی – تحلیلی و با روش کتابخانه‌ای و اسنادی به بررسی نظر ملاصدرا درباره نظام عالم طبیعت می‌پردازد صدرالمتألهین بر این اعتقاد است که در عالم طبیعت و نظام طبیعت همه‌چیز در حال عوض شدن است موجودات مادی خود حرکت می‌باشند ملاصدرا علاوه بر خدامحوری به بعد عقلانی انسان و وجود او که در جوهر خود دارای حرکت است توجه کرده است. حرکت مدنظر ملاصدرا در طبیعت حرکت جوهری است.در نظام طبیعت چهار عامل فاعلی غایی، مادی و صوری دخالت دارند. از منظر ملاصدرا خداوند علت تامه همه حقایق وجود است و علم او به نحو اکمل و اتم است. هیچ موجود ممکنی اعم از مجرد و مادی بی‌نیاز از عامل فاعلی نیست و علل جسمانی، نمی‌تواند عامل وجود بخش باشد و موجودی را از نیستی به هستی درآورد، بلکه تنها در حیطه وجود اشیاء موجود، موجب تغییراتی در آن‌ها می‌شود که باوجود چنین عامل‌هایی در این جهان دیگر جایی برای تصادف و اتفاق در طبیعت وجود ندارد. بلکه طبق حرکت جوهری، روند تغییرات و حوادث طبیعت بر اساس یک سیر هدفمندی و به‌سوی هدفی در حال حرکت است و محرک این حرکات و عامل فاعلی آن‌ها عقول و درواقع عقل فعال است که از این طریق امور عالم طبیعت را تدبیر می‌کند.

پایان‌نامه: لیکاف و جانسون با نقد رویکرد ارسطویی در حوزۀ استعاره، دامنۀ کاربرد استعاره‌های مفهومی را به اغلب شئون اندیشۀ بشری توسعه دادند. نظریۀ استعاره‌های مفهومی در زبان شناسی شناختی، ابزاری برای فهم بهتر و عمیق‌تر مکاتب فکری و فلسفی فراهم کرد که می‌توان از طریق بررسی استعاره‌های حاکم بر نظام فکری متفکر و فیلسوف، ماحصل اندیشه‌های او را دقیق‌تر کاوید. در این پژوهش، ابتدا به تفاوت‌های رویکرد کلاسیک با نظریۀ استعاره‌های مفهومی پرداخته شده است. سپس نظریۀ استعاره‌های مفهومی و هم‌چنین مسالۀ ذهن در آن، با بررسی آثاری از لیکاف و جانسون، به صورت اجمالی معرفی شده است. در ادامه در فصلی مختصرا نگاه ملاصدرا به مسالۀ معرفت تبیین شده است. و در نهایت با عینکی استعاری به معرفت شناسی صدرایی نگریسته شده و برای نخستین بار به معرفی کلان استعارۀ این موضوع یعنی استعارۀ«معرفت به مثابه ادراک حسی» پرداخته شده است.

پژوهش حاضر در حوزۀ فلسفه کاربردی است و در آن به این پرسش اصلی پرداخته شده است که حکمت صداریی چه کمکی به تسلی بخشی انسان می‌کند. در این خصوص، با بهر‌ه‌گیری از مبانی و اندیشه‌های ملاصدرا، تسلی‌بخشی در چهار محور اساسی، ارتباط انسان با خدا، خود، جهان هستی و دیگران مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس نتایج گرفته شده از این پژوهش، دریافتیم که انسان با آگاهی از وجود و احکام آن مانند اصالت وجود، تشکیک وجود و وحدت وجود در عین کثرت به عنوان عناصر اصلی فلسفه ملاصدر و آگاهی از نحوه ارتباط وجود خود با وجود خدا و وجود ماسو‌ی‌الله می‌تواند از درد و رنج‌هایش در سیر زندگی بکاهد و در برابر ناملایمات آرامش بیشتری به دست آورد. همچنین دانستیم که آگاهی از نحوه سیر تکاملی نفس انسان و آگاهی از مبانی حرکت جوهری و آگاهی از اتحاد خود با جهان هستی و جمیع موجودات، چگونه می تواند به انسان کمک کند تا ضمن شناخت جایگاه رفیع خود در میان موجودات، بداند که در جهان تنها نیست و در سلسله موجودات و همراه با آن ها با خالق هستی، پیوندی ناگسستنی دارد؛ چنین شناختی، می تواند در ناملایمات، بهترین تسلی بخش انسان باشد.

مرگ به‌عنوان یکی از مفاهیم کلیدی در اندیشۀ صدرا به‌حساب می‌آید. در اندیشۀ صدرا مرگ به‌عنوان تعالی نفس از بدن معرفی شده‌است. از منظر وی مرگ تنها به ضرورت متافیزیکی واقع نمی‌شود، بلکه آدمی می‌تواند بر حسب تلاش خود میان نفس و بدن جدایی بیندازد. سؤال این است که مرگ چگونه از ضرورتی متعالی به امری انسانی تبدیل شده و چگونه با ارادۀ آدمی نسبت برقرار می‌کند. این مقاله با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی تلاش می‌کند که نشان دهد صدرا چگونه میان مرگ با فلسفه از یک سو و مرگ و ارادۀ اخلاقی و تهذیب از سوی دیگر ارتباط ایجاد می‌نماید. با مراجعه به آثار صدرا روشن می‌شود که مرگ ارادی، ارادۀ اخلاقی و فلسفه از جهت اینکه هر سه از یک سو دوری از تعلقات بدنی را لازم دارند و از سوی دیگر باعث استکمال وجودی نفس و رسیدن آن به مرتبۀ عقلانی می‌شوند، اشتراک دارند. این خصیصۀ مشترک و بنیادی زمینۀ ایجاد نسبت میان این سه مفهوم و گذار از یکی به دیگری را در اندیشۀ صدرا فراهم می‌آورد.