آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

اندیشمندان اسلامی گاه «حکمت» را شاخه‌ای از علم در نظر می‌گیرند؛ علم به احوال موجودات به گونه‌ای که در نفس‌الأمر است. تفسیر دیگر «حکمت» حکم‌نمودن است؛ چنان‌که حق‌تعالی حکم فرموده که نیکوکاران را به بهشت و تباهکاران را راهی دوزخ نماید. در تفسیر سوم «حکمت» معنای اتقان و انضباط را به خود می‌گیرد؛ یعنی درست و نیکو کارکردن. تمامی این تفاسیر حاکی از حکیم‌بودن خداوند است؛ صفتی که ثبوت آن برای ذات باری ضروری است. اما آنچه در این مقاله بررسی می‌شود، مفهوم واژۀ «حکمت» از دیدگاه داوود قیصری و تعلیقۀ امام خمینی(ره) بر این دیدگاه است. نویسندگان این مقاله بنا به‎ نظر‌ این ‌دو اندیشمند، واژۀ پرارج‌ «حکمت» را واکاوی کرده به نقد و تحلیل این دو منظر و تطبیق آنها با دیدگاه‌های دیگر اندیشمندان خواهند پرداخت. «حکمت» در این پژوهش مرتبه‌ای درنظر گرفته می‌شود که عارف ‎و حکیم، مشتاق ‌و مجذوب رسیدن به آن هستند. صاحب حکمت عارف متألّهی خواهد بود که در مراتب باطنی و سرّی آن از عقل استدلالی گذر و شهود را تجربه می‌کند. این بررسی به شیوۀ پدیدارشناختی انجام گرفته، تلاش می‌کند «حکمت» را در معنای‌ سوم و به عنوان حکمت ذوقی و ‌شهودی در برخی حالات و مشاهداتِ عارفانی اعم از شرق ‌و ‌غرب که این تجربه را داشته‌اند، بیان کند تا از این طریق ریشه‌یابی عملی، سلوکی و جایگاه دست‌نیافتنی حکمت را نقبی زند.

خودسازی و خودشكوفايی سير به سمت كمال نهايی براساس قابليت ها و توانمندی های فردی است و درحقيقت عبور از خود پست به خود والا محسوب می شود. خودساختگان و خودشكوفايان افرادی هستند كه برای تحقق خود اصيل و خداگونه – به حكم فطرت كمال طلب- تلاش مي كنند. آنان از حيات حيوانی فراتر رفته اند، خودساختگان در انديشه امام خمينی كسانی هستند كه پای بر فرق انانيت نهاده؛ يعنی خود پست را فانی كرده و به خود متعالی رسيده اند. سلوك ايشان از نقطه ذل عبوديت تا نقطه عز ربوبيت است. بايد گفت مزلو نيز سخن از خداگونگی خودشكوفايان به ميان می آورد، اما معنايی كه وی از خداگونگی به دست می دهد شان انسان های قديس است نه خداوند. نگاه امام خمينی به انسان خودساخته و انسان كامل كه به كمال خودساختگی رسيده از عمق و ژرفايی فرامادی و الهی برخوردار است و حال آنكه مزلو خودشكوفايان و متعاليان را مصرانه در بستر طبيعت سراغ می گيرد؛ اگرچه گاه سخن از فراطبيعت و معنويت نيز به ميان می آورد.

معنویت از مفاهیمی است که در عصر حاضر مورد توجه ویژه قرارگرفتهو اکنون در مورد کودکان نیز به کار برده می شود. معنویت از مفاهیم کلیدی دینی است و بر مبانی، ساختار و روشهای معین دینی استوار است. در عرفان اسلامی نیز معنویت نقش کانونی ایفا میکند. با توجه به بحث های تخصصی معمول در حوزه معنویت، جای آن دارد که نسبت آموزه‫های طرح شده در جهان معاصر در باره معنویت برای کودکان با آموزه‫های عرفان اسلامی سنجیده شود. این نوشتار با محدود کردن دامنه پژوهش به دو عارف متاله حضرت آیت الله شاه آبادی(س) و امام خمینی(ره)، بررسی تطبیقی مبانی و آموزه‫های معنویت برای کودکان، که امروزه در جهان مطرح شده و مباحث متناظر این مفهوم در عرفان اسلامی را مورد پژوهش قرارداده است. بدیهی است معنویت برای کودکان به طور مستقل و مجزا در آراء این بزرگواران وجود ندارد، اما پژوهش و مطالعه در آثار ایشان نشان داد که تعریف معنویت، پرداختن به آموزشهای معنوی برای کودکان، مبانی و روشهای آن، از آثار ایشان قابل استخراج است. معنویت برای کودکان در عرفان اسلامی به لحاظ مبانی و اهداف، با آنچه از مبانی غیراسلامی منشعب شده، تفاوت مییابد هرچند در روشها و مصادیق، شباهت‫هایی دیده می‫شود.

ذکر در اندیشه عارفان و صوفیان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است بطوریکه با مطالعه در فرق مختلف تصوف می‌توان آراء و نظرات بسیاری در خصوص ذکر به عنوان یکی از لوازم سلوک عارف یافت. در واقع ذکر به عنوان یکی از اصلی‌ترین منازل عرفان عملی سالک را کمک می‌کند تا از هر آنچه غیرخداست جداگشته و به مقصود و هدف نهایی خویش که فنا است دست یابد. از جمله صوفیانی که به انجام ذکر با آداب و شرایط خاص تأکید بسیار دارند ، صوفیان نقشبندیه‌اند. سالکانی که تحت تعالیم عرفانی این فرقه قرار می‌گیرند، بوسیله اذکار سلوکی و با رعایت شرایط خاصی همچون تمرکز و ضبط خیال و توجه به عدد ذکر و... سعی در تهی شدن از ماسوی الله و اتحاد با محبوب حقیقی دارند.اهمیت ذکر در نزد این گروه تا حدی است که بیش از نیمی از اصول یازده‌گانه این سلسله به ذکر و ذاکر و مذکور اختصاص دارد. یکی از مشایخ و بزرگان این فرقه – که در میان فرق تصوف به پایبندی به شریعت و سنت مشهور است- جلال الدین احمد کاسانی معروف به "خواجگی" و "مخدوم اعظم" می‌باشد که آثار بسیاری از وی به زبان فارسی به جا مانده است. از جمله مباحثی که خواجگی احمد کاسانی در آثار و رسائلش بدان توجه بسیار نموده است ذکر و اهمیت آن در طریق سلوک است بطوریکه در دو رساله از مجموعه رسائلش به طور کامل به ذکر پرداخته و در سایر رسائلش نیز کم و بیش آداب و شرایطی از ذکر را بیان می‌کند.از آنجا که رسائل کاسانی هنوز تصحیح و منتشر نشده‌اند برای تحقیق در اندیشه‌های او باید به تصحیح نسخ خطی به جا مانده از وی پرداخت. در این پژوهش سعی بر آن است تا با تصحیح رساله " در بیان ذکر" کاسانی و بیان جایگاه "ذکر" در نزد او (با توجه به تمام رسائلش) و همچنین بررسی جایگاه ذکر نزد عارف و اندیشمند معاصر – امام خمینی(ره)- این دو دیدگاه را مقایسه نموده و به تفاوت‌ها و شباهت‌های آن دست یابیم.

سماع یکی از آداب پرشور صوفیان است که از سده سوم در میان آنان رواج داشته و دامنه وسیعی از ادبیات عرفانی را به خود اختصاص داده است.ادبیات عرفانی صوفیان افزون بر ترسیم صحنه های گوناگون برپایی سماع، حاوی نکات فراوانی پیرامون ابعاد مختلف جهان شناسی، معرفت شناسی، روان شناسی، رفتارشناسی و زیبایی شناسی است.موسیقی و نغمه های عارفانه، حرکت و چرخ زدن، پایکوبی و دست افشانی، خرقه انداختن، اجزا و عناصر اصلی سماع را تشکیل می دهند.با توجه به اصالت و اهمیت خداشناسی و جهان شناسی در عرفان و تجربه های عرفانی، این مقاله در پی توجیه و تبیین ابعاد جهان شناختی سماع و نمادهای آن است.

مطالعه دو ديدگاه عارف قمشه ای و امام خمينی درباره اسفار اربعه، معلوم می دارد كه بين اين دو ديدگاه در عين شباهت ها، تفاوت هايی نيز به چشم می خورد. حضرت امام و حكيم قمشه ای در هريك از سفرهای چهارگانه از حيث اركان و احكام آنها مثلا احكام سفر دوم شباهت هايی دارند اما در ساير موارد تفاوت هايی را نشان می دهند. امام و حكيم قمشه ای بيشترين شباهت را در تفسير ماهيت و ويژگی های سفر چهارم دارند. از ديدگاه هر دو عارف، اولاً اين سفر من الخلق الی الخلق مع الحق است و ثانياً نبوت تشريعی در اين سفر به طور كامل برای سالك، حاصل آمده است. گرچه مشهورترين تقريرات اسفار به آن دسته از تقريرات، تعلق دارد كه الگوی چهارتايی را مورد توجه قرار می دهند، اما شكی نيست كه بنابر اعتبارات مختلف عقلی و البته به تاييد دلالت های قلبی اهل شهود، می توان از مدل هايی ديگر نظير مدل دوتايی، سه تايی، پنج تايی و به خصوص، هفت تايی نيز ياد كرد.

مقاله حاضر به تبیین برهان وجودشناختی کورت گودل، ریاضی‌دان و فیلسوف برجسته اهل چک می‌پردازد. در این نوشتار به ویژه به روایت هارت شورن از برهان آنسلم توجه داشته‌ایم. گودل، اندیشه آنسلم مبنی بر اختصاصی بودن ویژگی عظمت یا کمال برین به خدای متعالی را با وارد کردن مفهوم ویژگی مثبت در قالب عملگر تحصل، عمق و بسط می‌بخشد. گودل همچنین از مفاهیمی نظیر فرد شبه خدا، جوهر فرد و ویژگی وجود ضرور (واجب) برای پیشبرد برهان خود بهره می جوید. این نوشتار همچنین، مشتمل بر پاره‌ای از ملاحظات فلسفی در خصوص تفاسیر معناشناختی لایب نیتسی و فلوطینی از برهان گودل است.

مفتاح‌الغیب، نخستین اثری است که در عرفان نظری، توسط قونوی نگاشته شد و لذا فناری نیز که در مصباح‌الانس، مفتاح‌الغیب را شرح داده است، در استدلالی کردن مباحث عرفانی سهم بسزایی دارد. تعلیقات امام خمینی(س) بر مصباح‌الانس نیز قرائت او از تفکر قونوی است. اما چون امام از حکمای برجسته حکمت صدرایی نیز هست، تعلیقات او بر مصباح‌الانس، مبتنی بر حکمت متعالیه صدرالمتألهین است. این تحقیق، اثبات می‌کند که عرفان فلسفی قونوی، چون بر مبنای حکمت مشاء است، برای استدلالی کردن عرفان، کاستی‌های علمی بسیاری دارد، اما عرفان فلسفی امام خمینی بر مبنای حکمت متعالیه و بر اساس تعلیقات او بر مفتاح‌الغیب و مصباح‌الانس، توان تئوریزه کردن مبانی عرفانی را دارد و به معنایی، منطق عرفان نظری است.

از قرن دوم هجری عده ای از مسلمانان، از ترس آلوده شدن به دنیا و گرفتاری در عذابهای اخروی دنیا را پلید پنداشته و تارک آن شدند و همین زهدورزی در ادامه حیات خود عرفان زاهدانه را شکل داد. اما از قرن پنجم، صوفیه از دل خواندن و باز خواندن آیات قرآن و ارائه تفسیر کاملا متفاوت از داستان خلقت انسان و کائنات، رویکرد خودرا به دنیا تغییر داده و آن را مجلای تمام اسماء و صفات الهی و بستر معاشقه انسان و خدا یافتند و به این ترتیب عرفان عاشقانه را شکل دادند.عارف زهد مشرب، شخص ریاضت کش گوشه گیری است، دچار خوف بی نهایت از خدا و عذاب آخرت، که فقط به تنزیه حق و صفات جلالی او توجه دارد اما عارف عاشق آن خوف بی نهایت را به عشق مبدل ساخته و به تنزیه و تشبیه باهم توجه دارد و در یک سیر استعلایی به سمت کمال لایتناهی است و البته می داند که فاصله بین او و أمر مطلق پرنشدنی است اما در راه فنای صفاتی امیدوارانه تلاش می کند و در این راه هم به وجوه جمالی و هم به وجوه جلالی خداوند نظر دارد.در میان عرفای اسلامی، بیش از همه مولانا جلال الدین رومی عشق را محور اصلی اندیشه های خود ساخته است. او به واقع پیامبر عاشقی است. مولوی بعد از دیدار با شمس تبریزی از عرفان زاهدانه به عرفان عاشقانه عبور کرد.امام خمینی(س) هم در آثار مکتوب عرفانی و در شیوه سلوک خویش به عنوان رهبر دینی و انقلابی کشورمان، بیرون از تنگنای خانقاه و زاویه و عافیت طلبی های زاهدانه به نوعی گذار از زهد به عشق را به نمایش می گذارد.