آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

تفسیر قرآن کریم در قرن چهاردهم هجری وارد مرحله نوینی گردید. سید جمال الدین اسدآبادی، فریاد بازگشت به قرآن را در این قرن، برای اعاده عزت مسلمانان بلند ساخت و دو شاگرد وی: شیخ محمد عبده و سید محمد رشید رضا با پدید آوردن تفسیر المنار، تحولی شگرف در تاریخ تفسیر به وجود آوردند. عبده بر حاکمیت عقل در دین و زندگی اصرار می‌ورزید. عموم تفاسیری که پس از المنار نگاشته شده‎اند، به نحوی متأثر از این تفسیرند و بسیاری از این تفاسیر بیش از آن که توجه خود را به سند روایات معطوف سازند، به نقد محتوایی روایات توجه کرده‎اند. بر این اساس، تفاسیر قرن چهاردهم و پانزدهم هجری را به دو دسته: عقل گرا و نص گرا تقسیم کرده‎ایم. از میان تفاسیر موجود،هفت تفسیر: المنار، المیزان، التحریر و التنویر، من وحی القرآن، التفسیر الحدیث، الفرقان و تفسیر اثنی عشری انتخاب گردید که از میان آنها تفسیر اثنی عشری به عنوان تفسیری نص گرا و بقیه عقلگرا شناخته شده‎اند.در میان تفاسیر عقل گرا، المنار، المیزان، من وحی القرآن و الفرقان، قائل به عدم حجیت روایات تفسیری اند؛ در حالی که التحریر و التنویر و التفسیر الحدیث به حجیت روایت در تفسیر قرآن قائلند. تفسیر اثنی عشری نیز روایت را در تفسیر حجت می داند. تفاسیر عقل گرا با عرضه روایات بر قرآن، احادیث یقین آور، عقل و تاریخ صحیح به نقد محتوایی روایات پرداخته اند. از جمله نشانه های عقل گرایی این تفاسیر، رد اسرائیلیات، عدم نقل بسیاری از روایات ضعیف، توجه به فقه الحدیث، بی اعتمادی به روایات اسباب نزول و عدم جمود بر ظواهر روایات است

مسلمانان از دیرباز تألیفاتی در علوم قرآن داشته‌‌اند که از نخستین‌ جامع‌نگاری‌ها فضائل القرآن ابوعبیدقاسم بن سلّام است. سوال اصلی آن است که نگارش فضائل القرآن متأثر از چه عوامل بنیادینی بوده و رتبه عوامل به چه‌صورت قابل تحلیل است؟ این تحقیق از طریق یک روند منظم و استقرای تحلیلی؛ داده‌های تحلیلی را در مورد «جریان‌سازبودن فضائل‌القرآن»، «رابطه و تعامل فضائل‌القرآن با کتب هم‌عصر آن» و «عوامل موثر بر نگارش فضائل‌القرآن» برای دانش‌پژوهان رشته علوم قرآن بیان کرده‌است. روش‌ پژوهش حاضر، کیفی بوده و از تکنیک کدگذاری و مقوله‌بندی استفاده شده‌است. رویکرد ابوعبید در مواجهه با تجمیع احادیث علوم قرآن به‌دلیل تخصص و تبحر او در علم حدیث، اجتهادی و نقادانه بوده است. عوامل تاثیرگذار درونی در نگارش فضائل القرآن نقش‌آفرینی بیشتری داشته و عوامل بیرونی بر نگارش آن به‌دلیل حرّیت، تخصص و تسلط نویسنده تاثیر کمتری داشته است. مقوله قدمت، ساختار و کارکرد کتاب، عوامل فرهنگی اجتماعی، زمینه‌ای، شخصیت فردی و همنشینانِ ابوعبید قاسم‌بن‌سلام، شهرت، داشتن کتاب تک‌نگاری علاوه بر کتاب جامع، شخصیت علمی و اخلاقی ابوعبید، بیشترین تا کمترین تاثیر را در جریان‌سازی کتاب ایفا کرده‌اند.

واژگان «رسول» و «نبی» گرچه به صورت گسترده­ای در قرآن کریم و فرهنگ اسلامی مورد استفاده بوده، اما به نظر می­رسد، عدم بررسی­های دقیق و عینی از معنا، مصداق و ویژگی­های این دو واژه در متن قرآن کریم موجبات عدم توافق بر مفهوم دقیق این واژگان را فراهم آورده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی و ارزیابی دیدگاه­های جدید قرآنیون مبنی بر تفاوت این واژگان و تبیین معنای ارائه ­شده از سوی ایشان که به ­انکار حجیت و لزوم بقای حدیث منجر شده است، نگارش یافته است. از آن­ جایی که مبنای دیدگاه قرآنیون در نظریه عدم ضرورت و حجیت احادیث رسول­ الله­ (ص)، بر اساس تعریفی جدید از این ­دو واژه است، با تتبع جامع این واژگان در متن قرآن کریم و تحلیل و بررسی آن و با تحلیل و بررسی نظرات قرآنیون، دیدگاه آنان نقض گردیده وبه این نتیجه رسیده است که بر اساس نتایج مستخرج از آیات قرآن کریم، رسول و نبی در مفهوم لغوی، متفاوت؛ اما در مصداق و وظایف، مساوی هستند. بنابراین، به دلیل عدم همخوانی معنی ارائه شده از سوی قرآنیون با معنای برخاسته از قرآن، ادله­ ایشان مردود و حجیت و ضرورت احادیث نبوی اثبات می­گردد.

هدف از این پژوهش، تحلیل محتوای روایات ام سلمه در منابع شیعی است که نتیجه آن می تواند، معرف دغدغه های فکری وی در طول شش دهه از تاریخ صدر اسلام باشد. برای وصول به این هدف تمامی روایات وی در منابع شیعی به تعداد 97 روایت ،گرد آوری و با روش تحلیل محتوا با رویکرد کمی و کیفی به عنوان روشی میان رشته ای برای استخراج ، طبقه بندی و مقوله بندی های بافته شده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. از نتایج احصاء شده در تحقیق، علاوه بر احراز فراوانی حجم روایات و تعیین روات و مستندات روایی وی و تبیین موضوعات فرعی و اصلی در روایات ایشان، می توان اذعان داشت که ام سلمه در روایات خود به همه موضوعات اعتقادی، احکام شرعی، اخلاقیات، دعاها، موارد تاریخی و فردی و اجتماعی پرداخته اما اهتمام عمده و دغدغه مندرج در روایات او، طرح مباحث اعتقادی ، خصوصا بیان فضائل و مناقب اهل بیت (ع)، بالاخص فضائل علی بن ابی طالب علیه السلام بوده و علت این امر را نیز باید در دیدگاههای فکری وی ، مظلومیت و مهجوریت اهل بیت بعد از رحلت رسول اکرم (ص)، حاکمیت خلفای سه گانه و بنی امیه و دیدگاه های مذهبی مولفان شیعه یافت

این نوشتار، به ترتیب زمانی، به ارزیابی شیوه نگارش هر یک از مؤلفان کتب اربعه در کتاب المزار موجود در این کتاب‏ها می‏پردازد. در مطالعه تطبیقی روش‏های هر یک از مؤلفان کتب اربعه در «کتاب المزار» خویش به شباهت‏ها و تمایزاتی دست می‏یابیم. این شباهت‏ها در ساختار کلی برخی ابواب آن‏ها به چشم می‏آید، اما در تناسب ابواب، عنوان‏دهی آن‏ها، ترتیب احادیث، ذکر اسناد روایات، اختصار یا تفصیل در طرح موضوعات، تعلیقات فقهی ذیل روایات و مباحث فقه الحدیثی مربوط به احادیث و دیگر جهات، کاملاً متمایز به نظر می‏آیند. یافته این تحقیق آن است که «کتاب‏های المزار» کتب اربعه، در گذر زمان، هر یک نسبت به قبلی به جامعیت در موضوعات، چینش و ترتیب منطقی‏تر در نوع نگارش رو نهاده است؛ به نحوی که «المزار» شیخ طوسی نسبت به دو «المزار» پیشین، از جامعیت و روش‏مندی بهتری برخوردار شده است؛ ابواب در ترتیب و چینش، منظم‏تر و احادیث با حجم بیشتر و موضوعات گسترده‏تر نگارش یافته است. این موضوع درباره «المزار» شیخ صدوق نسبت به «المزار» شیخ کلینی نیز صادق است.

انسان به سبب دارابودن صفات وویژگی های خاص ذاتی کانون توجه خردورزان بوده و هر اندیشمندی با توجه به بینش خود شناخت انسان را مورد واکاوی قرار داده است؛ از طرفی پی بردن به نعمت های خلق شده متقن ترین راه برای شناخت خالق هستی است و با شناخت خالق، ماهیت انسان تبیین می گرددکه خود سبب شکرگزاری، تذکر انسان، رهایی ازغفلت و سرانجام راه گشای سعادت دنیا وآخرت خواهد شد.این مسئله ضرورت بحث پیرامون انسان ونعمت های الهی را مبرهن می نماید. سوره مبارکه «الرحمن» به طور ویژه بر نعمت های الهی تاکید داشته وآلاء خداوند را به دو دسته دنیوی و اخروی تقسیم نموده که از جمله نعمت های دنیوی میتوان به نعمت اعطای قرآن کریم وزمینه سازی تعلیم و تعلم،خلقت خورشید و ماه و تجلی نظام بر آنها،آفرینش گیاهان ومحصولات آنها،توجه به ماهیت و چگونگی خلقت انسان، قرار دادن فصول سال و بهره گیری از فصل ها،بهره گیری ازدریاها ومحصولات دریایی، فناپذیری ممکن الوجود و فناناپذیری واجب الوجود و... اشاره نمود. حسابرسی،نعمت فروپاشی نظام دنیا وربوبیت مطلق خداوند،محیاشدن شرایط برپایی قیامت،برقراری عدالت واجرای قانون عدل الهی برگناهکاران،ایجاددوبهشت واعطاهای الهی برموحدین، زندگی پایدار و جاویدانه،دیگرنعمتهای بهشتی اعم از باغ ها،چشمه ها، میوه ها، همسران زیبا و با وفا،حوریان بهشتی را از جمله نعمت های اخروی قلمداد کرد.لذا این نوشتار میکوشد با رویکردی تحلیلی-توصیفی به انسان ونعمت های الهی ازدیدگاه قرآن باتاکید برآیات سوره الرحمن بپردازد.

روش تفسیر روایی، یکی از رایج‌ترین و استوارترین روش‌های تفسیری قرآن است که جایگاه ویژه‌ای در بین روش‌های تفسیری داشته و همواره مورد توجه مفسران بوده است. پژوهش حاضر با استناد به روایات تفسیری و منبع قرار دادن آن‌ها، به تبیین آیات 66 تا 111 سوره إسرا می‌پردازد. تفسیر قمی، عیاشی، صافی و البرهان، از تفاسیر روایی شیعه و روایات نبوی درالمنثور از منابع اهل سنت، مستند پژوهش پیش‌رو می‌باشد. در این آیات به موضوعاتی مانند توجه فطری به خداوند در گرفتاری‌ها، قدرت خدا بر خلق مجدد بشر هنگام برپایی قیامت، یکتایی خداوند، انعام الهی به بندگان و کفران نعمت از جانب ایشان، برتری آدمیان بر مخلوقات، هدایت و ضلالت بشر، مباحثی مربوط به نماز و نماز شب، ویژگی‌های قرآن، بیان بهانه‌ها و توطئه‌های مشرکان، بیان برخی احوال بنی‌اسرائیل و معجزات نه‌گانه موسی? پرداخته شده است. هر چند یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد، روایات ذکر شده در تفاسیر مورد نظر، پاسخگوی تبیین و تفسیر کلیه آیات وارده نیست.برای رسیدن به مفهوم صحیح آیه نیاز است که به واژه‌شناسی برخی مفردات آیه پرداخته شود. به همین منظور، در پژوهش حاضر، 60 واژه از میان آیات، برگزیده و بررسی شده‌اند.در این مجموعه 280 روایت در ذیل آیات بیان شده است که حدود 60 روایت از آن‌ها، مربوط به اقامه نمازهای پنج‌گانه و نماز شب، می‌باشد. شاید بتوان گفت، مهم‌ترین موضوع روایات در این پژوهش، مسئله نماز است، که جزئیات آن را جز از طریق روایات نمی‌توان به دست آورد. در سایر موضوعات نیز، تبیین جزئیات مربوط به آیه، مهم‌ترین شاخصه روایات تفسیری این مجموعه می‌باشد.در تحلیل روایات این پژوهش، به گونه‌شناسی و آسیب‌شناسی احادیث و استخراج پیام آن‌ها پرداخته شده. بیشترین روایات از گونه "ایضاح مفهومی" و "بیان مصداق" می‌باشند. مهم‌ترین آسیب‌های ذکر شده، ارسال سند، تعارض روایت با آیات قرآن کریم یا با زمان نزول آیه یا نقل به معنا بوده است. به علاوه، 115 پیام هدایتی نیز از این مجموعه روایات تفسیری، استخراج شده است.مفاهیم کلیدی: تفسیر قرآن کریم، سوره إسرا (آیات 66 تا 111)، تفسیر روایی، آسیب‌شناسی روایات، گونه‌شناسی روایات.

روش تفسیر روایی، یکی از رایج‌ترین و استوارترین روش‌های تفسیری قرآن است که جایگاه ویژه‌ای در بین روش‌های تفسیری داشته و همواره مورد توجه مفسران بوده است. پژوهش حاضر با استناد به روایات تفسیری و منبع قرار دادن آن‌ها، به تبیین آیات 66 تا 111 سوره إسرا می‌پردازد. تفسیر قمی، عیاشی، صافی و البرهان، از تفاسیر روایی شیعه و روایات نبوی درالمنثور از منابع اهل سنت، مستند پژوهش پیش‌رو می‌باشد. در این آیات به موضوعاتی مانند توجه فطری به خداوند در گرفتاری‌ها، قدرت خدا بر خلق مجدد بشر هنگام برپایی قیامت، یکتایی خداوند، انعام الهی به بندگان و کفران نعمت از جانب ایشان، برتری آدمیان بر مخلوقات، هدایت و ضلالت بشر، مباحثی مربوط به نماز و نماز شب، ویژگی‌های قرآن، بیان بهانه‌ها و توطئه‌های مشرکان، بیان برخی احوال بنی‌اسرائیل و معجزات نه‌گانه موسی? پرداخته شده است. هر چند یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد، روایات ذکر شده در تفاسیر مورد نظر، پاسخگوی تبیین و تفسیر کلیه آیات وارده نیست.برای رسیدن به مفهوم صحیح آیه نیاز است که به واژه‌شناسی برخی مفردات آیه پرداخته شود. به همین منظور، در پژوهش حاضر، 60 واژه از میان آیات، برگزیده و بررسی شده‌اند.در این مجموعه 280 روایت در ذیل آیات بیان شده است که حدود 60 روایت از آن‌ها، مربوط به اقامه نمازهای پنج‌گانه و نماز شب، می‌باشد. شاید بتوان گفت، مهم‌ترین موضوع روایات در این پژوهش، مسئله نماز است، که جزئیات آن را جز از طریق روایات نمی‌توان به دست آورد. در سایر موضوعات نیز، تبیین جزئیات مربوط به آیه، مهم‌ترین شاخصه روایات تفسیری این مجموعه می‌باشد.در تحلیل روایات این پژوهش، به گونه‌شناسی و آسیب‌شناسی احادیث و استخراج پیام آن‌ها پرداخته شده. بیشترین روایات از گونه "ایضاح مفهومی" و "بیان مصداق" می‌باشند. مهم‌ترین آسیب‌های ذکر شده، ارسال سند، تعارض روایت با آیات قرآن کریم یا با زمان نزول آیه یا نقل به معنا بوده است. به علاوه، 115 پیام هدایتی نیز از این مجموعه روایات تفسیری، استخراج شده است.مفاهیم کلیدی: تفسیر قرآن کریم، سوره إسرا (آیات 66 تا 111)، تفسیر روایی، آسیب‌شناسی روایات، گونه‌شناسی روایات.

روش تفسیر روایی قرآن، یکی از رایج‌ترین و استوار‌ترین روشهای تفسیری است که در بین روش‌های تفسیری جایگاه ویژه‌ای داشته و همواره مورد توجه مفسران بوده است.پژوهش حاضر با استناد به روایات تفسیری و منبع قرار دادن آنها، آیات یکم الی بیست و دوم سوره اسراء را در متنی سلیس، روان و مستند ارائه می‌کند. تفسیر قمی، عیاشی، صافی، البرهان فی تفسیر القرآن از تفاسیر روایی شیعه و روایات نبوی الدرالمنثور از منابع اهل سنت، مستند پژوهش پیش رو می‌باشد. آیات یکم الی بیست ودوم به موضوع چالش برانگیز معراج، و موضوعاتی مانند بازگشت عمل انسان به خود و بیان سرگذشت قوم یهود، رستگاری در سایه عمل به قرآن، اصول مهم اسلام در رسیدگی به اعمال انسانها، فسق و فجور مایه زوال امم گذشته و خطوط زندگی طالبان دنیا و آخرت پرداخته است.در این مجموعه 151 روایت در ذیل آیات آمده است که 89 روایت آن درباره معراج است بنابراین مهم‌ترین موضوع روایات، امر معراج است که جزئیات آن را جز از طریق روایت نمی‌توان به دست آورد. مطابق تفسیر اهل سنت معراج امری روحانی و بنابر دیدگاه شیعه دست کم تا مسجد الاقصی امری جسمانی بوده و حرکت از مسجد الاقصی تا آسمان در نزد برخی روایات امری روحانی و در نزد برخی دیگر امری روحانی و جسمانی است. در سایر موضوعات، تبیین جزئییات مهم‌ترین شاخصه روایات تفسیری این مجموعه می‌باشد. در این پژوهش آسیب شناسی روایات مجموعه نیز با دقت به انجام رسیده است که مهم‌ترین آسیبهای آن، دوگانگی میان روایات تفسیری و روایات متواتر، نقل بمعنا و نقد تاریخی آن است.

پژوهش پیش رو با تکیه بر روایات تفسیری و منبع قرار دادن آنها، به تبیین و تفسیر آیات 75 تا 129 سوره توبه می پردازد . تفسیر قمی، عیاشی، صافی و برهان، از تفاسیر شیعه و الدرالمنثور از منابع اهل سنت، منابع اصلی این پژوهش هستند . در این طایفه از آیات شریفه قرآن کریم ، از منافقان و سرنوشت آنان سخن به میان آمده است و با برشماری نشانه های نفاق به ابتلا به این بیماری بزرگ شدیدا هشدار داده شده است . در بخش دیگرى از این سوره اهمیت جهاد در راه خدا مورد توجه قرار گرفته و به تناسب بحثهاى مربوط به جهاد، مسلمانان به اتحاد و فشردگى صفوف دعوت شده اند و باز ماندگان از همدلی و وحدت کلمه و کسانی که به بهانه‏هاى مختلف از پذیرش وظیفه جهاد شانه خالی کرده اندشدیدا سرزنش و ملامت شده و در مقابل، از مهاجرین نخستین و سایر مومنان راستین مدح و ستایش شده است .و از آنجا که جامعه اسلامى آن روز با تاسیس حکومتی عدالت محور و نوپا ، برپایی مدنیت اسلامی را هدف گرفته بود ، در این آیات مدنی امور مهمی همچون پرداخت زکات، و پرهیز از تراکم ثروت، و لزوم تحصیل علم ، و وجوب تعلیم و تعلم را یاد آور مى‏شود. از این رو در این مجموعه که نزدیک 500 روایت در ذیل آیات جمع آوری شده است حدود 90 روایت، مربوط به زکات و آداب و احکام آن است که شاید بتوان گفت گسترده ترین موضوع روایات در این پژوهش است .برای رسیدن بهتر به مفاهیم آیات به برخی از مفردات آن پرداخته شده است . از این رو ، در پژوهش حاضر، 60 واژه از آیات قرآن برگزیده و با استفاده از منابع لغوی کهن و جدید بررسی شده اند.در بخش تحلیل روایات، به گونه شناسی روایات ، آسیب شناسی آنها و استخراج پیام ها و آموزه های هدایتی آیات پرداخته شده است . بیشترین روایات از گونه " ایضاح مفهومی " است . مهم ترین آسیب های به دست آمده ، ارسال در سند و نقل به معنا بوده است. به علاوه 204 پیام هدایتی نیز از این مجموعه روایات تفسیری، استخراج شده است.