آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

خواجه نصیر کتاب تجرید الاعتقاد را در شش مقصد براساس اولویت به ترتیب زیر مرتب کرده: مقصد اول: امور عامه/ مقصد دوم: جواهر و اعراض/ مقصد سوم: در اثبات واجب الوجود/ مقصد چهارم: در اثبات نبوت مقصد/ پنجم: در اثبات امامت/ مقصد ششم: در اثبات معاد. آقا حسین خوانساری به مقصد اول یعنی -امور عامه-پرداخته و شرح تجرید را حاشیه زده و اقوال مختلف از حاشیه نویسان و شارحان را آورده و آنها را تحلیل و تفسیر کرده و نظر صائب را مطرح نموده و این رساله در اواخر همین مبحث پایان پذیرفته است./

چکیده ندارد.

ارسطو در تقابل با جایگاه معرفت شناسی مُثل، به طرح نظریه عقل فعال پرداخت. مشاییان بعد از ارسطو برداشتهای متعددی از عقل فعال نموده اند. ابن سینا عقل فعال را موجودی مجرد و مستقل از نفس معرفی نمود که در سلسله عقول در مرتبه آخر قرار دارد و صور عینی و علمی را به عالم ماده و نفوس افاضه می کند. عقل فعال صور ادراکی را به نفوس مستعد افاضه می کند، یعنی نفوسی که بواسطه طی مراتب تجرید حسی و خیالی و عقلی آماده پذیرش افاضه عقل فعال باشند. اما بعضی مبانی فکری ابن سینا مثل رابطه طولی میان مراتب ادراک، عرض انگاشتن علم، انکار اتحاد عاقل و معقول و نفی حرکت جوهری با این رویکرد معرفتی تقابل دارند و ناقض تجریدند، لذا معرفت چیزی جز افاضه عقل فعال نیست. لازمه این سخن، پذیرش وجود معقولات به نحو مستقل نزد عقل فعال و به تعبیری پذیرش مثل در بعد معرفتی است که محل انکار ابن سینا است. بنابراین عقل فعال ارسطو که در تقابل با مُثل شکل گرفته بود، در ادامه مسیر فلسفه دوباره به دامن نظریه مثل باز می گردد.

ابن سینا از بزرگترین فلاسفه اسلامی است و نجات یکی از کتابهای مهم فلسفی اوست که گاه نیز به عنوان کتاب درسی مورد توجه بوده و می باشد. با توجه به موجز و مختصر بودن نجات، داشتن یک شرح در فهم مراد و مقصود مؤلف ضروری می نماید. تنها شرحی که نسخه هایی از آن درکتابخانه های نسخ خطی موجود است، شرح علی بن ابی نصر اسفراینی است که نیازمند تصحیح می باشد و این رساله در صدد تصحیح شرح مقاله دوم نجات است. این تصحیح از روی سه نسخه مجلس، ایاصوفیا، فاضلی انجام شده است که نسخه اباصوفیا با توجه به قدمت (قرن نهم هجری)و صحت بیشتر به عنوان اصل انتخاب شده است. در مواردی که عبارت یا کلمه ای از دو نسخه دیگر مناسب تر بوده، به متن راه یافته است و عبارت یا کلمات نسخه ایاصوفیان به عنوان نسخه بدل در پاورقی ذکر شده است. متن نجات نیز که در نسخه ایاصوفیان بود با نسخه دانش پژوه - به عنوان نسخه اصل - مقابله شده است. الهیات نجات دارای دو مقاله است. مقاله دوم الهیات اخص است و کار ما مربوط به این قسمت می باشد. ابن سینا در این مقاله به ترتیب به مباحث زیرمی پردازد: تعریف واجب و ممکن و ممتنع، احکام واجب الوجود، توحید، اثبات واجب الوجو،صفات واجب الوجود، بحث صدور عالم و مباحث مربوط به آن، مسأله عنایت و شر، معاد (قبول معاد جسمانی و تبیین معاد روحانی)، مسأله نبوت و عبادات. اسفراینی در شرح خود ابتدا قسمتی از عبارات را نقل می کند و درباره آنها توضیح می دهد بعد به شرح الفاظ می پردازد. در مواردی به اظهار نظر درباره کلام شیخ می پردازد. او در این شرح از کسی نقل قول نمی کند، فقط گاهی به آیات و روایات استناد می جوید.

موضوع این پایان نامه شرح و تحلیل متشابه القرآن ابن شهر آشوب است. این پایان نامه مشتمل بر یک مقدمه و دو بخش است. در مقدمة این رساله به شرح حال ابن شهر آشوب مفسر قرآن(قرن ششم هجری)، پرداخته شد. بخش یکم آن مشتمل بر ذکر معانی لغوی و اصطلاحی محکم و متشابه، فلسفه و حکمت وجود آیات متشابه در قرآن، ذکر اسباب تشابه و اقسام آن، اهم کتبی که در موضوع آیات متشابه نوشته شده است و در پایان این دو بخش به بررسی کلی کتاب متشابه القرآن و مختلفه از جهت: مضمون، ویژگی، ابواب و فصول، مآخذ و طریقه مؤلف و نقاط ضعف او اشاره شده است. بخش دوم این رساله شامل آیات متشابه ای است که ابن شهر آشوب به تفسیر و تأویل آن پرداخته است. سبک و روش ما در این بخش عبارت است از: الف طرح سؤال پیرامون آیه ای که مورد ابهام واقع شده است. ب پاسخ به سؤال با استفاده از کتب تفسیری عصر مؤلف و معاصرمان. ج تأیید یا رد نظر مؤلف پیرامون آیه با استفاده از تفاسیر ارائه شده.

نظریه وحدت وجود که تبییتی است از حقیقت هستی از مباحث پر اهمیت و اساسی عرفان و فلسفه به شمار میرود که همراه با ذوقیات عرفانی میتواند افقهای تازه ای در مقابل دیدگان موحدان بگشاید. نظریه وحدت وجود به عنوان یک نظام فکری تا قرن هفتم هجری قمری پیش از محیی الدین عربی در جهان اسلام و حکمت اسلامی مطرح نبوده یا دست کم بگونه ای کامل مشروح و منظم تدوین نگردیده بوده است. بنابراین تردیدی نیست که وحدت وجود مطرح در فلسفه صدرالمتالهین ریشه عرفانی دارد. هنر ملاصدرا اما این است که توانسته است برای این نظریه پایه های فلسفی محکمی فراهم آورد. وحدت وجود از مباحث غامض و پیچیده عرفان و فلسفه است زیرا نظریات و تفاسیر مختلف و متعددی از آن ارائه شده است نیز به علت آنکه نظریه پردازان آن در پردازش عقاید خود دارای اصطلاحات و زبان و رهیافت واحدی نیستند به علاوه استعمال واژه ها و اصطلاحات مشترک و ابهامات فراواندر غالب آثار آنان به چشم می خورد جملگی پژوهش در این مقوله را با مشکل مواجه میسازد. از زمان طرح نظریه وحدت وجود تا کنون همواره مخالفان جدی و سرسختی بویژه در میان متکلمان و مدافعان رسمی ادیان داشته است. البته اساس انکار و اتهام به قائلان وحدت وجود از یک سو برخاسته از عدم تدبر صحیح و واژه هایی است که در عبارات آنها وارد شده است که همین موجب شده تا زبان به طعن و ناسزا بگشایند از سوی دیگر مخالفان این گونه میپندارند که عقیده به وحدت وجود با بعضی معتقدات دینی در تضاد خواهد بود لذا با آن مخالفت و قائلانش را تکفیر نموده اند. بررسی کلی در آثار ملاصدرا از این نکته حکایت دارد که وی در آثار خود هم از وحدت تشکیکی وجود سخن گفته و هم در تحقیقات نهایی وحدت وجود را به سبک اهل عرفان مطرح میسازد. این حکیم الهی خود نیز تصریح دارد که ما در بدایات با قومیم و در نهایات از آنها جدا میشویم. لذا در ابتدا با وحدت تشکیکی وجود بحث را آغاز می نماید و سپس در فصول عرفانی اسفار یعنی مباحث علت و معلول که بحث خیلی اوج میگیرد. درست به مانند محیی الدین وحدت شخصی وجود را به اثبات میرساند. این نکته در فلسفه متعالیه صدرایی بسیار حائز اهمیت و شایان توجه است. خود وی نیز این امر را توفیقی بزرگ از برکت فضل و عنایات خداوند فیاض میداند.

بررسی نسبت واقعیت به وجود یکی از مباحث مهم در حوزه فلسفه است که به طور خاص در فلسفه الهی و به نحو اخص در فلسفه اسلامی مطرح است. موضوع اصلی این رساله "بررسی نسبت واقعیت به وجود از دیدگاه ملا صدرا و بو علی سینا" است که با استفاده از شیوه تحلیلی توصیفی، دیدگاه‎های سه مکتب مشّاء، اشراق و حکمت متعالیه بررسی شده است. تحقیقات نگارنده به این امر منتهی شده که دیدگاه‌های هر سه مکتب در نگاهی کلان، با هم قابل جمع است، و تفاوت آنها در نحوه نگرش به مسأله است. بوعلی- نماینده شاخص مکتب مشّاء- به عنوان یکی از پیروان اصالت وجودبا تبیینی که از علّیت و قواعد مترتب بر آن- علی الخصوص قاعده الواحد- دارد توانسته واقعیت و قوس نزول را بر همین اساس تبیین کند و به تبع آن، قایل به حقایق و وجودات متباین شود؛ به نحوی که هر موجودی دارای حقیقتی فی نفسه است که دارای منشاء خاص خود است. اما ملا صدرا- بانی مکتب حکمت متعالیه- با استناد به تشکیک وجود، کثرت عرضی را انکار، و کثرت طولی وجود را در ابتدا می‌پذیرد و به نحوی منکر رابطه علّیت در قوس نزول می شود. ایشان با پذیرش تشکیک در وجود در نهایت راهی جز پذیرش حقیقت شخصیه وجود ندارد و تنها حقیقت فی نفسه را برای واجب الوجود قایل می شود و تمام موجودات را مظاهر و تجلّیات اسماء و صفات واجب می‌داند. در نتیجه ایشان در خصوص مفهوم وجود قایل به اشتراک معنوی وجود می شود. مکتب اشراق توانسته قوس نزول را بر اساس دو رکن اساسی بنا کند که عبارتند از علّیت و تشکیک. از یک طرف متعلّق جعل و ایجاد می‌بایست اموری باشند که نه واجب باشند و نه ممتنع، بلکه ممکن باشند، و از طرف دیگر رابطه علّت و معلول را بر اساس اشراق نور و مشاهده تبیین می‌کند، که رابطه تشکیکی است.کلید واژه ها: واقعیت، وجود، فلسفه مشّاء، فلسفه اشراق، حکمت متعالیه، صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، ابن سینا، حسین بن عبدالله.