آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن مجید در مواضع مختلف، لفظ «کلمه» را به مصادیق گوناگون نسبت داده است. در این پژوهش، به منظور بررسی مفهوم این واژه، ابتدا نگاهی به حوزه معنایی «کلمه» داشتیم و سپس به ویژگی هایی که برای کلام خدا و سایر موجودات، از آیات و روایات به دست می‌آید، پرداختیم. در ادامه، با توجه به نتایج حاصل، برخی آیات را مورد بررسی قرار دادیم و به مصادیقی از «کلمه»، مانند: اسماء الله، خواست و اراده الهی، تجسم "لا إله إلا الله"، عیسی (ع) و ... دست یافتیم. با جمع بندی همه موارد فوق، بیان کردیم که مفهوم «کلمه» در اسلام، به طور خلاصه، عبارت است از هر چیزی که: اولاًـ تجلی صفات متکلِم باشد و ما فی الضمیر او را ابراز کند؛ و ثانیاًـ قدرت ایجاد آن اوصاف را در مخاطب داشته باشد. در فصل مربوط به اسلام علت این امر به تفصیل توضیح داده شده است.از سوی دیگر، مسیحیت تنها مصداق «کلمه» یا «لوگوس» را حضرت مسیح (ع) می داند. بر این اساس در فصل مربوط به مسیحیت، گزارشی از مفهوم لوگوس در مسیحیت متقدم و معاصر و ریشه های این تفکرات ارائه دادیم، که مشخص شد ارزش «کلمه» در مسیحیت به الوهیت اوست؛ و سپس با ریشه‌یابی این عقاید هر یک از آنها را به لسان قرآن پاسخ گفتیم، تا اختلاف دیدگاه اسلام و مسیحیت بارز گردد.

علم وجوه و نظایر از شاخه های تفسیر است، معنای آن این است که یک واژه در چند موضع از قرآن یکسان از جهت حروف، حرکت و سکون ذکر شودولی در هر موضع به معنای متفاوتی به کار رود.این دانشدر ترجمه های قرآن کریم نقش کلیدی دارد زیرا مترجمان با فهم و به کارگیری آن می توانند ترجمه ی دقیقتری از کلام الهی ارائه بدهند. ،بررسی تأثیر وجوهو نظایردر ترجمه های معاصر فارسی نشان می دهدکه هر یک از این ترجمه ها تا چه میزان از دقت برخوردارند و دقیق ترین و متقن ترین آنها از نظر رعایت وجوه معانی واژگان کدام ترجمه است،بعضی از مترجمان در رعایت وجوه معنایی واژگانی که در کتب وجوه ونظایر ذکر شده است راهاحتیاط، در پیش گرفته‌ و واژه را در قالب معنای عام و نخستین آن ترجمه‌کرده‌اند و بعضیاز مترجمان با بهره گیری از وجوه معانی واژگان، ترجمه ی دقیق تری ارائه داده‌اند، مانند آقای محمد خواجوی که اساس کار خود را در ترجمه بر مبنای وجوه و نظایر قرار داده و از دیگر مترجمان در این زمینه موفّق تر بوده است.نتیجه این پژوهش آن شد که مترجم قرآن حتما‌ً باید از وجوه معانی واژگان قرآن و موارد استعمال آنها که در اغلب کتب وجوه و نظایر و تفاسیر مذکور است، آگاهی داشته باشد و آن معانی را مد نظر قرار دهد و واژه رادر هر موردمطابق با دلالت آن به وجه معنایی متناسب ترجمه کند.دراین رساله به بررسی و نقد آرای موجود درباره وجوه معانی بیست واژه بر اساس کاربرد زیاد آن در آیات قرآن، که در کتب وجوه و نظایر ذکر شده است و استنتاج وجوه معناییپایه و چند و چون انعکاس آن وجوه در ترجمه های معاصر فارسی پرداخته ایم.

هر چند به نظر می رسد آیه «إِنِّى جاعِلٌ ِفِى الْأرْضِ ِخَلِیفَةً» در سورة بقره تنها طلیعه و مقدمه داستان خلقت ِ حضرت آدمعلیه السلام است، لکن این آیه مشتمل بر نکات تفسیری کلامى ارزشمندی است که برخی از آنها از دیرباز به اجمال و پراکنده در آثار علمى فریقین به ویژه امامیه بیان شده ولی هیچ گاه تبیین نشده است. نوشتار حاضر بر آن است تا ابعاد تفسیری کلامی این آیه را در میراث علمى امامیه و اهل سنت، مورد بررسی قرار گیرد؛ ابعادی همچون هدف از آفرینش خلیفه در زمین، لزوم وجود خلیفه در زمین و ضرورت ِنیاز به امام، تقدم وجود خلیفه بر دیگران، اختصاص تعیین خلیفه به خداوند، لزوم عصمت خلیفه و امام و غیرهم. این موارد مهمترین مباحث کلامى است که برخی از محدّثان و مفسّران متکلّم با استناد به آیه مذکور به آنها اشاراتی داشته اند. در آثار علمى اهل سنت نیز در خصوص این آیه، تنها به مباحث معدودی همچون عصمت ملائکه، علم یکی از شروط خلافت، و برترى آدمعلیه السلام بر ملائکه اشاره شده که این استفاده اندک از آیه، ناظر به تفاوت مبانى کلامى اهل سنت با امامیه در موضوع ِ امامت است. پاسخ به دیدگاه اسماعیلیه در خصوص تعارض غیبت امام با «قراردادن خلیفه در زمین» و نیز اشاره به استفاده فقهی برخی از فقیهان امامی و اهل سنت از این آیه در خصوص مشروعیت ِقضاوت و تعلق زمین به خلیفه خدا از دیگر مباحث مطرح ِشده در این نوشتار به شمار مى آید.

ورود اسرائیلیات به منابع اسلامی پدیده‌ای ناخوشانید و تلخ بود که کم و بیش تمامی حوزه‌های معارفی اسلام را در برگرفت.از جمله حوزه-های معرفتی اسلام که اسرائیلیات در آن ورود کرد و سبب پدید آمدن جعلیاتی شد، حوزه مهدویت است. در این مطالعه به دنبال یافتن پاسخ این سوالات هستیم: راویان یهودی و مسیحی مسلمان شده چه آرمان‌های سیاسی را با نقل روایات مرتبط با مهدویت دنبال می-کردند؟ پیوند سیاسیون اموی با راویان اسرائیلیات سبب پدید آمدن چه مجعولاتی در حوزه مهدویت و همسو با اهداف این سیاستمداران، شده است؟ مهم‌ترین گونه‌های این مجعولات کدامند؟ جهت پاسخ به این سؤالات از روش تحلیلی- توصیفی استفاده شده است. نتیجه حاصل، وجود دو جنبه سیاسی تحریفات و جعلیات راویان و منابع اسرائیلی را نشان می‌دهد. جنبه نخست عبارت است از پیوند راویان اسرائیلی و یا راویان مسلمان متأثر از اسرائیلیات با سیاستمداران هم عصرشان و تلاش برای ساخت منقولات آخرالزمانی در جهت منافع این سیاستمداران. جنبه دوم نیز عبارت است از تلاش راویان اسرائیلی در برتری دادن سیاسی یهود و مسیحیت با نقل منقولاتی آخرالزمانی در جهت ارائه نقش پررنگ مفاهیم، اماکن و نمادهای اسرائیلی. گونه‌های فراوانی از جعل و تحریف روایات مهدوی را در ذیل این دو جنبه می‌توان ردیابی نمود.

روایات فراوانی در حوزهٔ مهدویت پیرامون مدح و ذم بلاد و نقش‌آفرینی پررنگ برخی سرزمین‌ها در آخرالزمان یافت می‌شود. به نظر می‌رسد مدح و ذم بلاد از مهمترین مواضع اهل سیاست در القای برتری خویش و مذمت پایگاه رقیب بوده است. ارائهٔ نقش آخرالزمانی پررنگ از مناطق تحت سلطهٔ خویش، اثرات روانی دارد و سبب حس افتخار و برتری نسبت به سایر مناطق و به‌ویژه مناطق رقیب می‌شود. نوشتار حاضر با اتخاذ روش توصیفی‌تحلیلی و با تکیه بر منابع حدیثی و تاریخی به‌دنبال یافتن منشأ پیدایش منقولات فراوان در مدح و ذم بلاد در روایات مهدویت است. یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که روایات فراوانی در مدح یا ذم مناطقی مانند شام، بیت‌المقدس، انطاکیه، طور، طالقان، مشرق و مغرب در روایات مهدوی ظهور کرده‌اند و مهمترین نقش در پیدایش این دست منقولات، انگیزه‌ها و اهداف سیاسی است. این دست منقولات ازنظرِ سندی و متنی رد می‌شود و نشانه‌هایی از جعل و تحریف در آن آشکار است.

قصص قرآن کریم از دیرباز مورد توجه مفسران، محدثان و دانشمندان علوم قرآنی بوده و از ابعاد گوناگون پژوهش‏های متنوعی با رویکردهای تاریخی، جغرافیایی، زیبایی شناسی و اعجاز بیانی در این موضوع سامان یافته است. در این میان بعد کلامی آن به ویژه در مسائل کلامی امامت کمتر مورد توجه قرار گرفته است که حجم بسیار آیات قصص، هدفمندی قرآن در بیان قصص و جدایی ناپذیری سنت های الهی از قصص قرآن، تناسب معنایی آیات قصص و غیر قصص به ویژه در موضوع امامت و استنباط کلامی مباحث امامت از قصص قرآن در روایات پیامبر و ائمه اطهار(ع)، اصحاب ایشان، و آراء تفسیری دانشمندان امامیه و اهل سنت ضرورت پژوهش در این زمینه را نمایان می سازد.لذا این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی و شیوه تحقیق کتابخانه‏ا‏ی در منابع روایی، تفسیری، کلامی و علوم قرآنی فریقین سامان یافته، در تبیین و تنقیح قلمرو استنباط کلامی در نظر دارد که بر اساس ظهور و سیاق آیات قصص و روایات کلامی پیامبر اکرم و ائمه اطهار(ع) در باب قصص قرآن، و با بررسی آراء کلامی متکلمان، مفسران و محدثان إمامی از قصص قرآن در موضوع امامت، میزان و درجه کارآمدی تمسک به کتاب الهی در استنباط کلامی از قصص قرآن در حوزه امامت و در نهایت جایگاه ویژه استناد به قصص قرآن در اثبات مباحث کلامی امامت را به عنوان یکی از شیوه های کارآمد کلامی نشان دهد.ضرورت وجود خلیفه و امام در زمین تا روز قیامت، شروط امامت(اعم از اختصاص تعيين امام به خداوند، وجوب نص بر امام، علم و شجاعت از شروط خلافت و امامت، عصمت، صدور معجزه، محدَّث بودن)، وجود صفات خداوند در امام، تقدم وجود خلیفه بر دیگران، هدایت به امر از شؤون امامت، امکان تصدی مقام امامت در کودکی، رجعت، توسل، تبرک جستن به اولیاء و آثار ایشان، زیارت معصومان(ع) و شفاعت مهمترین مباحث کلامی امامت در استنباط از قصص قرآن مى‏باشد. افزون بر اینکه پنهانی بودن ماجرای ولادت امام عصر(ع)، تصدی مقام امامت در کودکی، غیبت، طول عمر، بقاء بر شباب، صدور معجزه، حکومت عدل جهانی و آداب انتظار از مهمترین مباحث کلامی مهدویت در قصص قرآن بشمار مى‏رود. بررسی مبانی عمومی در استنباط از قرآن و نیز مبانی تخصصی در استنباط کلامی از قصص قرآن از دیگر مباحث این نوشتار بشمار می رود.واژگان کلیدی: قصص قرآن، امامت، مهدویت، روایات تفسیری، استنباط کلامی و تفسیر کلامی

«معرفت نفس» یکی از راهبردی‌ترین آموزه‌های اسلامی برای تأمین تعالی انسان‌ها و نیل به مقامِ «عبودیت» و «خداشناسی» است. اما «دین‌پژوهان» قرائت‌های مختلف و بعضاً متضادی از آن ارائه کرده‌اند. از جمله این قرائت‌ها، قرائتِ «ملاصدرا» است که با توجه به جایگاه والای او در عرصۀ دین‌پژوهی، می‌توان به اهمیت و ضرورت بررسی آن پی بُرد. بر همین اساس، در تحقیق حاضر به تبیین قرائتِ «ملاصدرا» در ضمن مجموعۀ کامل، متناظر و به‌هم‌پیوسته‌ای از مؤلفه‌های مفهومی مرتبط با آموزۀ «معرفت نفس»، شامل «مبانی بحث»، «چیستی، چرایی و چگونگی این آموزه» و «امتدادات علمی و عملی آن» پرداخته و کوشیده‌ایم تا از این رهگذر، تحلیل نظام‌مندی از قرائت او ارائه دهیم. بر اساس نتایج این تحقیق، می‌توان قرائتِ «ملاصدرا» از آموزۀ «معرفت نفس» (یعنی لزوم تفکر در ذات، صفات و افعالِ نفس، برای رسیدن به خداشناسیِ حصولی و ضرورت شهود هویت بالغیر و عین‌الربطِ نفس، برای رسیدن به خداشناسی حضوری) را به دلایلی مانند جامعیت، برخورداری از «مبانی متقنِ معرفت‌شناختی، دین‌شناختی و روش‌شناختی»، کاربردی‌بودن و توجه روشمند به گزاره‌های نقلی (از جمله حدیثِ «من عرف نفسه فقد عرف ربه») به‌عنوانِ «قرائت معیار» معرفی کرد. البته در پایان، به چند «ملاحظه» و «تکمله» نیز اشاره شده است.

«معرفت نفس» یکی از راهبردی‌ترین آموزه‌های اسلامی برای رسیدن به «کمال» و نیل به مقامِ «خداشناسی» است. اما «دین‌پژوهان»، قرائت‌های مختلف و بعضا متضادی از آن ارائه کرده‌اند. از همین رو در تحقیق حاضر، پس از گزارش قرائتِ «ملاصدرا»، «فیض کاشانی»، «علامه طباطبائی»، «شیخ حر عاملی»، «علامه مجلسی» و «میرزا مهدی اصفهانی» از این آموزه، به ارزیابی این قرائت‌ها و تبیینِ «قرائت معیار» پرداخته‌ایم. هم‌چنین در ادامه، برخی از موارد مشابه با آموزه اسلامیِ «معرفت نفس» در فضاهای برون‌دینی، یعنی: آموزه‌های موجود در اندیشه «صاحبان اوپانیشادها»، «شنکره»، «کریشنامورتی»، «حکماء یونان»، «بوناونتوره» و «وین دایر» را نیز گزارش کرده و برتری این آموزه اسلامی در «محیط رقابت» را نشان داده‌ایم. بر اساس نتائج حاصل از این تحقیق، می‌توان قرائتِ «عقل‌گرایان عرفان‌محور» از آموزه «معرفت نفس» ـ یعنی: «تفکر در ذات، صفات و افعالِ نفس، برای رسیدن به خداشناسیِ حصولی» و «شهود هویت بالغیر و عین الربطِ نفس، برای رسیدن به خداشناسی حضوری» ـ را به دلائلی مانند: برخورداری از «مبانی متقنِ معرفت‌شناختی، دین‌شناختی و روش‌شناختی»، اشتمال بر «چیستی، چرایی و چگونگی» و توجه روشمند به گزاره‌های نقلی، از جمله حدیثِ «من عرف نفسه فقد عرف ربه»، به‌عنوانِ «قرائت معیار» معرفی کرد. هم‌چنین می‌توان این آموزه اسلامی را به دلائلی هم‌چون: ریشه‌داشتن در «گزاره‌های وحیانی»، برخورداری از «پشتوانه عقلانی»، «انسجام محتوایی» و «متانت بیانی»، عدم اکتفاء به «تسلط ذهنی» بر «خودِ مادی» و تأکید بر ضرورت تحصیلِ «معرفت حضوری» به «نفس مجرد»، اصرار بر ضرورت انتقال از «خوددوستی روان‌شناختی» به «خودشناسی» و «خداشناسی»، پافشاری بر مطلوبیتِ «ادراک توحید» و «عبودیت»، مقابله با نگاه استقلالی به «نفس»، هماهنگی با «واقعیت‌های زندگی» و عدم منافات با «رسالت‌های اجتماعی»، از آموزه‌های مشابه در فضاهای برون‌دینی، برتر دانست.

نام‌های قرآن از دیرباز محلی برای تبادل آرای قرآن‎پژوهان بوده‌ است، اما از منظری نو و با رویکردی تاریخی می‌توان پرسش‌هایی جدید پیش روی این بحث قرار داد. پرسش‌ از چرایی تعدّد نام‌های قرآن، دلیل کاربرد نام‎هایی خاص در هر یک از علوم اسلامی و عدم کاربرد این نام‌ها به‌جای یکدیگر، همچنین چرایی تفاوت برداشت از نام‎های قرآن توسط مخاطبان اولیه آن و دانشمندان سده‎های بعد، از پرسش‎هایی هستند که در مطالعات سنتی پاسخ درخوری برای آنها نمی‌توان یافت. در این مقاله به‌عنوان نخستین گام در جهت پاسخ به این سؤالات و زمینه‎سازی برای کاربست روش‌های جدید مطالعه تحولات مفهومی، پژوهش‌های نام‌شناختی قرآن در کتب مختلف تفسیری و علوم قرآنی با روشی توصیفی ـ تحلیلی و با نگاهی آسیب‌شناسانه بازخوانی شده است. بر اساس این پژوهش، عمده آسیب‌های این حوزه، روش‎شناختی و حاصل رویکرد جمع‌محور و نبود رویکرد تاریخی، تطبیقی و علت‌یاب ارزیابی شده است.