آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله ضمن کالبدشکافی مفهوم «دموکراسی» در ادبیات کلاسیک غرب، در سه برش تاریخی در فلسفة سیاسی یونان باستان، فلسفة سیاسی مسیحی و دوره جدید، نشان می دهد که چرا و چگونه دموکراسی در فلسفة سیاسی غرب مفهومی معطوف به غایتی آرمانی است. به عبارت دیگر، این مقاله، با شالوده شکنی مفهوم دموکراسی به مثابه ابزار یا روشی برای جمهور و با نگاه به دموکراسی از منظر دموکراسی اجتماعی، به عنوان مفهومی ایده آل، بر آن است تا نشان دهد دموکراسی پیش از آنکه وابسته به شکل جمهور باشد، معطوف به محتوایی است که آرمان آن جز با آزادی معقول به دست نمی آید. خویش کاری افلاطون و نوع دوستی ارسطو و شریعت مداری اهل کلیسا، هیچ یک به لحاظ محتوی، با آنچه که در دوره جدید و پس از ظهور هابز و لاک، به عنوان «لیبرالیسم» خوانده شده، تفاوت ماهوی ندارند. آنچه که تحت عنوان لیبرالیسم و یا دموکراسی لیبرال قرائت می شود، مسئله ای محتوایی و نه شکلی است که می تواند در آرای فیلسوفان قدیم مورد بازخوانی مجدد و در آرای فیلسوفان جدید بازتفسیر شود.

نظام جمهوری اسلامی ایران، برآمده از انقلابی است که بر اساس آرمان و عقیده به پیروزی رسیده است. این نظام‌، برای حفظ و تثبیت خود نیاز به انتقال ارزش‌هایش به نسل بعدی دارد و لذا ضروری است که در پی ابزار و روش‌هایی برای تحقق این مهم باشد. جمهوری اسلامی ایران، در زمانی که حال و هوای انقلابی‌گری در آن داشت خاموش و کم‌فروغ می‌شد، دست به آسیب‌شناسی و به‌سازی خود برای برگرداندن این روحیه‌ زد. از این ‌رو؛ بعد از جنگ و تا اواسط دهه‌ی 80، این نظام در برخورد با آسیب‌هایی که به آن وارد می‌شد، دو دوره‌ی متفاوت را تجربه کرد. از تدابیری که در این دو دوره برای حفظ انقلاب انجام گرفت، تأسیس و توسعه‌ی هیئت رزمندگان به عنوان یک نهاد حافظ ارزش‌های انقلاب در سراسر کشور بود. هیئت رزمندگان اسلام در دوره‌ی سازندگی و در مقابله با آسیب‌های تصمیم‌‌سازی سیاست‌گذاران فرهنگی-اقتصادی آن وقت به وجود آمد. پیام‌هایی که در این دوره هیئت رزمندگان اسلام برای مخاطبانش ارسال می‌کرد، عمدتاً پیام‌های سلبی بود و بیشتر نقش هشداری داشت. دلیل آن هم این بود که هیئت در دوره‌ی تأسیس قرار داشت. لذا راهبردش بر این اساس شکل گرفته بود که جایگاهی برای خود به عنوان یک نهاد مرجع تثبیت کند. هدف هیئت رزمندگان اسلام از این راهبرد این بود که هم نیروهای رزمنده را دوباره جمع کند؛ نیروهایی که بعد از جنگ پراکنده شده بودند، و هم بتواند در مقابل جریان‌های انحرافی یا خرافه که داشت درون نیروهای رزمنده رخنه می‌کرد، ایستادگی کند. در دوره‌ی بعد، هیئت رزمندگان اسلام در مقابل جبهه‌ی دوم خرداد و گفتمان ضد ارزشی حاکم بر آن آرایش گرفت. در این دوره رفتار هیئت در مقابل مسائل سیاسی و فرهنگی کشور، هم جنبه‌ی ایجابی به خود گرفت و هم جنبه‌ی سلبی همچنان ادامه یافت.همین رفتارهای ایجابی و سلبی که هیئت رزمندگان با کمک نهادهای پشتیبانش -به‌صورت چندلایه- از خود بروز داد، از مهم‌ترین عواملی شد که سرانجام جریان برانداز به اهداف خود نرسد و بر خلاف تصور همگان، مردم در دوره‌ی نهم انتخابات ریاست‌جمهوری به کاندیدایی رأی بدهند که در شعار و عمل بیشترین قرابت را با ارزش‌های انقلاب اسلامی و ارزش‌های مطروحه‌ی این هیئت داشت.

یکی از مهم‌ترین وجوه لیبرالیسم سیاسی رالز نسبت آن با حقیقت است. به گفته وی لیبرالیسم سیاسی تلقی خودش از عدالت را درست یا صادق معرفی نمی‌کند، بلکه آن را معقول می‌داند. این رویکرد رالز معضل مهم توجیه را پیش روی وی قرار می‌دهد. وی برای حل این معضل راه حل‌های متفاوتی مثل وضع اولیه، تعادل تأملی، اجماع همپوش و برقراری رابطه میان اختیار و عینیت ارائه می‌کند که در این مقاله طرح و سپس با روش تحلیل انتقادی، مثل تحلیل نحوه استدلال، کیفیت استنتاج نتایج از گزاره‌ها، انسجام و استخراج مفروضات ناگفته در استدلال، نقد می‌شود. در پایان نشان داده می‌شود که اجتناب رالز از حقیقت به موجب تحکیم سلطه فکری غرب بر جهان می‌شود و تنها راه رهایی از این سلطه بازگشت متفکران اسلامی به حقیقت و معناست.

پژوهش حاضر در پی کالبد شکافی تاریخی در صدر اسلام و یکی از مباحث مهم گفتمان اسلام سیاسی است . این پژوهش بر اساس شواهد تاریخی در زمینه سیره پیامبر(ع) و امامان شیعه (ع) بر آن است تا نشان دهد که چرا و چگونه الگوی مدینه فاضله فارابی در کتاب (( آراء اهل المدینه الفاضله )) در عین همخوانی با مدینه فاضله افلاطون درکتاب جمهوری ، با متن سیاست در اسلام ناسازگار است . این پایان نامه نشان می دهد که الگوی مدینه فاضله فارابی با الهام از شهر آرمانی افلاطون ، بر اساس نظامی سلسله مراتبی و اندام‌وار شکل گرفته است که در قالب آن پیامبر (ع) و امام شیعیان (ع) به جای فیلسوف شاه افلاطونی نشانده شده اند . این در حالیست که فیلسوف شاه افلاطونی در جایگاه حاکم با عقل انحصاری خطا ناپذیر به تصویر کشیده می شود که چنین تصویری با واقعیت حکومت در زمان پیامبر (ع) و امامان شیعه (ع) ناسازگار به نظر می رسد و علاوه بر آن در وضع حکومت شیعه در زمان غیبت امام معصوم (ع) با بحران مواجه می شود . روشن است که در این صورت باب حکومت شیعی ( اسلامی ) تا ظهور عقل خطا ناپذیر بسته خواهد بود و برقراری حکومت و فرایند سیاست و قضاوت منوط به وجود فردی با عقل خطا ناپذیر و معصوم خواهد بود . این در حالیست که بر اساس شواهد به دست آمده معلوم می شود که حتی در زمان حضور پیامبر و امام معصوم (ع) سازوکار سیاست و قضاوت بر اساس عقلانیت جهان شمول و شواهد عینی و معقول استوار شده است . این پژوهش ضمن بازخوانی آراء سیاسی فارابی نشان داده است که اساسا فلسفه سیاسی فارابی بر مبنای تفکری انتزاعی و غیر تاریخی با اسلام سازماندهی شده است. بر همین اساس مراجعه به شواهد تاریخی در صدر اسلام نشان می دهد که پیامبر (ع) و امام معصوم (ع) با وجود برخورداری از عصمت در حوزه ولایت الهی خود ، در عرصه ولایت سیاسی که حوزه سیاست و قضاوت است ، بر مبنای عقلانیت همگانی و شواهد عینی به سیاست و قضاوت پرداخته اند . بدین ترتیب، می تواننتیجه گرفت که در زمان غیبت نیز ، وجود عقل خطا ناپذیر یا فیلسوف شاه آرمانی مطابق بر تصویر فارابی از رئیس اول در مدینه فاضله، از ضروریات تشکیل حکومت نیست و از این رو آراء فارابی با سیاست عملی ، سیره و سنت نبوی و امامن شیعه (ع) در صدر اسلام قابل تطبیق نیست .

خاورمیانه فضای حیاتی جمهوری اسلامی ایران را تشکیل می دهد و اطلاع دقیق از تغییر و تحولات این محیط حیاتی برای ثبات و بقاء ایران ضروری است. این منطقه به دلائل مختلف از جمله دارا بودن ذخائر گسترده انرژی مورد توجه قدرت های جهانی نیز هست و امنیت آن به امنیت جهانی گره خورده است. پس از حادثه ‎۱۱ سپتامبر سال ‎۲۰۰۱، استراتژی های آمریکا در خاورمیانه به صورت گسترده ای تغییر کرد و با اعلام استراتژی جهانی (مبارزه علیه تروریسم) افغانستان و عراق اشتغال شدند. جریان فکری نومحافظه کاران در ایالات متحده خواستار دگرکونی بنیادین خاورمیانه و تشکیل خاورمیانه بزرگ شد. مبتنی بر مدل طرح ریزی استراتژیک که در ابتدا باید چشم اندازی را معین و برای رسیدن به چشم انداز یاد شده راهبردهایی را طراحی نمود، خاورمیانه بزرگ حکم چشم اندازی را پیدا کرده که برای تحقیق آن راهبردهای متنوعی از سوی آمریکا طراحی و اجرا می شود. چیستی استراتژی آمریکا در خاورمیانه پس از حادثه ‎۱۱ سپتامبر سوال اصلی این پژوهش را تشکیل می دهد. پاسخ به این سوال و سایر سوالات فرعی این پژوهش، ما را به این فرضیه رهنمون می سازد که (ایالات متحده آمریکا در محیطی به نام خاورمیانه دارای یک استراتژی بزرگ و چند وجهی است که متضمن راهبردهای متعدد سیاسی و فرهنگی می باشد). استفاده همزمان از قدرت سخت و قدرت نرم توسط کاخ سفید ترکیبی پیچیده و متنوع از راهبردها را به وجود آورده که برای تحلیل آنها باید به بررسی جامعی پرداخت. از این رو این پژوهش پنج استراتژی سیاسی شامل:( جنگ پیشگیرانه)، (عدم گسترش سلاح های هسته ای) ، (خلع سلاح- بسیج زدایی و بازآوری) ، ( دموکراتیزاسیون)، (ملت سازی) و نیز دو استراتژی فرهنگی شامل: (گسترش اسلام سکولار) و (اشاعه سبک زندگی آمریکایی) شناسایی و بررسی می شود.

چکیدهرابطه اخلاق و سیاست و ایجاد یک نوع تعامل میان نظریه اخلاقی و نظریه سیاسی ، یکی از مسائل علمی در حوزه فلسفه سیاسی است . خواجه نصیرالدین طوسی و نیکولو ماکیاولی ازجمله فیلسوفان و مردان سیاسی هستند که در دو سنت فکری متفاوت (اسلام و غرب) ، در مطالعات فلسفی و سیاسی خود به تعیین ، تنظیم و تعدیل رابطه اخلاق و سیاست پرداخته‌اند . این رساله، صرف نظر از تفاوتهای ضروری و خاص دو سنت فکری، با توجه به مشترکات عمومی و مبتنی بر مسائل مشترک اجتماعی- سیاسی ضمن تحلیل روزگار پرآشوب و نابه سامان ِ هر دو متفکر و مقایسه نظریات اخلاقی و سیاسی آنها ،بر آن است تا نشان دهد که چرا و چگونه خواجه نصیر و ماکیاولی نظریه خود را با غایاتی متفاوت ، یکی آرمان گرایانه ِ معطوف به جامعه اسلامی و فرا این جهانی و دیگری واقع گرایانه ِ معطوف به ایتالیا و این جهانی ارائه می دهند.افزون براین، در این نوشتار تلاش شده استبا عطف به ارائه چارچوب تئوریکو مبتنی بر هرمنوتیک اسکینر به کالبد شکافی آراء اخلاقی و سیاسی هر یک از دو متفکر اسلام و غرب، از طریق تحلیل مبانی اخلاقی و سیاسی پرداخته شود.از منظر هرمنوتیکی ، نظریه اخلاقی خواجه نصیر در مقایسه با نظریه سیاسی وی ، فربه تر بوده و در راستای غایت انگاری ِ جهان وطن آرایی مسلمانان و نیل به حیات طیبه و آرمانی آنها تنظیم شده است . چنین امری سبب شده است طرح جامعه آرمانی خواجه نصیر ، بیشتربانام"سیاست اخلاقی " عنوان گیرد . حال آنکه ، نظریه سیاسی ماکیاولی در مقایسه با نظریه اخلاقی فربه تر بوده و در راستای ناسیونالیسم ایتالیایی و بازگشت شکوه و صلابت فلورانس تنظیم شده است .چنین امری سبب شده است طرح بازسازی جامعه آرمانی ماکیاولی بیشتر با نام " اخلاق سیاسی" عنوان گیرد. واژگان کلیدی : خواجه نصیر الدین طوسی ، نیکولو ماکیاولی ، اخلاق ، سیاست .

پژوهش حاضر با هدف تبیین عرفی گرایی و فرایند شکل گیري جمهوري اسلامی ایران، بر نقد و ارزیابی نطریه هاي عرفی گرایی در جمهوري اسلامی ایران متمرکز شده است و بر آن است تا دریابد که جمهوري اسلامی ایران تا چه میزان از عرفی شدن متاثر بوده است. در بررسی این امر، عرفی گرایی در سه ساحت باور، ساختار و رفتار مورد توجه قرار گرفته است. عرفی گرایان با تحلیل انفسی از اندیشه اسلامی در حوزه جمهوریت و اسلامیت در پی تفسیري سکولاریستی از فلسفه سیاسی اسلام و عرفی سازي نظام جمهوري اسلامی ایران هستند. در خلال مباحث، این نتیجه بدست آمد که نظام باور در جمهوري اسلامی ایران تمایزي اساسی با نظام باور در اندیشه سکولار داشته و نظام اندیشه گی جمهوري اسلامی ایران از عرفی گرایی تاثیر قابل توجهی نپذیرفته است. در سطح ساختار، هر چند جمهوري اسلامی ایران، بطور نسبی از عرفی گرایی تاثیر پذیرفته است، اما این ساختارها و نهادها که ناشی از تجربه بشري است، تحت اشراف و نظارت ساختار و نهادهاي دینی قرار دارند. و تحلیل برخی عرفی گرایان در این زمینه به طور نسبی و در پاره اي از ابعاد پذیرفته است. با بررسی دیدگاه عرفی گرایان در حوزه ساختار این نتایج به دست آمده است: برخلاف دیدگاه سکولارها، اسلام داراي نظام سیاسی، اقتصادي و فرهنگی است و این نظام ها با آن چه در اندیشه سکولاریستی مطرح است متفاوت است و بر اساس تجربه جمهوري اسلامی ایران می توان از مدل مردم سالاري با شاخص های؛ مشروعیت الهیمشارکت مردمی، آزادي، برابري، عدالت محوري و خدمت مداري سخن گفت. و در مقابل اندیشه عرفی گرایی با طرح دموکراسی بر شاخص هایی چون مشروعیت مردمی، کثرت گرایی سیاسی، آزادي و برابري تاکید دارد. هر یک از دو اندیشه اسلامی و عرفی گرایی داراي نظریه هاي متمایزي در زمینه توسعه و پیشرفت می باشند و طراحی نظریه پیشرفت با توجه به متغیرهایی چون شرایط بومی ایران، اندیشه اسلامی و دانش بشري امري ضروري است. تمایز دو نظام فکري در ساختار حقوقی نیز بیانگر مرجعیت اسلام در قانون گذاري است. در حالی که در تحلیل سکولارها حقوق بشر مرجع نهایی وضع و اجراي قانون به شمار می رود. قانون اساسی جمهوري اسلامی ایران داراي دو بخش قوانین ثابت و متغیر بوده و قوانینی که به اسلامیت نظام برمی گردد تغییر ناپذیر است. بررسی تاثیر عرفی گرایی بر حوزه رفتار در جمهوري اسلامی ایران، نیز نشان می دهد که عرفی شدن در حوزه رفتار فردي (نخبگان)موجب ریزش و رویش نیروها گردیده است. بر این اساس دیدگاه سکولارها در این زمینه به طور نسبی قابل پذیرش است. در ادامه دیدگاه عرفی گرایان پیرامون گروه ها، احزاب سیاسی و صورت بندي جریان هاي سیاسی؛ نقد و ارزیابی شده و میزان تاثیرآن بر رفتار شهروندان نیز مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه پژوهش این بخش نشان می دهد، عرفی گرایی در سه سطح رفتار نخبگان، احزاب سیاسی و شهروندان موجب ریزش و رویش گردیده است.

لیبرال دموکراسی یک از مهمترین موضوعات اندیشه سیاسی معاصر است که در ایران در این زمینه کار تحقیقی جدی و قابل توجه اندکی صورت گرفته است. مایکل سندل یکی از مهمترین و تاثیر گذارترین فیلسوفان سیاست در ایالات متحده آمریکا است که در زمینه نقد لیبرال دموکراسی اثر ماندگاری چون کتاب نابسامانی های دموکراسی را به رشته تحریر در آورده است.پایان نامه حاضر با بررسی سندل به دنبال طرح و نقد آراء اوست. در این پایان نامه که در یک مقدمه و پنج فصل تنظیم شده است نویسنده ابتدا مفاهیم اصلی مورد نظر سندل در طرح نظریه لیبرال دموکراسی را تشریح می کند این مفاهیم عبارتند از : اولویت حق بر سعادت، بی طرفی دولت، تلقی انسان به مثابه فرد فارغ البال. فصل دوم پایان نامه نشان می دهد که چگونه مطابق آراء سندل سه مفهوم ذکر شده که شاخصه های اصلی جمهوری رویه مند(لیبرال دموکراسی) را شکل می دهند به دو معضل اساسی فقدان حکومت بر خویستن و زوال امت منجر شده اند. فصل سوم پایان نامه آراء منتقدان سندل را مطرح می سازد و فصل چهارم آراء محققانی که در تکمیل نظریات سندل کوشیده اند را مطرح می سازد. در فصل پنجم که نتیجه گیری پایان نامه نیز هست نشان داده می شود که هر چند انتقادات سندل بر دموکراسی لیبرال تا حد زیادی پذیرفته است اما بر آراء سندل نیز انتقاداتی وارد است که این فصل به برخی از آنها می پردازد.

ابتدا آراء برلین و سپس نقادیهای مک فرسون و تیلور ارائه می شود .در نظر برلین آزادی منفی محدوده ای است که فرد یا گروهی از افراد آزاد هستند تا بدون دخالت دیگران مطابق خواست خود (درست یانادرست ) زندگی کنند. بنابراین تنها دخالتهای دیگران فرد را محدود می کند. برای تحقق حداقلی از آزادی برای همه و همچنین تحقق سایر ارزشها بشر (عدالت، امنیت و ...) لازم است آزادی منفی محدود شود. تلازمی میان آزادی منفی و تحقق و خواسته های فرد و جود ندارد. همانگونه که تلازمی میان آزادی منفی و دموکراسی وجود ندارد. آزادی مثبت عبارتست از خواست فرد برای اینک ارباب خودش باشد و نحوه زندگیش را خودش تعیین کند. در این معنا آزادی مثبت فاصله چندانی از آزادی منفی ندارد. آزادی مثبت با تحریف شدن در دو قالب انکار نفس و تحقق خویشتن به تقابل با آزادی منفی می رسد. انکار نفس میگوید: در صورتی که غلبه بر موانع تحقق خواسته ها و رسیدن به آزادی ممکن نیست می توانید بر خود خواسته ها غلبه کنید و با حذف آنها آزادی خود را بدست آورید. تحقق خویشتن می گوید: آزادی در زندگی عقلانی میسر می شود. بنابراین عقلا با مجبور کردن سایرین به زندگی عقلانی، آزادی را به اجبار برای آنها محقق می کنند. بر خلاف برلین ، مک فرسون دخالتهای غیر عمدی را موانع آزادی می داند و همچنین معتقد است برلین در آزادی مثبت سه مفهوم متمایز را با یکدیگر خط کرده است. وی به تربیت آزادی از استعمار و آزادی شکوفاننده را جایگزین آزادی منفی و مثبت می نماید. تیلور در نقد برلین موانع درونی تحقق خواسته ها را از موانع آزادی می داند. وی آزادی را در تشخیص امیال درست، غلبه بر امیال درونی نادرست و موانع بیرونی می داند.

نبرد میان سنت و مدرنیته در عصر جهانی شدن، پروژه‌ای است که استیلای هر یک بر دیگری سرنوشت جهانی را رقم می‌زند. بحرانهای حاصل از مدرنیته در قرن اخیر برخی از اصول مدرنیته را مورد چالش جدی قرار داده است بطوری که پست مدرن‌ها و سنت‌گرایان و بنیادگرایان و حتی گروهی از خود طرفداران این جریان بر خدشه‌پذیری بعضی از اصول و یا کل مدرنیته اذعان کرده‌اند. نصر به عنوان فیلسوف معاصر جهان اسلام ضمن انتقاد از برخی از اصول مدرنیسم به نوعی ارتباط میان سنت و مدرنیته را برقرار نماید و بر این باور است که از طریق مبانی ارزشی و اخلاقی در سنت می‌توان نقطه ثقلی برای زندگی در جهان مدرن بدست آورد. به اعتقاد نصر بحرانهای کنونی جهان از یک طرف به سیطره عقل ابزاری مدرنیته و از طرف دیگر به عدم توجه به سنت و اسلام سنتی بر می‌گردد. دیدگاه نصر در جهت سامان فکری ارتباط بین سنت‌گرایی و مدرنیته است. وی به چالش کشیدن عقل حسابگر بر این باور است که می‌توان از طریق مبانی ارزشی و اخلاقی در سنت اسلامی توأما به رهیافتهای عقل شناسنده معرفت و عقل حسابگر در جهان مدرن دست یافت.حسین نصر به عنوان یک فیلسوف مسلمان از جنبه‌های مختلفی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است لکن دیدگاه پارادکسیکال وی در خصوص سنت و مدرنیته کمتر مورد توجه بوده است. به نظر این تحقیق حسین نصر سنت پژوهی است که نه در مقابل کل مدرنیته بلکه بطور خاصی در جهت نقد عقل ابزاری جریان جامعه لیبرال سرمایه‌داری است؛ که موضع‌گیری جدیدی است و این نکته در ادبیات نصر مغفول مانده است و در بسیاری از تحقیقات صورت گرفته از نصر به عنوان مخالف تمام ابعاد مدرنیسم نام برده می‌شود.