آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

سلسلة‌الذهب عنوان روایاتی است که در سند آن چند امام معصوم وجود دارد که هر امامی متصلاً از پدرش روایت را نقل می‌کند و در نهایت به خداوند، پیامبر، امیر مؤمنان یا امام حسینختم می‎شود. برای این روایات، تعریف مشخّصی از حیث شروع یا پایان یا تعداد امام در سند آن وجود ندارد. آنچه مهم است، وجود زنجیره‌وار چند امام معصوم در سند آن است. از این‌رو روایاتی که دارای سلسله‌ای متشکّل از دست‌‌کم سه امام معصوم باشد نیز تحت این عنوان قرار می‌گیرد. گردآوری، مقایسه و تحلیل احادیث از این دست در موضوع امامت، ما را به یافته‌های معتنی‌به در مسئله ولایت، خلافت بلافصل، انتصابی‌بودن امامت، عصمت، علم، تعداد، شأن و جایگاه امام و مقام امیر مؤمنان رساند؛ همچنین شاهد و پاسخ متقنی به برخی شبهات در این حیطه فراهم آورد که مهم‌ترین آن، شبهه تطوّر و تکامل باورهای دینی در طول زمان است. اصالت برخی باورهای امام‌شناختی شیعی، دستآورد دیگر این پژوهش است. نوشتار پیش‌رو به این منظور و با روش آماری- تحلیلی به نگارش درآمده است.

نشأة الفکر الفلسفی فی الإسلا م نوشته سامی نشار، شروع فکر عقلانی در اسلام را به معتزله، اشاعره و سپس به شیعه نسبت داده و در ادامه به بیان عقاید هر فرقه پرداخته است. مقاله حاضر در دو دسته نقد محتوایی و روشی، کتاب را مورد تحلیل و نقد قرار داده است. نشار در بخش اول محتوا، شیوع فکر عقلانی در اسلام را به معتزله نسبت داده است که ادّعای ما در نقد این عقیده، انتساب شروع تفکّر عقلی به حضرت علی  و شیعه است. در بخش دوم محتوا، نقد نسبت به بیان عقاید شیعه در جلد دوم کتاب او است. سپس در نقد روشی، روش او در استناد به کتاب های مخالفان شیعه و کتاب های نامعتبر، مورد نقد قرار گرفته است. بنابراین به ضرورت صیانت از عقاید شیعه و نظام فکری عقلانی قرآن و تشیع، با استناد به کتاب های معتبر کلامی شیعی از انتساب های نادرست به ساحت شیعه، دفاع شده است. روش جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و روش تحقیق نقلی و تاریخی است که با شیوه نقدی، تحلیلی و مقایسه ای، بازنویسی شده اند.

امامت از آموزه‌های مهم اعتقادی همه گروه‌های شیعی است. امامیه و زیدیه دو فرقه زنده شیعی هستند که در این حوزه، باورهای مشترک و مختلفی دارند. یکی از فروعات مهم بحث امامت شئون امام است که خود می‌تواند زیرمجموعه‌هایی چون معناشناسی شأن، شئون فردی و اجتماعی امام، مقایسه شأن امام در فرق شیعه و... را دارا باشد. نوشتار حاضر به بررسی مقایسه‌ای شئون امام در آثار سیّدمرتضی از متکلمان امامی و قاسم رسّی از امامان زیدی می‌پردازد. سوال اصلی این است که شئون امام از دیدگاه این دو شخصیت برجسته متعلق به دو سنت کلامی شیعی چه شباهت‌ها و چه تمایزاتی دارد؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که شأن امام، کارویژه‌ای است که منحصراً از امام انتظار می‌رود. سیّدمرتضی و قاسم رسّی به مرجعیت علمی امام معتقدند و شئون حکومتی و اقتصادی مختلفی را به او نسبت می‌دهند. سیّد برخلاف قاسم رسّی، شئون تکوینی و اخروی ویژه‌ای را در باب معجزه، امامت باطنی، شهادت بر اعمال و آگاهی از احوال مکلفین معرفی می‌کند که به عصمت و علم امام بازمی‌گردد؛ در حالی که قاسم رسّی عقیده‌ای به اغلب این شئون تکوینی و اخروی ندارد. این پژوهش در جمع‌آوری مطالب از شیوه کتابخانه‌ای و ابزار فیش‌نویسی و فهرست‌نویسی و در حوزه اندیشه‌ورزی از روش تحلیلی و مقایسه‌ای استفاده کرده است.

بر پایهٔ بسیاری از نقل‌ها، نظریهٔ «تفویض» به معنای قدرت استقلالی انسان در انجام افعال خود، به معتزله به عنوان یکی از فرقه‌های مهم اسلامی نسبت داده شده است. البته، این انتساب از ناحیهٔ برخی محقّقین به چالش کشیده شده و در مقابل، برخی به هواخواهی از آن برخواسته‌اند. این نوشتار در پی آن است تا با روش کتابخانه‌ای و با بررسی پایه‌های فکری معتزله در بحث از شیوهٔ آفرینش افعال انسان و جست وجو در عبارات ایشان و از سوی دیگر، با تکیه بر گواهی‌های کهن تاریخی در آثار فرقه‌پژوهان و نکته‌آرایی‌های بدیع در گونه‌شناسی اصطلاحات «تفویض و قدر»، به داوری در این میان نشسته و آورده‌ای منطقی را در پاسخ به این پرسش اصلی که «پیوند معتزله و تفویض چگونه قابل ارزیابی است؟‌» نتیجه دهد. بر این اساس، با استناد به آنچه گذشت و با عنایت به گزارش‌های علمای هم‌عصر و نزدیک به دوران اوج معتزله و همراهی نظام فلسفی مورد قبول اکثریت ایشان در پذیرش نظام اسباب و مسببات و وجود شواهدی متقن در عبارات برجای مانده از ایشان در نفی «استقلال‌» عبد در ایجاد افعال خویش و همچنین نارسایی شواهد مخالفان مانند بهره‌‌گیری از قاعدهٔ «استحاله اجتماع قادرین علی مقدور واحد» در انتساب این نظریه به ایشان، در نهایت، پیوند معتزله و تفویض را دارای پشتوانه منطقی و ادله کافی نیافتیم.

بیش از یک ‌دهه از تصویب و تأسیس رشته دانشگاهی شیعه‌شناسی در ایران می‌گذرد. رشته‌ای که رویکرد اصلی خود را رویکردی اجتماعی معرفی کرده و در زمان نسبتاً کوتاهی، به خوبی توانسته خود را به جامعه علمی کشور بشناساند و به همین‌ جهت، مراکز و مؤسسات دانشگاهی فراوانی این رشته را تأسیس نمودند. اما سؤال اصلی این است که چرا به‌رغم تعریف اولیه رویکرد اجتماعی و نیز معرفی مناسب آن به فضای دانشگاهی کشور، گرایش جامعه‌شناسی این رشته عملاً توسعة جدی نیافته است؟ در بخش اول مقاله، معرفی اجمالی این رشته و سپس گزارشی از وضعیت آن در دانشگاه‌های ایران آمده است. در بخش دوم نیز تلاش شده به سؤال فوق پاسخ داده شود. تحلیل‌ها نشان از آن دارد که دیدگاه حوزویان درباره علوم ناظر به واقع به طور عام و درباره جامعه‌شناسی به طور خاص، آن است که این علوم از علوم حوزوی نبوده و از «احصائیات» به شمار می‌آید که از درجه اول اهمیت برخوردار نیستد. دانشگاهیان نیز مجموعه شیعه‌شناسی را از وظایف حوزویان به شمار آورده، و از ورود در این عرصه چالش‌برانگیز اجتناب کرده‌اند. در نگارش بخش اول این مقاله، از روش مصاحبه استفاده شده و بخش دوم آن نیز با روش تحلیلی به نگارش درآمده است.

چکیده شیعیان به عنوان پیروان یکی از دو شاخه اصلی دین اسلام، تاریخی به درازای تاریخ اسلام دارند و در این قرون متمادی میراثی بسیار ارزشمند برجای گذارده‌ و بخش‌های مهمی از این میراث کهن را در منابع و آثار خویش معرفی نموده‌اند. بخشی از این میراث را می‌توان در تولید علوم گوناگون و نقش‌آفرینی در پیشبرد دانش‌های مختلف نشان داد. دانش کلام یکی از مهم‌ترین علوم اسلامی به شمار می‌آید که به یقین، شیعیان در تأسیس و توسعه آن نقشی چشمگیر داشته‌اند. دانشمندان فراوانی تلاش کرده‌اند این نقش‌آفرینی را توصیف کنند که در این نوشتار سعی بر آن است تا دیدگاه‌های برخی از مستشرقان در این باره جمع‌آوری گردد و به این پرسش پاسخ داده شود که از نگاه نویسندگان ویراست دوم «دائرة‌‌المعارف اسلام»، شیعیان در تأسیس و گسترش علم کلام چه نقشی داشته‌اند؟ یافته‌های پژوهش نشانگر آن است که مستشرقان نیز معتقدند عالمان شیعه از چند جهت در توسعه دانش کلام تأثیرگذار بوده‌اند که یکی از مهم‌ترین جهات آن، ارائه موضوعات، مسائل، تبیین‌ها و تئوری‌های جدید در این علم بوده است. از نظر مستشرقان شیعیان در جهت تبیین عقاید اختصاصی خویش توانستند با ابداع مسائل جدید و ارائه تبیین‌های بدیع، علم کلام اسلامی را به اوج شکوفایی برسانند. در عقاید مشترک با اهل‌تسنن همچون توحید، عدل، ایمان و... تبیین‌ها و تفسیرهای متمایزی ارائه کردند و در عقاید اختصاصی خویش همچون امامت و فروع آن، مسائل بکری را به دانش کلام افزودند. این مسائل اختصاصی را می‌توان اصلی‌ترین امتیاز شیعیان در علم کلام تلقی کرد و اختصاصات اعتقادی دیگر همچون تقیه، بدا، رجعت و... را نیز به نوعی متأثر از امامت شیعی دانست.

چکیده:ولایت‌ فقیه از اهمیت ویژه‌ای در عصر غیبت امام معصوم برخوردار می‌باشد به همین دلیل دیدگاه‌های متفاوتی درباره آن در میان بزرگان و فقها مطرح شده است، بحثی است که به حاکمیت و مالکیت خداوند ارتباط دارد و به عنوان طرحی برای اداره جامعه در نظریه سیاسی شیعه در میان فقها و علما مطرح بوده است و در همه دوره‌ها مورد بحث قرار گرفته و از جنبه‌های مختلف قابل بررسی می‌باشد. این پژوهش با هدف مقایسه میان آرای کلامی آیت‌الله محمدتقی‌ مصباح یزدی در بحث ولایت ‌فقیه که مشروعیت حاکمیت فقیه را به اذن الهی وابسته می‌داند، به این صورت که اصل حاکمیت از نظر ایشان مختص به خداوند است و این حق را به پیامبر و امام معصوم واگذار کرده همین طور با نصب عام توسط معصومین در غیبت کبری به ولی فقیه واگذار شده است و دیدگاه آقای مهدی حائری یزدی که اراده مردم را دلیل بر مشروعیت حاکمیت دانسته و معتقد است حاکم باید منتخب مردم باشد، با استفاده از نظریه وکالت و مالکیت خصوصی مشاع و اینکه ولی فقیه را مسئول اجرای احکام می‌داند نه مسئول سیاسی، انجام شده است. از نتایج به دست آمده در این پژوهش می‌توان به موارد اختلاف و اشتراک زیر اشاره کرد: نقطه اشتراک، ضرورت عقلی وجود حکومت و قانون در جامعه از دیدگاه هر دو اندیشمند است. اما بعضی از نقاط اختلاف، اختلاف در با‌هم بودن ولایت فقیه و جمهوری بودن یک نظام، که آقای حائری یزدی این با هم بودن را متناقض می‌داند و آیت الله مصباح یزدی به چنین تناقضی در این مسأله معتقد نیستند، پیشینه ولایت فقیه هم مورد اختلاف است آقای حائری یزدی پیشینه طولانی برای این نظریه قائل نیستند در‌حالی که آیت الله مصباح یزدی پیشینه آن را دوران حضور امامان معصوم می‌دانند. بنابراین ولایت‌ فقیه جامع الشرایط در بُعد سیاسی از نظر هر دو اندیشمند پذیرفته نشده است، مبنا و دلیل هر یک برای این ولایت‌ متفاوت است. مطالب مربوط به بحث ولایت فقیه در این پژوهش به روش کتابخانه‌ای، جمع آوری و سپس مورد تحلیل و مقایسه قرار گرفته است. کلید واژه: ولایت‌ فقیه، حکومت دینی، محمد تقی مصباح یزدی، مهدی حائری یزدی

پایان نامه حاضر با موضوع «ترجمه، نقد و بررسی آموزه های اعتقادی تشیع امامی در کتاب (اسلام شیعی) یان ریچارد» در تلاش است تا مجموعه ای از آموزه های اعتقادی شیعیان امامی را که در جهان غرب مطرح می شوند، واکاوی نماید. بی شک اصلاح نگاه مستشرقین و بیان نقاط ضعف و خطاهای تشخیصی، منجر به روشن شدن چهره واقعی تشیع برای جهانیان خواهد شد. در راستای همین هدف، کتاب «اسلام شیعی» اثر یان ریچارد انتخاب گردید و در این مجال ابتدا سه بخش از ابتدای کتاب (۷۶ صفحه) با موضوع خاندان پیامبر، اسطوره های شیعی، عرفان و تصوف، انشعابات موجود در تشیع، زیارتگاههای شیعی، زندگی اجتماعی شیعیان و آموزه های اعتقادی تشیع امامی ترجمه شده و سپس گزاره‌های ناظر به کلام شیعه از آن استخراج و به صورت خلاصه مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. اشکالات و ایرادات نویسنده در دو بخش روشی و محتوایی به نقد کشیده شده است. عمده نقد ها به لحاظ روشی در باب ساختار، موضوع و روش ارایه گردید و به لحاظ محتوایی نیز پیرامون افتراق شیعه و سنی (منشا پیدایش تشیع)، کلیت تصویر ارایه شده، نوع نگاه نویسنده به تشیع، اختصاصات اعتقادی شیعیانو بررسی صحت و سقم آموزه‌های گزارش شده، با محوریت پاسخ به سوالات فرعی تنظیم گردید. یافته‌های ما حاکی است یان ریشار گزارشی پراکنده از تشیع ارائه داده و بنا نداشته تصویری کامل و یا حتی تصویری کلی از عقاید شیعی ارائه دهد. اما گزاره‌های پراکنده او از تشیع به صورت نسبی قابل پذیرش است. گرچه نمی‌توان از خطاهای موردی او نیز چشم‌پوشی کرد. روش ترجمه، ترجمه روان تحت‌اللفظی با تعهد به متن و پرهیز از ترجمه آزاد بوده و روش تحقیق نیز توصیفی- تحلیلی به ضمیمه نقد بوده است. اطلاعات به روش کتاب‌خانه‌ای جمع آوری شده و پس از آن مقایسه اطلاعات ارائه شده از سوی نویسنده با متون کلاسیک و معتبر عقاید امامیه، (متونی چون اوایل المقالات و تصحیح الاعتقاد شیخ مفید، اعتقادات شیخ صدوق، امالی شیخ صدوق و خصال شیخ صدوق، گوهر مراد لاهیجی، مواقف عضد الدین ایجی، تسلیک النفس علامه حلی، تجرید الاعتقاد خواجه نصیر الدین طوسی، مقاصد تفتازانی و... ) صورت گرفته است.

این پایان نامه از سه فصل اساسی تشکیل شده است که در فصل اول آن به بررسی مفهومی برخی واژگان و کلیات تحقیق از قبیل پیشینه تحقیق، روش تحقیق، محدودیت ها و... پرداخته شده است. در فصل دوم مبانی الهیاتی گفتگوی ادیان فهرست شده و هر کدام از این مبانی با استناد به متون دینی شیعی توضیح داده شده است. در این فصل سعی شده است تا مبانی متعددی استقصا شود که مجموعه مصادیق امروزین گفتگوی ادیان را شامل شود. آنگاه انواع مصادیق گفتگو را نام برده ایم و مجموعه آن ها را در سه گروه گفتگوهای الهیاتی، همکاری های علمی و همکاری های عملی دسته بندی کرده، مبنا یا مبانی الهیاتی ورود در هر کدام از این سه دسته گفتگو را بر مبنای متون شیعی مشخص کرده ایم. برخی از مبانی الهیاتی گفتگوی ادیان از این قرارند: تبلیغ دین، تحقیق برون دینی، مشورت، استعانت از غیر مسلمانان، کمک به غیر مسلمان، احتجاج، پاسخ به شبهات، همکاری در امور خیر، اصل احسان و... در فصل آخر هم که در واقع نقطه ثقل این نوشتار است سعی شده تا با الهام از متون دینی، مجموعه ای از سیاست ها و رهنمودهای مربوط به گفتگوی ادیان، فهرست شود. این سیاست ها در مجموع در دو بخش سیاست های ناظر به محتوا و روش اجرای گفتگو و سیاست های ناظر به اخلاق و آداب و گفتگوی ادیان آورده شده اند که البته دسته اول، خود به دو بخش سیاست های محتوایی و سیاست های و روشی و دسته دوم به بخش فرعی تر آداب و اخلاق و قوانین تقسیم شده اند.

در متون فلسفی تمرکز اصلی بر اثبات واجب است و توحید، از متفرعات اثبات واجب به شمار می آید. درحالی که متون عرفانی تمرکز خود را بر مسئله توحید قرار می دهد. قرآن نیز بیشتر بر توحید تأکید دارد تا بر اثبات وجود خدا. فیلسوف اولاً خدا را با علم حصولی و کلی می شناسد و ثانیاً در فلسفه هم خدا و هم مخلوقات از سنخ وجود هستند، اما هرکدام مرتبه ای از وجود؛ درحالی که عارف به خدای خویش علم حضوری دارد و فقط او را موجود می داند و غیر از خدا نه خود و نه هیچ چیز دیگر را موجود نمی داند. قرآن نیز زمانی که دربارة خدا سخن می گوید به وضوح از خدایی شخصی یاد می کند. در این نوشتار تلاش کرده ایم با تمرکز بر سه دستة از متون اسلامی (متن قرآن، متون عرفانی و متون فلسفی) نحوه نگرش هریک از این متون را نسبت به «براهین اثبات وجود خدا» تحلیل و بررسی کنیم. و با نگاهی درجه دو، نقاط تشابه و تمایز این سه رویکرد را نشان دهیم.