آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر، به منظور بررسی روند شکل‌گیری شیعه‌شناسی در ایران، بعد از انقلاب اسلامی با استفاده از روش‌های پیمایشی، تحلیلی – توصیفیصورت گرفته‌است. و از آن‌جا که مجموعه فعالیت‌های شکل‌گرفته در حوزه شیعه‌شناسی در ایران، عمدتاً در مراکز دانشگاهی و نیز در برخیمراکز حوزوی، موسسات خصوصی و سازمان‌های مردم‌نهاد، انجام می‌شود، برای پی بردن به روندشکل گیری و توسعه‌ی این مطالعات، مراکز فعال در این زمینه به چهار دسته دانشگاهی، حوزوی، موسسات و دیگر مراکز تقسیم شده‌ و مهم‌ترین‌ و فعال‌ترین این مراکز با ذکر هدف، روش، موضوع و بیان ویژگی‌هایی از آن‌ها، مورد پژوهش و مقایسه واقع شده و در انتها نقاط اشترک و افتراقشان ذکر گردیده‌است. مهم‌ترین نتیجه‌ی یافت‌شده عبارت است از توسعه‌ی این مطالعات در بخش تاریخ و اعتقادات در این حوزه؛ همچنین باید اشاره کرد که هرچند این رشته علمی دارای شاخه‌هایی نظیر جامعه شناسی، تاریخ اجتماعی و کلام اجتماعی است اما در ایران بعد تاریخی وکلامی، آن هم به صورت تک بعدی، بدون توجه به بعد اجتماعی این شاخه علمی، رشد وتوسعه پیدا کرده‌است. از دیگر نتایج به‌دست آمده، تشابه اسمی و تفاوت مفهومی ‌است که در مراکز فعال، تحت عنوان شیعه‌شناسی دیده‌می‌شود؛ زیرا بیشتر فعالیت این مراکز، معطوف به بعد اعتقادی و مکتب شناسی است که از آن به تشیع شناسی تعبیر می‌شود، درصورتی که شیعه‌شناسی، علمی است که به بعد عملیجنبه‌هایی اجتماعی زندگی پیروان این مذهب می‌پردازد.

مقالة «بداء» در دايرةالمعارف اسلام چاپ لایدن هلند، به قلم گلدزیهر و تریتون به رشته تحریر درآمده و به معرفی آموزة بداء نزد شیعیان می‌پردازد. این مقاله مواردی چون تعریف بداء، ادلة آن، پیشینة تاریخی و برخی از مصادیق بداء را با استناد به منابع سنی و شیعی مطالعه كرده است. گرچه در این مقاله تلاش بر این بوده که هر دو دیدگاه مخالف و موافق را منعکس سازد، ساختار نامناسب و استفادة بیشتر از منابع اهل‌سنت (در مقایسه با منابع شیعی) مقاله را از نظر محتوایی دچار اشکالاتی ساخته که بازنویسی مقاله را ضروری می‌كند. اختلاف نظرات میان متکلمان امامیه در تبیین بداء نیز در ناموفق بودن نویسندگان غیرمسلمان از ارائة تصویری مشترک و بی‌‌اشکال از بداء سهم بسزایی داشته است. در این مقاله با روشی توصیفی ـ تحلیلی، محتوای ارائه‌شده دربارة موضوعاتی چون تعریف بداء و ارتباط آن با علم الهی، تاریخچة پیدایش عقیده به بداء در جامعة اسلامی و برون‌دادهای اجتماعی ـ تاریخی آن نقادانه ارزیابی می‌شود. افزون بر این، اشکالات موجود در ساختار فعلی مقاله مطرح و ساختار مناسبی براي اصلاح پیشنهاد می‌شود.

با نظر بر آراء مستشرقان و پژوهندگان غربی در خصوص موعود گرایی شیعی در دوران معاصر متوجه تفاوت های متعدد آراء ایشان در زمینه ی مهدویت شیعی باآراء متکلمان برجسته شیعه می شویم.در دوران معاصر به خصوص پس از انقلاب اسلامی ایران پژوهندگان غربی با رویکردهای متفاوتی به موضوع موعود گرایی در تشیع و آثار و نتایج آن پرداخته اند که در این بین رویکردهای سیاسی، اجتماعی، کلامی و تاریخی سهم بیشتری دارند. در این رساله اهتمام براین موضوع بود که آراء و برخی از شبهات اصلی مهدویت از ناحیه برخی ازمستشرقان همچون دکتر ساچدینا را با رجوع به منابع اصلی بطور تطبیقی پاسخ دهیم و همچنین زمینه را برای پژوهش های بیشتر فراهم کنیم.

از جمله پدیده‌های مهمی که در سال‌های اخیر در دستور کار سیاست‌مداران و کانون‌های معارض با اسلام قرار داشته است، می‌توان به پروژۀ ایجاد هراس از شیعیان اشاره داشت که امروزه با عنوان "شیعه‌هراسی" از آن یاد شده است. در دوران معاصر، جریانات جدید شیعه‌هراسی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران تقویت شده و با آگاهی یافتن از ظرفیت‌های ژئوپلیتیک شیعه و همچنین پس از حادثه 11 سپتامبر 2001 میلادی و فعالیت‌های رسانه‌های غربی در این راستا، بر شدت شیعه‌هراسی افزوده شده است. در این پژوهش، شیعه‌هراسی در غرب معاصر بررسی می‌شود تا بدین پرسش پاسخ داده شود که چرا این پدیده در غرب بروز کرد و در سال‌های اخیر شدت گرفت. برای بررسی این موضوع به عوامل فرهنگی، سیاسی، جغرافیایی و اقتصادی توجه می‌شود. نتیجۀ این مطالعات حکایت از آن دارد که آموزه‌های شیعه، که با وقوع انقلاب اسلامی متبلور شده و موجب بیداری اسلامی در سایر نقاط جهان شد، و همچنین عوامل ژئوپلیتیکی شیعه، مانند ظرفیت‌های جغرافیایی، و ظرفیت‌های معنوی- سیاسی شیعه، تهدیدی برای غرب تلقی شده است. بنابراین پروژۀ شیعه‌هراسی، به هدفی راهبردی برای جامعه غربی تبدیل شده است. در راستای این هدف از ابزارهای گوناگون مانند تصویر‌سازی‌های رسانه‌ای، برای به حاشیه راندن و نابودی شیعه و همچنین مخدوش نشان دادن چهرۀ شیعیان استفاده می‌کند. لذا ضرورتِ این تحقیق را موجب می‌شود که با آگاهی از جوانبِ این پروژه، راهکارهایی مانند، شیعیان باید چهرۀ واقعی و صلح‌طلبانۀ شیعی را نشان دهند تا مشخص شود که هراس از شیعه توهمی بیش نیست یا شهروندان اروپایی باید بیاموزند که در منطقه‌ای با تنوعات قومی و فرهنگی زندگی می‌کنند و احترام به این تنوعات لازم است، و... برای مقابله با شیعه‌هراسی ارائه شود. روش این نوشتار توصیفی و تحلیلی، مبتنی بر منابع کتابخانه‌ای، اسنادی و اینترنتی است.

مقاله حاضر با هدف بررسی گزارش‌های موجود در مدخل «امامت» دایرة‌المعارف اسلام لیدن هلند (EI2) و در پاسخ به این پرسش‌ها نگاشته شده است که باورهای شیعیان دوازده‌امامی تا چه میزان در مقاله «امامت» منعکس شده و اعتبار و اصالت این گزارش‌ها در منابع معتبر شیعی تا چه میزان تأییدپذیر است؟ مسئله اصلی به سه حوزه ساختارشناختی، محتواشناختی و روش‌شناختی تجزیه می‌شود و در این مقاله به دو بخش اول می‌پردازیم. یافته‌های پژوهش حاکی است که محتوای مقاله قابلیت بالایی دارد که تلقی به قبول گردد یا دست‌کم تفسیر درست و منطبق با منابع معتبر شیعی از آن ارائه شود، اما اختصار و ایجاز مقاله در بخش‌های گوناگون به تصویر ارائه‌شده از آموزه امامت صدمه زده است. دسته‌بندی خوارج در میان شیعیان و نپرداختن به برخی زیرموضوعات امامت از مشکلات و توجه به اهمیت موضوع و نیز دسته‌بندی امامت در موضوعات اصولی از نقاط قوت ساختارشناختی مقاله است. در بخش محتواشناسی اغلب گزارش‌ها را به صورت کلی می‌توان پذیرفت، اما نواقص و ناگفته‌های ضروری مقاله غیرقابل چشم‌پوشی ارزیابی می‌شود. نوشتار حاضر در بخش گردآوری مطالب از روش کتابخانه‌ای استفاده کرده و در بخش اندیشه‌ورزی از روش تحلیلی و مقایسه‌ای بهره برده است.

مرگ مسأله انسان است. این موضوع از همان آغاز حیات بشر پیوندی عمیق با نظام فکری فلاسفه داشته است و به مفهومی پایه در اندیشه متفکران تبدیل گردیده است. به همین جهت در مکاتب فلسفی تفاسیر مختلفی از این مفهوم صورت پذیرفته است. افلاطون و صدرا درباره این مفهوم تأملاتی ارائه کرده‌اند. با بررسی آثار افلاطون و صدرا درمی‌یابیم که در آثار این دو فیلسوف همسو با مرگ طبیعی مرگ دیگری با عنوان مرگ ارادی طرح شده است که با تلاش انسان و ایجاد جدایی میان نفس و بدن تحقق می‌یابد. به نظر می‌رسد این مفهوم پیوندی عمیق با معرفت و اخلاق در اندیشة افلاطون و صدرا داشته باشد. مسأله اصلی این نوشتار پرداخت به چیستی مرگ ارادی و بررسی نسبت حاکم میان این مفهوم و معرفت و اخلاق در اندیشة افلاطون و صدرا است. نگارنده سعی دارد با بررسی مقایسه‌ای و به شیوة توصیفی‌ـ‌تحلیلی، مفاهیم گفته را واکاوی کند. برآمد پژوهش حاضر چنین معلوم می‌سازد که در نگاه این دو فیلسوف مرگ ارادی، معرفت و اخلاق کارکردی یگانه به خود می‌گیرند. اهمیت این سنخ نوشته‌ها در این است که حالت انتزاعی مفاهیم متافیزیک فلسفه افلاطون و صدرا در قالب مفاهیم انضمامی مانند مرگ و اخلاق توضیح داده می‌شود.

شأن، کارویژه‌ای است که جایگاه امامت، به صورت انحصاری آن ‌را اقتضا می‌کند. گرچه در میان آثار متکلّمان مسلمان به محتوای این آموزه به صورت پراکنده توجّه شده است، امّا اوّلاً، اصطلاح «شأن»، در ادبیات سنّتی استفاده نشده و ثانیاًّ، بررسی مقایسه‌ای این مسئله در میان جریان‌های داخلی شیعی صورت نپذیرفته است. بنابراین، شایسته است با همین ادبیات و با نگاهی نظام‌مند و نوین به این مسئله پرداخته شود. شئون امام از جمله مسائل مهم امامت‌پژوهی است که از ابعاد مختلف تکوینی، تشریعی، فردی و اجتماعی برخوردار است. هدف از این نوشتار، بررسی مقایسه‌ای دو تصویر شیعی از شئون امام با محوریّت دیدگاه الهادی ‌الی ‌الحق (زیدی) و شیخ‌ مفید (اثنی‌‌عشری) و تحلیل تبعات پذیرش شئون در هر دو اندیشه است. الهادی‌، با توجّه ‌به تعریف زیدیه از امامت، در مرجعیّت علم دینی، کلیّت مرجعیّت سیاسی و مرجعیّت اقتصادی، با شیخ مفید، هم‌عقیده است و با بیان کارکردهای خاص سیاسی، همچون اصل دعوت به خود، قیام مسلحانه و... اختصاصات دیدگاه زیدیه را در این مسئله برجسته می‌کند. بر این اساس، شئون جهادی و قیام‌گونه در زیدیه، امامت را بیش از هر چیز، ساختاری جهادی بخشیده و امامت را به امری سیاسی و حاکمیتی شبیه ساخته است. شیخ مفید با توجّه ‌به گستره تعریف امامت، به ریاست دنیایی و دینی در کنار دیگر شئون اجتماعی و اخروی که زیدیه نیز به آن باور دارند، از شئون تکوینی امام در عالم ماده، همچون معجزه، شئون اخروی، رهبری دینی و دنیایی نام می‌برد. بر اساس دیدگاه او مبنی بر عصمت، امام در همه شئون خود، اعم از شئون اجتماعی یا الهی، مدیریتی سرآمد و خطاناپذیر دارد و این مسئله امامت در امامیه را امری بی‎بدیل می‌سازد.

ویلفرد مادلونگ یکی از برجسته ترین و تأثیرگذارترین شیعه شناسان دوره معاصر است. آثار وی، برخلاف بسیاری از آثار اسلام شناسان و شیعه شناسان مغرب زمین، در شناخت و توصیف ابعاد گوناگون اسلام بسیار موفق بوده، به طوری که حتی جوامع اسلامی و شیعی نیز آثار وی را می پسندند و می پذیرند. به نظر می رسد سهم بالایی از این موفقیت به دلیل توجهی است که او به نکات روش شناسانه دارد. آثار وی در مطالعات شیعی، در مقایسه با آثار دیگر شیعه شناسان غربی، نقاط قوت یا ویژگی های پژوهشی خاصی دارد که مهم ترین آنها عبارت اند از: توجه به منابع اصیل و معتبر اسلامی و شیعی، تفکیک موضوعی و روشی منابع، توجه به فضا و تاریخ حوادث و آموزه ها، فهم آموزه ها در راستای یک نظام فکری، اشراف نسبتاً کامل به ابعاد گوناگون اسلام، شناخت دقیق دانشمندان و آثار معتبر ایشان، و نیز تسلط به زبان عربی، که مادلونگ با بهره گیری از آنها توانسته است توجه مسلمانان و شیعیان را به آثار خود جلب کند و حتی تحسین ایشان را برانگیزد. رعایت کردن نکات فوق باعث شده است او را از جرگه مستشرقان مغرض و جاهل جدا کنند و در میان پژوهش گران منصف جای دهند. این مقاله روش ها و منابع مورد استفاده و نیز شیوه های پژوهشی مادلونگ را، در معرفی تشیع به جوامع غربی، می کاود و ضمن مقایسه آن با آثار برخی دیگر از شیعه شناسان می کوشد تمایز و برتری آثار وی را نشان دهد.

رساله حاضر با موضوع «بررسی و تحلیل دیدگاه ویلفرد مادلونگ درباره عقاید امامیّه»، در تلاش است تا مجموعه‌ای از آموزه‌های اعتقادی شیعیان امامی را که در فضاهای دانشگاهی غربی بیان می‌شوند واکاوی نمایند. پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و تحولی که به دنبال آن در جامعه جهانی ایجاد شد، توجّه بسیاری از اندیشمندان و حتّی مردمان عادی را به شیعیان که ساکنان اصلی این سرزمین بودند جلب کرد. تعداد قابل توجّهی از استادان دانشگاه‌ها در تلاشند با اندیشه‌های این گروه آشنا شوند و حتّی آنها را به دنیا معرفی نمایند. به یقین، ویلفرد مادلونگ یکی از برجسته‌ترین استادان شیعه‌شناس غربی است که هنوز کرسی‌ تدریس او در موضوعات گوناگون شیعی، از موثرترین کرسی‌های شیعه‌شناسی در غرب به شمار می‌آید. وی در خلال حدود هفتاد سال پژوهش و تدریس در موضوعات شیعی موفّق شده است حجم قابل توجّهی از اعتقادات شیعیان را در مناطق گوناگونی از دنیا معرفی و تدریس نماید و البته شاگردانی را بپروراند که ادامه دهندگان راه او باشند. این رساله در صدد است آثار این استاد برجسته عرصه شیعه‌شناسی را بررسی نموده و عیار اعتبار گزارش‌های او را به دست آورد؛ نقاط ضعف را تذکر دهد و از نقاط قوت آن استفاده نماید. به همین جهت، مجموعه‌ پژوهش‌ها و آثار ویلفرد مادلونگ را در خصوص شیعیان امامی جمع‌آوری نموده و با منابع دست اوّل و کاملاً معتبر امامی مقایسه کرده است و در نهایت به این نتیجه رسیده که مادلونگ گزارش‌گری با انصاف و مقید به روش‌های پژوهشی است که اولاً گزارش نسبتاً کاملی از اعتقادات خاص شیعیان امامی ارائه کرده و ثانیاً می‌توان گزارش‌های او را منطبق با آثار معتبر شیعیان امامی دانست و ثالثاً در شیوه‌ها و روش‌های پژوهشی خود، دارای امتیازاتی است که برای تمام شیعه‌پژوهان قابل استفاده است.

بداء، آموزه‌ای رمزآلود و برآمده از امامیه است که انتساب معنای لغوی آن درباره خداوند؛ به‌منزلة آشکار شدن امری پنهان است، که انکار این آموزه در سایر اندیشه‌ها و هم‌داستان نبودن اندیشمندان شیعه در تبیین آن ‌را به ‌دنبال داشته است. این پژوهش، با هدف بررسی تطبیقی اندیشه‌های سیدمرتضی و آیت‌الله سبحانی به‌ شیوه تحلیلی ـ توصیفی به پاسخ این سؤال می‌پردازد که «مفهوم بداء چیست و روایات بداء چگونه تبیین می‌شود»؟ براین‌اساس، از دیدگاه آیت‌الله سبحانی، معنای لغوی بداء به انسان بازگشت دارد و بداء الهی به معنی امکان تغییر سرنوشت توسط انسان خواهد بود. سیدمرتضی، علی‌رغم ظاهر گفتارش که او را در زمره منکرین بداء قرار می‌دهد؛ بداء را به روا و ناروا تقسیم می‌کند و بداءِ روا را مساوق نسخ می‌داند؛ اما از منظر آیت‌الله سبحانی، نسخ و بداء از یک سنخ‌اند که بداء در تکوین و نسخ در تشریع؛ جریان دارد و منشأ اعتقاد به بداء، آیات قرآن و اخبار ائمه است. سیدمرتضی به‌دلیل یکسان‌پنداری نسخ و بداء، روایات بداء را علم‌آور نمی‌داند و در فرض صحت، به نسخ معنا می‌کند.