آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نام خانوادگی:صحرائیان جهرمینام :فاطمهرشته وگرایش:الهیات و معارف اسلامی(علوم قرآن و حدیث)

یکی از مناقشات مبنایی بین مسلمانان و مستشرقان، ماهیت وحی رسالی، به ویژه در رابطه با پیامبر اسلام است. مستشرقان بخلاف مسلمانان، بنا به انگیزه های خاص و پیش فرض های مادی گرایانه ای که در رابطه با ماهیت وحی رسالی دارند، قائل به غیر الهی بودن آن شده اند. نگارنده با روش توصیفی تحلیلی، نخست نظرات مستشرقان را با توجه به عوامل مؤثر در آنها، در دو دسته ی الهی و غیرالهی تقسیم کرده استو سپس به عوامل دخیل در نظر آنها پرداخته است.عامل "انسانی" و "محیطی-زمانی" دو مؤلفه اصلی دخیل در آراء مستشرقان از یک سو و بررسی محیط و زمان نزول وحی از سوی دیگر، غیر الهی بودن وحی قابل ردّ خواهد بود. ویژگی های شخصیتی پیامبر و خصوصیات متن قرآن کریم نیز نافی غیر الهی بودن وحی قلمداد می گردد.

به موجب برخی روایات و گزارشها، نقد حدیث با قرآن به عنوان یک قاعده توسط پیامبر(ص) ، ائمه(ع)، صحابیان و تابعان مطرح شده است. همچنین گزارشهایی ناظر به اعمال آن توسط برخی ائمه(ع) و صحابه دیده می شود از سده دوم با آغاز دوره تدوین حدیث و دانش های پیرامون آن، این قاعده در دو مقام نظر و عمل مورد توجه اندیشوران مسلمان قرار گرفت در مقام نظر، دو دیدگاه ایجابی و انکاری پدید آمد. این دو دیدگاه با محوریت متون نامبردار به احادیث عرض شکل گرفت. امامیه و زیدیه، نگاه ایجابی و غالب اهل سنت نگاه انکاری را اختیار کردند. گویی در سده اخیر این مساله جایگاه یکی از شاخص های اندیشه اجتهادی در برابر سنت گرایی اخباری را پیدا کرده است. چه، محمد عبده، رشید رضا، احمد امین، ابوریه، سباعی و دهها عالم نقد حدیث اهل سنت به جانب اعتبار آن تمایل یافته اند. در مقام عمل از این قاعده چندان استقبال نشده است. این ادعا با تتبع در متون روایی و پیرامون آن معلوم می شود چنان که گستره این انطباق از سه حوزه دانش فقه، تفسیر و کلام فراتر نمی رود. این نحوه تعامل، ریشه در عوامل مختلف دارد که اختلاف در جایگاه سنت، زبان قرآن، گونه تناظر حدیث با قرآن در قاعده عرض و ... از آن جمله است. تاخر جایگاه سنت نسبت له قرآن ، زبان متعارف در نحوه تفهیم قرآن، تحریف ناپذیری قرآن، مخالفت قطعی در گونه تناظر قرآن، اثبات صدور در برایند قاعده یاد شده چارچوب نظری قاده قرآن محور را تشکیل می دهد.

چکیدهرحمت از واژگان کلیدی قرآن کریم و از مفاهیم اساسی دین است که اندیشمندان اسلامی از منظرهای مختلف به بررسی مفهومی آن پرداخته اند. با این حال، کاربردهای متنوع و مختلف آن در قرآن کریم موجب شده است که در بطن جمله، معنای مختلفی را بر خود بپوشاند. از این رو بررسی معنایی آن نیازمند به استفاده از روش های نوین تحلیل معنا همچون علم معناشناسی و مکاتب و روش های گوناگون آن همچون مکتب بن (معناشناسی فرهنگی-بومی) است. در این روش معناشناسی با سیر در گذشته و حال واژه و شرایط فرهنگی خاص هر دوره می توان به دو معنای هم زمانی و درزمانی واژه دست یافت و مسیر تغییر و تحول واژه را روشن ساخت؛ همچون( رحم به معنای خوراک، عذاب کردن در سال های 200-2500 و اشتقاق واژگان رحمن و رحیم از آن به عنوان اوصاف فعلی خداوند در قرآن کریم)و همچنین با تکیه بر آیاتی که واژه رحمت و مشتقاتش در آن بکار رفته و سیاق آن آیات توانسته است به جایگاه وازه رحمت از بعد هم نشینی های توصیفی، ابزاری، تاثیرگذار و تاثیرپذیر دست یابد و از سوی دیگر با پرداختن به بعد جانشینی این واژه در آیات، توانسته است جایگاه واژه رحمت در قرآن کریم را روشن سازد و از آن مهم تر ، مفاهیم این واژه در آیات و جایگاه های مختلف آن روشن سازد.کلید واژه: معناشناسی، هم نشینی، جانشینی، قرآن کریم، رحمت

چکیدهشادی از منظر آیات و روایاتبه کوششفاطمه افشارپورعدّه‌ای همیشه بر این بوده اند که اسلام را دین غم و اندوه معرفی کنند و وجود هر گونه شادی و نشاط را در این دین انکار نمایند، حال آن‌که، با نگاهی محقّقانه و واقع‌بینانه به دین مبین اسلام، می‌توان دریافت که این دین، نه تنها با شادی و نشاط مخالفتی ندارد، بلکه در سایه‌ی تعالیم بلند خود شادمانی حقیقی را برای انسان به ارمغان می‌آورد، وجود احادیثی در خصوص تأیید عنصر شادی، ثواب و پاداش شاد کردن دیگران، و احادیثی که برای دست یابی به شادمانی راه کار ارائه می دهند، و نیز برخی آیات قرآنی که به امر شادی توصیه می کنند، این امر را اثبات می نماید.لیکن در اسلام، شادی بر اساس اصول و ضوابطی به دو نوع پسندیده و ناپسند تقسیم می‌شود، و بدیهی است که تنها شادی‌های پسندیده مورد تأیید آیات، روایات و فقه اسلامی قرار دارد.کلید واژه‌ها: شادی، اسلام، قرآن، روایات.

در یک نگاه کلی به قرآن کریم می توان آیات گوناگونی را در آن مشاهده کرد، از جمله آیاتی که در آنها دستورات و احکام شریعت آمده است(آیات الاحکام)، مثل آیه ای که درباره وجوب روزه نازل شده است(بقره،183). در این رساله به آیات الاحکام پرداخته شده، اما آن دسته از آیات الاحکامی که در آنها به طور صریح و یا به شکل تلویحی به فلسفه دنیوی آن حکم اشاره شده باشد، تا روشن شود که از منظر دنیوی عمل به یک دستور فقهی چه فایده ای برای فرد عمل کننده خواهد داشت. حال این فواید می تواند جنبه فردی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و ... داشته باشد. با شناختن اهداف دنیوی احکام قرآن کریم، انگیزه های لازم جهت رسیدن به اهداف عالی اخروی افزایش یابد و همچنین، با دسته بندی این اهداف در زمینه های مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و ... و با سامان بخشیدن آنها در به کار گیری و استفاده عملی در سطح جامعه و برنامه های کلان کشوری به شکلی سودمند تر بهره برد و در سایه عمل به آنها از زندگی بهتری برخوردار گردید. این تحقیق به روش کتابخانه ای و توصیفی _ تحلیلی انجام گرفته است و در این راه از منابع گوناگون شیعه و سنی در زمینه آیات الاحکام از قبیل: فقه القرآن راوندی، کنز العرفان فاضل مقداد و احکام القرآن جصاص و همچنین از تفاسیر متنوع اهل سنت و تشیع برای دست یابی به فلسفه دنیوی برخی از احکام بهره برداری شده است.

مفسرین، عرفا و علمای علم کلام هر کدام به نوعی از دیر باز، توجه ویژه ای به بحث اسماء و صفات خدای متعال داشته و بعضا در تفاسیر و مکتوبات خود بدان پرداخته اند. با نگاهی به آیات کریمه ی قرآن در می یابیم که تعداد قابل توجهی از این آیات، در بر دارنده ی دو صفت-یا بیشتر- از صفات خدای متعال در کنار هم هستند که ارتباطات ممکن میان آنها از جمله مسائل مهمیست که ما را در جهت فهم هر چه بهتر آیات نورانی قرآن یاری می کند.این پژوهش ضمن بررسی منابع معتبر تفسیری و روایی و همچنین سایر منابعی که به نحوی به موضوع اسماء الحسنای الهی پرداخته اند، این موضوع یعنی تناکح یا همان زوجیت صفات خداوند را مورد بررسی قرار داده و در این باره به نتایج قابل توجهی دست یافته است.قاطعانه باید گفت که میان زوج صفاتی که در پایان برخی آیات آمده اند و همچنین میان این زوج صفات و آیات ی در بردارنده آنها، ارتباطی دقیق و متقن وجود دارد تا جاییکه هیچ کدام از این صفات را با صفتی دیگر نمی توان جایگزین نمود. چون در اینصورت نظم آیات و ارتباط میان صدر و ذیل آنها به هم خواهد خورد. همچنین تقدم و تأخر هر کدام از این صفات نسبت به یکدیگر بی دلیل نبوده و مرتبط با صدر آیات و مفاد کلی آنها می باشد. تحرک و تکامل بر اساس خوف و رجای حاکم بر زوج صفات، دریافت پیام های اجتماعی و کاربردی، تخلق به اخلاق الهی بر اساس موارد اخلاقی قابل برداشت از زوجیت صفات و در نهایت دلایل اهمیت بیشتر برخی از این صفات و التفات خدای متعال بدانها، از جمله دیگر نتایج مهم این پژوهش است.

چکیدهبه موجب برخی روایات و گزارش‌ها، نقد حدیث با قران به عنوان یک قاعده توسط پیامبر(ص)، ائمه(ع)، صحابیان و تابعان مطرح شده است. همچنین گزارش‌هایی ناظر به اعمال آن توسط برخی ائمه(ع) و صحابه دیده می‌شود. از سده دوم با آغاز دوره تدوین حدیث و دانش‌های پیرامون آن، این قاعده در دو مقام نظر و عمل، مورد توجه اندیشوران مسلمان قرار گرفت.در مقام نظر، دو دیدگاه ایجابی و انکاری پدید آمد. این دو دیدگاه با محوریت متون نامبردار به احادیث عرض شکل گرفت. امامیه و زیدیه، نگاه ایجابی و غالب اهل سنت نگاه انکاری را اختیار کردند. گویی در سده اخیر این مساله جایگاه یکی از شاخص‌های اندیشه اجتهادی در برابر سنت‌گرایی اخباری را پیدا کرده است. چه، محمد عبده، رشید رضا، احمد امین، ابوریه، سباعی و دهها عالم نقد حدیث اهل سنت به جانب اعتبارآن تمایل یافته‌اند. در مقام عمل از این قاعده چندان استقبال نشده است. این ادعا با تتبع در متون روایی و پیرامون آن معلوم می‌شود. چنان که گستره این انطباق، از سه حوزه دانش فقه، تفسیر و کلام فراتر نمی‌رود. این نحوه تعامل، ریشه در عوامل مختلفدارد که اختلاف در جایگاه سنت، زبان قران، گونه تناظر حدیث با قران در قاعده عرض و... از آن جمله است. تاخر جایگاه سنت نسبت به قران، زبان متعارف در نحوه تفهیم قران، تحریف ناپذیری قران، مخالفت قطعی در گونه تناظر قران، اثبات صدور و عدم صدور در برایند قاعده یاد شده چارچوب نظری قاعده قران محور را تشکیل می‌دهد.کلید واژه: حدیث، قرآن، نقد قرآن محور، اثبات صدور، اثبات حجیت.

آنچه مسلم است اینکه تمام تأکیدات بر امر تفکر به منظور بهره گیری از خروجی مفید و ساختن زندگی بر اساس آن است. و مسأله مهم در این زمینه فهم چگونگی روی دادن تفکر است. اگرچه با بررسی شواهد، به نظر می رسد می توان مدعی شد قرآن کریم به صورت ضمنی اشارات دقیقی به مؤلفه های تفکر و فرآیند تحقق آن داشته است، با این حال، پژوهش حاضر مبتنی بر الزامات روش تحلیل محتوا، بر آن است تا از خلال اشارات قرآنی به استنتاج فرآیند شناسی تفکر و کشف مدل یا نظریه احتمالی بپردازد. در این راستا عرضه یافته های پژوهش بر آراء تفسیری و نظریات تبیینی دو صاحب نظر در این زمینه یعنی علامه طباطبایی و استاد مطهری در مقام ارزیابی مدل صورت می گیرد تا ضمن تبیین میزان مشابهت، در صورت امکان با بهره گیری از توافقی بینا متنی، ابهامات احتمالی در این فرآیند - که قرآن به آنها اشاره نکرده و آن را به فکر بشر احاله کرده است - را از میان کوشش های فکری این دو اندیشمند بازیابی کند. در این زمینه، شهید مطهری به عنوان اندیشمند قرآنی برجسته دارای ویژگیهایی است که مورد توجه قرار گرفته است: اول اینکه به دلیل مصاحبت طولانی مدت با استادش علامه طباطبایی می تواند مبین اندیشه ایشان باشد ضمن اینکه در برخی موارد می توان از بیانات استاد مطهری توسعه فرمایشات علامه طباطبایی را نیز یافت. از سوی دیگر استاد مطهری به اقتضای شرایط در زمان خویش با نیازمندیهای جامعه، بسیار دست به گریبان بوده و نگاه تفسیری او به قرآن بسیار رنگ و روی اجتماعی دارد و از این رو آثارش جنبه کاربردی و عملیاتی داشته و می تواند در انتقال از فضای نظر به عمل مفید و کارآمد باشد. نگاه فلسفی استاد مطهری و حجم قابل توجه آثار ایشان که به اقتضای زمان متمرکز بر ارزش و جایگاه علم به عنوان مبدأ و مقصد تفکر است نیز عامل دیگری در تمرکز بر آثار ایشان است به ویژه اینکه نقطه اشتراک میان استاد و علامه در اثر ارزشمند «اصول فلسفه و روش رئالیسم» در این زمینه گفتنیهای بسیاری دارد و نکته نهایی اینکه انسجام فکری استاد مطهری باعث شده است با اطمینان بالایی بتوان مطالب ایشان را در جهت آشکارسازی منظور قرآن بهره برد. به صورت مقدماتی در بررسی معنای پایه باید بگوییم مطالعات لغوی در ماده «فکر» نشان می دهد که بیشتر تعاریف ارائه شده در قالب فرآیندی به تفکر پرداخته است. لغت شناسان در ماده (ف ک ر) تعاریفی ارائه داده اند که اگر چه در ظاهر تفاوتهایی با هم دارد اما در تحلیل دقیق تر می توان از میان آنها به مؤلفه های ثابت و مشابهی دست یافت. البته این مؤلفه ها در برخی تعاریف به صورت آشکار ذکر شده و در برخی دیگر با واسطه هایی می توان به آنها رسید. برآیند گفته های لغت پژوهان را می توان به این صورت بیان کرد که تفکر فرآیندی از جنس تصرف است که با به کارگیری خاطر یا نظر در اشیائی از سنخ تصاویر یا معانی اتفاق می افتد. نوع این تصرف ترتیب دادن امور موجود در ذهن و هدف آن نیز رسیدن به مطلوب علمی یا ظنی، یافتن معانی، و یا عبرت گیری است. سیر این فرآیند از ظاهر به باطن و خروجی آن نیز یافتن حقیقت اشیاء است. با این تعاریف، حاصل تفکر گستره رفع جهل تا رفع غفلت و تنبه و تذکر را شامل می شود و از این جهت به آنچه از نظر قرآن تفکر نامیده می شود بسیار نزدیک می نماید. نکته قابل توجه در بررسی های استعمالی تنوع واژگان استخدام شده توسط قرآن برای اشاره به فرآیند تفکر است که به نظر می رسد ابعاد مختلف آن را در نظر داشته و بدین ترتیب مراتب متفاوت این فرآیند را بازنمایی می کند. بررسی شبکه واژگانی در این حوزه که در شماری از پژوهش های پیشین به آن پرداخته شده است، می تواند علاوه بر تبیین رابطه نظام مند این واژگان، جایگاه هر یک را در فرآیند تفکر نشان دهد. از جمله این واژگان می توان به «عقل»«تدبر»،«تذکر»«یقین» و «فقه» اشاره کرد که در سیاقهایی مشابه با کاربردهای تفکر در قرآن استفاده شده است. قرآن کریم در آیات متعددی به دیگر مؤلفه های فرآیند تفکر نیز اشاره مستقیم دارد. علامه طباطبایی تفکر مطلوب قرآن را همان تفکر منطقی می دانند(طباطبایی،1417، ج 5/ 255- 257) و تفکر منطقی نیز در نگاه دانشمندان این علم مؤلفه های مشخص و فرآیند تعریف شده ای دارد. به عنوان مثال قرآن کریم تأکید می کند که ورودیها فرآیند تفکر ماحصل ادراکات حسی است که با زندگی در همین دنیا کسب می شود «وَ اللَّهُ أَخْرَجَکُم مِّن بُطُونِ أُمَّهَتِکُمْ لَا تَعْلَمُونَ شَیْئا وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصَرَ وَ الْأَفْئدَه»(نحل: 78 و نیز آیات 78 مؤمنون و 9 سجده) بدین ترتیب تصورات به عنوان مبدأ تفکر منطقی مورد توجه قرآن است. همچنین در عین اینکه استدلالات قرآن به گونه ای است که هر کسی به فراخور بضاعت علمی خود می تواند از آنها استفاده کند و به همین دلیل در بسیاری از آنها از تشبیهات معقول به محسوس یا داستانها استفاده شده است، نسبت به قیاسهای منطقی و انواع و لوازم آنها بی تفاوت نبوده و شواهد کثیری از این استعمالات در ادبیات قرآنی قابل مشاهده است. با توجه به اینکه محوریت اصلی در تفکر منطقی با مبحث قیاس و به صورت خاص صناعات خمس و لوازم آن است می توان بر گستره این مبحث از منظر قرآن متمرکز شد و شواهدی از این دست را مورد بررسی قرار داد. با توجه به نمونه های بررسی شده فرآیند تفکر در قرآن - که روایات آن را عبادت می نامند- بسیار به بازگشت به بدیهیات در حوزه علوم و نیز کشف واقع به عنوان یک هدف معرفت شناختی نزدیک می شود. علامه طباطبایی ذیل آیات 15-19 سوره مبارکه مائده در بحث مفصل فلسفی به تبیین تفکر از منظر قرآن پرداخته اند و در همان جا روش تفکر را امری فطری و فکر را شاخص کمال زندگی انسان دانسته اند. این شاخصه فطری بواسطه بدیهیات به حقایق عالم خارج از وجود انسان متصل شده و آنها را درمی یابد؛ مسیر دست یافتن به این حقایق، استدلال مبتنی بر تصورات بدیهی است که تصدیقات را رقم می زند که همان طریق منطق ارسطویی است(طباطبایی،1417، ج 5 /254).