آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مباحث مطرح شده در رساله حاضر به قرار ذیل می باشد: فصل اول: معرفت و دلالت لغوی 1 معرفت، ایمان و قدرت 2 مفهوم عقل و مراحل معرفت از دیدگاه حارث محاسبی و باقلانی 3 مفهوم عقل و مراحل معرفت از دیدگاه معتزله 4 دلالت لغویه و شرط مواضعه 5 دلالت لغویه و شرط قصد فصل دوم: ظهور و تطور مفهوم مجاز 1 نگرشی تاریخی الف: اصطلاح مجاز از دیدگاه مفسرین ب: مقاتل بن سلیمان و پی بردن به تعداد دلالتها ج: ابوعبیده و انواع مجاز د: فراء و اصطلاح مجاز 2 جاحظ 3 رمانی و کشف تأثیر روانی مجاز 4 قاضی عبدالجبار فصل سوم: مجاز و تأویل 1 تأویل از دیدگاه مفسرین (ابن عباس و مجاهد) 2 تأویل از دیدگاه حسن بصری و مقاتل بن سلیمان 3 تأویل از دیدگه ابوعبیده و فراء 4 محکم و متشابه، پایه و اساس تأویل الف: امام قاسم رس ب: ابن قتیبه ج: امام یحیی بن حسین 5 مجاز و تأویل از دیدگاه قاضی عبدالجبار الف: محکم و متشابه، پایه و اساس تأویل ب: توحید و قضیه رویت ج: اصل عدل و قضیه خلق افعال

يکي از نظريات نو در حل مشکل تبيين رابطه حق و خلق، نظريه تداخل وجودي استاد غلامرضا فياضي است. پيچيدگى بحث از اينجا آغاز مى‌شود که با فرض عدم تناهي خداوند، جايي براي حضور مخلوقات در طول يا عرض وجود واجب تعالى باقي نمي‌ماند. حل اين مشكل كار آسانى نيست. نظريه استاد فياضى ادعا دارد تا زماني که تداخل وجودى امکان و بلکه وقوع دارد، نمي‌توان از عدم تناهي وجود واجب سندي براي وحدت شخصي وجود تأمين کرد. در اين مقاله با ذکر پيش‌فرض‌هاي فلسفي ايشان و بيان نظريه تداخل وجودي خداوند و مخلوقات، ملاحظات و نقدهايي در حوزه تصوير رابطه واجب و ممکن و چگونگي فعل واجب تعالي در ممکنات، ارائه مي‌شود. با بررسي ادعاى مطرح‌شده در نظريه، آشكار مى‌شود که تداخل وجود هم در تصوير دو موجود متشخص در موطن وجودي واحد و نيز در تصوير تداخل به ‌عنوان صفت فعل الهي داراي ابهام است. از سوي ديگر در ادعاى بستر‌سازى براي ابطال وحدت شخصي وجود ناکام مانده است.

هدف پژوهش حاضر پاسخ به این سوال است که آیا حکمت صدرایى واجد اندیشه سیاسی است؟ و می‌توان از حکمت سیاسی متعالیه سخن گفت یا خیر؟ در راستای پاسخ به این پرسش، دیدگاه‌های رقیب ذیل دو گروه قائلان به عدم امکان خردورزی سیاسی و قائلان به امکان خردورزی سیاسی دسته‌بندى گردید. نتایج پژوهش که به روش توصیفی- تحلیل انجام شد، حاکی از آن است که امتناع به یک معنا و امکان نیز در یک ساحت از خردورزی سیاسی در حکمت متعالیه درست و پذیرفتنی است. امتناع خردورزی سیاسی به معنای امتناع وجود مباحث سیاست و فلسفه سیاسی در آثار ملاصدرا، پذیرفته نیست، چون حتی قایلان به انحطاط هم به وجود برخی اشارات مختصر در آثار ملاصدرا اذعان داشته و بنا به نظر ایشان، این مطالب صرفا تکرار مباحث پیشینیان نیست، اگرچه ملاصدرا از آثار گذشتگان تغذیه کرده است. امتناع خردورزی سیاسی در معنای امتناع استخراج مبانی سیاست و فلسفه سیاسی از حکمت متعالیه، پذیرفتنی است، چون از اصول متافیزیکی صرف نمی‌توان مبانی و دیدگاه سیاسی خاصی را نتیجه گرفت، بلکه اصول متافیزیکی قابل تطبیق انحصارى بر زمان و مکان و شرایط خاص نیست. امکان در ساحت نخست آن، یعنى وجود مباحث سیاسی در آثار صدرا، پذیرفته است. امکان در ساحت دوم، به معنای ظرفیت حکمت متعالیه برای استخراج یک فلسفه سیاسی منسجم، تنها هنگامى پذیرفتنى است که ثابت شود اصول و مبانى فلسفى خاص فقط با نظام سیاسى ویژه‌اى منطقاً ارتباط دارد، وگرنه مى‌توان دو یا چند فلسفه سیاسى کاملا متضاد را از اصول واحدى استنتاج کرد.

اختیار به عنوان بدیهی‌ترین ادراک بشر همواره با موانع نظری روبرو بوده است. علم، قدرت، و اراده مطلق الهی از جمله موانع کلامی و عوامل وراثتی، جغرافیا از موانع علمی و ضرورت علّی و معلولی که یکی از فروعات قانون علیّت است، از جمله موانع فلسفی تحقق اختیار می‌باشد. ناسازگاری ضرورت علّی و ادراک اختیار انسان، اندیشمندان حوزه‌های مختلف فکری در سنت تفکر اسلامی را بر آن داشت تا پاسخ‌هایی مطابق با مبانی خویش براى این مسئله ارائه دهند. فلاسفه با پذیرفتن ضرورت علّی، اراده فاعل مختار را به عنوان جزء اخیر علّت تامه مصحح فعل اختیاری دانستند امّا برخی متکلمین با انکار ضرورت علّی و جایگزینی آن با اولویت، امکان ذاتی را کافی در تحقق فعل اختیاری دانسته و وجوبِ ناشى از قانون ضرورت علّی را منکر شدند و اختیار را مبتنى بر انکار ضرورت و کفایت اولویت، اثبات نمودند. در این میان برخی اصولیون شیعه با نظریه‌ای میانی، ضرورت علّی را در ساحت فاعل مختار نفی و در باقی فواعل جاری دانستند و بدین صورت اختیار فاعل مختار را به اثبات رساندند. نوشتار حاضر با بیان پاسخ‌های مختلف، می‌کوشد بر پاسخ اصولیون شیعه تاکید وآن را برجسته نماید.

کسانی که درباره دین زرتشت پژوهش می‌کنند، قاعدتاً با این پرسش مواجه شده‌اند که به باور زرتشتیان، «آیا جهان و انسان، یک آفریدگار دارد یا دو آفریدگار: یکی خالق خوبی‌ها و دیگری خالق بدی‌ها؟». اندیشمندان معاصر زرتشتی، «توحید» را باور بنیادین خویش می‌شمرند و مؤکّدا «ثنویت» را رد می‌کنند؛ اما با مراجعه به منابع زرتشتی، با تفکیک بین گات‌ها و غیرگات‌ها، عبارات گوناگونی در این باره به چشم می‌خورَد که برخی از آنها با «توحید» سازگار است و برخی با «ثنویت». اندیشمندان زرتشتی دربارهٔ این مضامینی که با توحید سازگار نیست، تفسیرهایی مطرح کرده‌اند و حتی گاه آنها را با برخی باورهای اسلامی تطبیق کرده‌‌اند تا پذیرش آنها آسان‌تر شود. نیز ایشان «توحید» و «صفات خداوند» را به گونه‌ای تبیین می‌کنند که کم و بیش با نقد باورهای اسلامی همراه است. این تبیین را می‌توان بررسی و نقد کرد.

یکی از مباحث مهمی که از گذشته تا به امروز توجه فیلسوفان بسیاری از غرب تا شرق را به خود معطوف کرده است مسئله نفس وچگونگی ارتباط آن با بدن است. مبحثی که از زمان سقراط و ارسطو وافلاطون تا دکارت و از زمان فارابی و ابن سینا و سهروردی تا ملاصدرا وسایر فیلسوفان تا به امروز ادامه داشته است، مسئله نفس ومباحث مربوط به آن است.صدرالمتالهین با تکیه بر نظریه ها ومبانی ویژه خود ازجمله اصالت وجود، تشکیک وجود و حرکت جوهری و جسمانیه الحدوث و روحانیه البقاء بودن نفس که حکیمان پیش از وی را به آن ها راه نبوده،مباحثی را درباره نفس به میان آورده که خواستگاه نوآوری هایی در نظام فلسفی او گشت.از نظر صدرا،نفس انسانی ازابتدای تحقق تا رسیدن به غایت نهایی خویش مقامات ودرجات کثیری را به تدریج طی می کند. از نظر وی نفس واجد نشئه های ذاتی و اطوار و درجات وجودی است.نفس در نظر ایشان در ابتدای تحقق و تعلق،جوهری جسمانی است، اما نفس در این مرحله ثابت وباقی نمی ماند وبه تدریج وبا حرکت اشتدادی ازنشئه دیگری وارد می شود وسیر تکاملی نفس هم چنان ادامه می یابد و به ذات خود متقوم می شود و از دار دنیا منفصل و به دار آخرت متصل شده و به سوی پروردگار خویش باز می گردد.نفس انسان در عالم طبیعت پس از این که به فعلیت کمالات بالقوه دست پیدا کرد در عالم آخرت براساس اعمال خود که در نفس او ملکه شده اند، برمبنای همین ملکات و صفات به خلق و ایجادبدن اخروی می پردازد.ملاصدرا معتقد است نفس پس از مفارقت از بدن دنیوی به عالم قیامت صغری که از آن به برزخ یاد می کند وارد می شود و بدنی مطابق آن عالم براساس ملکات نفسانی برای نفس پدید می آید و سپس از این عالم نیز جدا می شود و وارد نشئه آخرت که غایت و منتهی الیه همه ی انسان هاست رهنمون می شود و نفس از طریق تجرد قوه خیال، بدنی مطابق نشئه آخرت را خلق و ایجاد می کند.پس بر اساس اعتقاد صدرا، انسان ها در یک سیر طولی و قوس صعودی از ظاهر به باطن و از غیب به شهادت و از دنبا به برزخ و از آن جا به آخرت، به صورت تکوینی این سه عالم را طی می کند و در سه عالم همراه با بدن و «ماده ما» یی مطابق و هم سنخ آن عالم خواهند بود.

اوراق پیش‌رو به منظور تحقیق در مبادی اصالت وجود یا ماهیّت نگاشته شده و در پی پاسخ‌گویی به این مسأله است که اصولاً «معناداری پرسش از اصالت وجود یا ماهیّت، مبتنی بر چه پیش‌فرض‌هایی است؟» این مهم در سه گام سامان یافته و به نتایجی متفاوت از اقوال مشهور رسیده است. ابتدا تصویرسازی‌های نادرست برخی متأخّرین پیرامون سیر تاریخی مباحث ناظر به تمایز ذهنی یا عینی وجود و ماهیّت مورد نقد قرار گرفته و قدمتی بیش از ده قرن برای این مبحث فلسفی تصویر شده است. اینکه مسأله‌ی عام‌تری در نزد متفکّران مسلمان مطرح بوده و آن «کیفیّت رابطه‌ی بین وجود و ماهیّت اشیاء در عالم خارج» است. این نگاه، اهمیّت آگاهی بر مبادی پیشینی فیلسوفان، متکلّمان و حتّی عرفا را در مواجهه با این مسأله بر ما روشن می‌سازد. امّا از آنجا که شرط لازم برای فهم صحیح یک قاعده یا مسأله‌ی فلسفی، توجّه به سیر تاریخی، بستر پیدایش و فرایند تقریرات گونه‌گون از آن است، در نوشتار پیش‌رو با عنایت به پیشینه‌ی مباحث ناظر به «ارتباط بین وجود و ماهیّت اشیاء» در کتب دست اول اندیشمندان مسلمان، اطلاقات فلسفی این زوج مفاهیم از دوران فارابی تا عصر حاضر مورد تحلیل قرار گرفته است. در این راستا، توجّه ویژه‌ای نیز به اطلاقات دو مفهوم متمّم «اصیل» و «اعتباری» شده تا معانی متفاوت این مفاهیم نیز رونمایی گردد. قدم سوم در این اثر، تأمّل در مبادی تصدیقی متفکّران مسلمان به ویژه ملّاصدرا، شارحان و نقّادان وی در مقام طرح پرسش «آیا اصالت با وجود است یا ماهیّت؟» می‌باشد. در این بحث با استنادات و ارجاعات متنوّع روشن می‌شود که حتّی صدراپژوهان که میدان‌داران اصلی این بحث در چهار قرن اخیر به شمار می‌روند، بر سر مبادی تصدیقی این مسأله اتّفاق نظر ندارند. در این طریق به اعتبار مبادی تصوّری و برخی آراء مشترک اهل نظر، در باب مفاد تصدیقات پیشینی، بداهت یا عدم بداهت آنها و نیز وجه ارتباط این مقدّمات با مسأله‌ی مورد نظر، مداقّه‌های جدّی و نوینی انجام پذیرفته است. حاصل این تأمّلات آن شد که مسأله‌ی اصالت وجود یا ماهیّت حدّاکثر دو پیش‌فرض مورد اتّفاق دارد: یکی اصل پذیرش واقعیّت خارجی و دو دیگر، قاعده‌ی کلّ ممکنٍ زوجٌ ترکیبی. در گام نهایی پژوهش حاضر، با اتّکا به یافته‌های هر یک از فصول مبرهن می‌گردد که به لحاظ مبادی تصوّری، پاسخ به پرسش از اصالت یا اعتباریّت وجود و ماهیّت، در چهار شکل کلّی اصالت هردو، اعتباریّت هر دو، اصالت وجود و اعتباریّت ماهیّت و عکس آن امکان‌پذیر است؛ امّا از آنجا که پذیرش اصل قبول واقعیّت خارجی به معنای پذیرش فی‌الجمله‌ی امور ماهوی است، حالات دوم و سوم، منتفی و فضا برای بحث پیرامون دو حالت اول و چهارم با لحاظ صور مختلف هر یک از آنها باقی می‌ماند که برای حلّ این نزاع می‌بایست تبیین صحیحی از قاعده‌ی کلّ ممکن زوج ترکیبی و پیشینه‌ی آن ارائه نمود. طبعاً در این طریق، مبادی تصوّری هر متفکّری در باب وجود و ماهیّت، فرجام این مسأله را روشن می‌سازد، نه استدلال‌ها!

در این پژوهش تقریر‌های فارابی، ابن‌سینا، سهروردی، طوسی، ابن‌رشد، آکوئیناس و لایب‌نیتز و همچنین نقد های وارد شده بر آن‌ها، تحلیل و نقد شده است.از میان تقریرهای این برهان،‌ تقاریر فارابی،‌ ابن‌سینا، سهروردی و طوسی از تقریرهای ابن‌رشد،‌ آکوئیناس و لایب‌نیتز منسجم‌تر و کم اشکال‌تراند؛ ‌گرچه در نهایت هیچ یک از این تقریرها بی‌اشکال نیستند و منطقاً نمی‌توانند واجب تعالی را اثبات کنند.

وحی به عنوان مهم ترین مقوله در ادیان الهی همواره مورد تبیین و نقد توسط اندیشمندان علوم قرآنی واقع شده است. یکی از این اندیشمندان حامد ابو زید است که نظریه‌ی سنتی وحی که همان املای الفاظ است را مورد نقد قرار داده و در این زمینه خود نظریات دیگری را ارائه می‌دهد که در آثار وی می‌توان این نظریات را استخراج کرد. ابوزید در آرای خود از متفکران عدیده‌ای بهره جسته که مهم‌ترین آنه مستشرقان هستند. با مطالعه در آرای افرادی چون سروش و شبستری می‌توان تأثیر ابوزید را نیز مشاهده کرد.

آموزه هاي تجسد و تثلیث مهمترین شاخصههاي دین مسیحیت و محور تعالیم مسیحیتاند و تغییر هر یک ازاین دو آموزه کل الهیات مسیحی را تحت تأثیر قرار میدهد. یکی از پرسشهایی که مطرح است این استکه آیا دو آموزهي تجسد و تثلیث در عهد جدید مطرح شده و جزء تعالیم عیسی (ع) هستند یا از راه دیگريوارد دین مسیحیت شدهاند و پرسشهاي دیگر عبارتند از اینکه آیا قرائت واحدي از تثلیث وجود دارد یامتألهان مسیحی قرائتهاي متعدد عرضه کردهاند؟ دیدگاه قرآن دربارهي این دو آموزه چیست؟ آیا قرآناین آموزهها را انکار و رد کرده یا آنچنان که پارهاي از مستشرقان ادعا کردهاند، تثلیث مورد انکار قرآن باتثلیث رایج مسیحی تطابق ندارد و اعتقاد به الوهیت مریم (س) سابقهاي در میان مسیحیان نداشته است؟مدارك و شواهد متعدد نشان میدهد که اولاً آموزههاي تجسد و تثلیث در عهد جدید مطرح نشده و جزءتعالیم حضرت عیسی (ع) نیستند و تحت تأثیر مکاتب دیگر وارد دین مسیحیت شدهاند. از جمله این مکاتبنظامهاي فلسفی یونان و اندیشهها و ادیان شركآلودي بودند که در امپراطوري روم و منطقهي اورشلیم وجودداشتند.ثانیاً قرائت واحدي از تثلیث وجود ندارد و متألهان مسیحی قرائتهاي متعددي عرضه کردهاند که از جملهاین قرائتها، قرائت شورایی، مونارشیستها، آریوسیان، مقدونیان و کاپادوکیانها است.ثالثاً قرآن کریم در آیات متعدد به رد آموزهي تجسد و تثلیث پرداخته و نیز بر اساس شواهد و مداركمختلف برخلاف دعوي مزبور، پارهاي از مسیحیان معتقد به الوهیت حضرت مریم (س) بودهاند.