آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

سلفیه تکفیری در حوزه تفسیر قرآن با استناد به ظواهر آیات، روایات و سیره پیامبر و اصحابش، به آنچه از قدیم مانده سخت پایبندند و عقاید صحیح اسلامی را منحصر به «ظواهر» قرآن و سنت می‌دانند و از هرگونه تفسیر، ژرف‌نگری و بهره‌گیری از عقل، علم و فلسفه در تعالیم دین و تطبیق آن با مقتضیات زمان اجتناب می‌ورزند. ورود مجاز در قرآن را انکار کرده و با تفسیر گزینشی آیات، به‌دنبال تفسیر آیات قرآن نبوده، بلکه به‌دنبال پیدا کردن عقاید خویش در قرآن و رد دیدگاه‌های مخالفان هستند؛ اما ظاهرگرایی علاوه بر عدم‌کفایت در تفسیر قرآن، مخالف با آیات قرآن است. تأکید افراطی بر نقل و روایت موجب راهیابی احادیث ضعیف به منابع و دوری از عقل‌گرایی در تفسیر شده و با پیش‌داوری‌های گرایشی، آیات به شیوه نادرست بر روایات تطبیق داده ‌می‌شوند.

محمد عابد الجابری، متفکر نوپرداز مراکشی در حوزه مطالعات اسلامی، با گرایشی خاص به تفسیر قرآن کریم پرداخته است. از آراء و نظریات او می‌توان احیای تفکر معتزله را برداشت کرد. در مقدمه تفسیر خود با نام مدخل الی القرآن الکریم فی التعریف بالقرآن و تفسیر خود با نام فهم القرآن الحکیم به طرح مبانی تفسیری خود مبادرت ورزیده است. ضرورت تفسیر قرآن براساس ترتیب نزول آیات، استفاده از تمام مصادر عربی و غیرعربی و اسلامی و غیراسلامی، امکان صحت روایات متفاوت یا متناقض مربوط به یک حادثه، عدم تناقض عقل با حقایق دینی، فساد تأویل باطنی از آیات، وجود ثوابت و متغیرات در کتب آسمانی، خارج از دسترس عقل نبودن شناخت دین، لزوم استنتاجات مسأله و بهره‌برداری استدلالی و برهانی از قصص قرآن، مهم‌ترین مبانی تفسیری جابری هستند.

ریشۀ بسیاری از اتهامات به شیعه و ناصحیح خواندن احادیث شیعی، به اصل امامت بازمی‌گردد؛ چنان‌که نویسندۀ کتاب مشکلة‌الحدیث، حجم زیادی از اشکالات خود بر متن احادیث شیعه را بر این اصل متمرکز ساخته است. یحیی محمّد، امامت را اکتسابی و فاقد مفهوم عصمت دانسته، آن را مانند مرجعیت کنونی، به کمال علم و دین و تقوی تفسیر کرده است. عدم وجود نص صریح در قرآن دربارۀ امامت از جمله دلایل او برای ایجاد خدشه در این اصل است. وی موضع افرادی مانند ابن جنید و ابن غضائری را دربارۀ علم و عصمت امام موضع انکار معرفی کرده و ولایت پیامبر اکرم(ص) و ائمه(ع) بر مؤمنان را مانند ولایت سایر مؤمنان بر یکدیگر دانسته است. او «امامت» را مفهومی جدا از «حکومت و سیاست» تلقّی کرده و آن را تنها ولای دینی و نه ولای سیاسی خوانده است. حال آنکه شواهد محکم و دلایل متقن در اثبات استواری و اتقان اصل امامت و تضعیف دیدگاه‌های یحیی محمّد وجود دارد که در این تحقیق به واکاوی آنها پرداخته‌ایم.

استعاره یکی از مهم‌ترین صنایع ادبی است که در رویکرد نوین زبان‌شناسی از ارکان اندیشه قلمداد شده است. در این رویکرد استعاره منحصر در زبان و واژگان نیست بلکه بخش عمده‌ای از فرایند اندیشه انسان استعاری است؛ از این رو در همه زبان‌ها به کار رفته است و به هر نوع مفهوم‌سازی از یک حوزه براساس حوزه‌ای دیگر گفته می‌شود. در این جستار این موضوع در زبان قرآن و کلام امیرالمؤمنین علیه‌السلام مورد بررسی قرار گرفته است. گونه‌های استعاره‌های مفهومی در رویکرد جدید (وجودی، جهتی و ساختاری) به‌وفور در قرآن به کار رفته است در این نوشتار فقط به استعاره وجودی پرداخته شده است. استعاره‌های وجودی یا هستی‌شناختی براساس تجربه‌های ما از اشیاء و اشخاص شکل گرفته و به سه نوع استعاره پدیده‌ای یا مادی، استعاره ظرف و استعاره شخصیت‌بخشی تقسیم می‌شود. برای یافتن اهداف استعاره در آیات قرآن از آراء مفسران بهره گرفته شده است. بررسی استعاره‌های به کاررفته در کلام حضرت علی علیه‌السلام نشان می‌دهد که این استعاره‌ها برگرفته از استعاره‌های مفهومی قرآن یا تجلی آن و در بسیاری از موارد تبیین مفاهیم قرآنی است و بیانگر این مطلب است که آن حضرت بالاترین درک از قرآن را داشته و اندیشه و بنیادهای فکری خویش را از قرآن اخذ نموده و گستره استعاره در کلام حضرت، پرتو هدایت قرآنی و بازتاب جهان‌بینی و فرهنگ قرآن است.

المجازات النبویه تألیف سید رضی رحمه الله(م406ق) عالم بزرگ شیعه، تنها اثر مستقل شیعی در شرح مجازات روایی پیامبر اکرم(ع)است که در آن، به شرح بیش از 360 روایت مشتمل بر مجاز پرداخته شده است و شناخت جوانب گوناگون آن می‌تواند بخشی از جایگاه رفیع مؤلف و ارزش علمی آن را نشان دهد. سید رضی رحمه الله در المجازات النبویه به اختصار و بدون باب‌بندی، ابتدا به ذکر روایات و در صورت لزوم تبیین واژگان، ذکر نقل‌های متفاوت و بررسی سندی و متنی پرداخته، و به دنبال آن، موضع مجاز را روشن کرده و در مواردی، به توضیح مجازهای قرآنی مشترک با مجاز روایت مورد بحث، اهتمام کرده‌ است؛ چنان‌که گاه پاره‌ای از شبهات کلامی را به مناسبت مطرح می‌کند و به آن‌ها پاسخ می‌گوید. او در مواردی، همچنین به مباحثی غیرمرتبط با بیان مجاز و وجه آن، اشاره می‌کند و گاه نیز به یادکرد استادان و منابع مورد استفادۀ خود در تدوین المجازات النبویه می‌پردازد.

حیات علامه محمدباقر مجلسی مصادف با دوران حکومت صفویان بود. این دوران شاهد شکوفایی مسائل دینی بود که هر یک نقشی چشم‌گیر در تحوّلات ساختار ایران داشتند. در این دوران ساختار دینی ایران از سویی در پیوند نزدیک با ساختار سیاسی فعالیت می‌کرد و از سوی دیگر با بهره‌گیری از این نزدیکی بر شکوفایی علمی و پژوهشی خویش می‌افزود. آنچه در پرتو این تحوّلات چشم‌گیر علمی شکل گرفت دگرگونی در ساختار تنظیم و شیوه ارائه معارف دینی به جامعه در جهت فهم دینی بود؛ مجلسی در این فضا در مقام تبیین مقاصد شریعت و بر اساس طرح ذهنی خود در خصوص موضوعات گوناگون و با تأکید بر همراهی قرآن و سنت، پس از یادکرد آیات هر باب ـ که به شیوه‌ای عالمانه انتخاب و مورد استناد قرار گرفته‌اند ـ ؛ به تفسیر مفاهیم آن‌ها در پیوند با روایات پرداخته است.بحارالانوار بی‌تردید یکی از مهمترین جوامع حدیثی و پرکاربردترین دایرهالمعارف شیعه که آیات و روایات را در خود جمع کرده است، گرچه در نگاه نخستین چنین به نظر می‌رسد که این کتاب فقط جامع حدیثی است ولی با استمرار توجّه و مراجعه به آن خواهیم دریافت که این کتاب، یک دوره از تفسیر آیات قرآن را نیز دربردارد، چنان‌که بزرگان علوم و تفسیر قرآن به این مسأله اذعان داشته‌ و این کتاب را نخستین تفسیر موضوعی جامع آیات به شمار آورده‌اند، و آن را یکی از مهمترین نوآوری‌ها و ابتکارات علامه مجلسی دانسته‌اند. تفسیر موضوعی به معنای گردآوری آیات مربوط به یک موضوع و تبیین آنها برای بیان نظر قرآن کریم راجع به آن موضوع که مبتنی بر دسته‌بندی آیات و جمع‌بندی مدلول‌های آنها است. در بحارالانوار پیوند عمیقی میان آیات و روایات است که مجلسی با استخراج موضوعی از قرآن، آن را در روایات جستجو کرده، تا نشان دهد آنچه در روایات است جدا از قرآن نیست و روایات مبیّن و مفسّر آیات به شمار می‌روند. تفسیر موضوعی با رویکرد جامع و فراگیر و عطف توجه به گستره موضوعات قرآن شیو‌ه‌ای است، که به نظر می‌رسد مجلسی عملاً در تبیین جوانب آن نقش مهمّی ایفا کرده است. این نوشتار بر آن است تا در حدّ توان به بررسی تفسیر موضوعی در بحارالانوار بپردازد، بدان امید که سرآغازی باشد برای تحقیقات و پژوهش‌هایی گسترده و ژرف‌تر.

قرآن کریم معجز? جاویدان الهی است که بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نازل شده است و هدف آن، هدایت همگان و رسانیدن انسان به سعادت همیشگی است که برای محقق کردن این مقصود، از روش‌ها و شیوه‌های گوناگون و متنوعی استفاده کرده است؛ از جمله به کارگیری اسلوب مهم و أثرگذار هشداردهی به مخاطبان است تا به این طریق آگاهی‌های لازم برای رسیدن به هدف اصلی قرآن فراهم گردد.قرآن کریم برای رسیدن به این هدف، با در نظر گرفتن مبناهایی از جمله اعتقاد به غفلت‌پذیری، اعتقاد به تنبّه‌آفرینی و اعتقاد به اختیار انسان در انتخاب راه خیر و شرّ، به هشداردهی به دو شیوه پرداخته است. قرآن کریم برای توجه دادن به مخاطبان از روش‌های مستقیم و با استفاده از الفاظ خاص و روش‌های غیر مستقیم و بدون استفاده از الفاظ خاص در هشداردهی استفاده کرده است. در روش‌های مستقیم هشداردهی از الفاظ ویل، ألا، کلاّ و ترکیب «ما لکم لا» و در روش‌های غیر مستقیم هشداردهی از اسلوب‌هایی همانند نقل داستان انبیاء (علیهم السلام)، تهدید و منع شدید، تشبیه و کنایه استفاده نموده است.قرآن کریم کتابی است برای هدایت هم? انسان‌ها و با توجه به ویژگی‌های خاص فردی و اجتماعی مخاطبان خود به هشداردهی و تحذیر پرداخته است. برخی از مهمترین ویژگی‌های فردی مخاطبان عبارت است از: جهل، غفلت، انکار قیامت، پیروی از هوای نفس، خود بزرگ بینی، ظلم، حب دنیا و اظهار ایمان دروغین؛ و مهمترین ویژگی اجتماعی مخاطبان هشدارها که موجب شده است تا قرآن کریم به هشداردهی و تحذیر بپردازد عبارت است از: گروه گرایی و عملکرد تشکیلاتی، امر به منکر و نهی از معروف، تحقیر مومنان، قرار دادن شریک برای خداوند، پیروی کورکورانه از عقاید پیشینیان، فخر به اموال و اولاد، فرصت طلبی و جنگ روانی و افساد در پوشش اصلاح و نیرنگ بازی.هشدارهای قرآن کریم در هم? مخاطبان به یک اندازه اثر نمی‌گذارد و در برخی از مخاطبان موانعی وجود دارد که مانع از اثرگذاری هشدارهای قرآنی می‌گردد. هواپرستی، تعصب و لجاج، حب دنیا، جهل، تقلید کورکورانه از آباء و اجداد، وسوسه‌های شیطان، کفر، ستمگری، وجود رهبران فاسد و محیط نامناسب برخی از موانع فردی و اجتماعی است که موجب می‌گردد هشدارهای قرآنی تأثیرگذاری لازم را برمخاطبان نداشته باشد.

در این رساله برآنیم تا به بخشی از معناشناسی که به دست آوردن حوز? معنایی دو واژ? مهم در نهج البلاغه بپردازیم؛ ایمان و کفر. ابتدا برای هر دو واژه هال? معنایی تشکیل داده و واژگان مرتبت با واژ? مورد نظر را فرض گرفته. تمام واژگان را به صورت گزاره های کلید واژه ای و همچنین گزاره های مفهومی در نهج البلاغه جستجو کرده و سپس بصورت مفهومی طبقه بندی کرده و عبارات و گزاره های مورد نظر را تحلیل می کنیم. در ادام? تحلیل ها برای تقریب به ذهن مطالب نمودارهایی ترسیم می گردد.

پایان‌نامه پیش رو به این منظور سامان یافته است، که به این پرسش پاسخ دهد که باتوجه به علم معنا شناسی، معنا ومقصوداز ذکر در قرآن کریم چیست؟ لذا با هدف تعیین دقیق معنای ذکر در قرآن و نشان دادن این که این کلمه تنها با معنای اساسی خود به کار نرفته است، این تحقیق انجام شده است. برای انجام این کار قبل از هر چیز آشنایی با مباحث معناشناسی لازم می‌باشد، که فصل اول کلیاتی در مورد این علم ارائه می‌دهد.فصل دوم به بررسی همنشین‌های ذکر پرداخته است. در ابتدای فصل معنای اساسی ذکر با مراجعه به معاجم کهن عربی مشخص گردیده است. سپس براساس مهم‌ترین همنشین‌های ذکر، آیات دسته‌بندی و بررسی شده‌اند. دسته اول شامل آیاتی هستند که ذکر با نام خداوند همنشین شده است. در این آیات، ذکر بیشتر به صورت امر، به کار رفته، و معنای ذکر، رنگ و بوی عبادی دارد. از آیات همنشینی ذکر و کلمه آیات، بیشتر معنایی مرتبط با تفکر و اندیشیدن و پند پذیرفتن برداشت می‌شود. در آیات همنشینی با نعمت، ذکر به صورت امر به کار رفته است. در واقع ذکر نعمت، به معنای یادآوری و عدم غفلت از آن‌هاست. چرا که این کار، حالت نرمش در انسان به وجود آورده، و وی را متوجه نعمت دهنده می‌کند. و به دنبال این نرم‌دلی، آمادگی برای پذیرش سخن نعمت دهنده، افزایش می‌یابد. لذا بعد از امر به ذکر نعمت در این آیات، شاهد دعوت به کارهایی چون وفای به عهد خداوند،‌ ایمان آوردن و عبادت هستیم. و در آیات همنشینی ذکر با فعل «نزل» و افعال مشابه آن چون «جاء»، «اتی»، و «القی» که به نحوی به جابجایی اشاره دارند، شاهد آن هستیم که ذکر عمدتاً با مسأله نبوت، فرستادن رسول و آموزه‌های وحیانی ربط پیدا می‌کند. در فصل سوم به جانشین‌های ذکر پرداخته شده است. این جانشین‌ها که به وسیله اشتراک همنشین‌ها و یا موازنه ساختاری آیات شناسایی شده‌اند، در سه گروه تقسیم‌بندی شده‌اند. گروه اول، حوزه آموزه‌های وحیانی است، که شامل کلمات قرآن، تورات، آیات قرآن و رسول می‌باشد. گروه دوم، حوزه اعتقادات است، که کلماتی چون هدایت، ایمان، فکر، علم، فقه و عقل، که به نحوی به عقاید و امور باطنی ربط دارند، در آن قرار گرفته است. و در گروه سوم، که حوزه عبادات است، کلماتی که شامل عبادت می‌شوند، قرار دارند. که این عبادات خود به دو دسته عبادات باطنی و عبادات ظاهری تقسیم می‌شوند. و کلماتی مانند رجع و تقوا در دسته اول، ‌و کلماتی چون عبادت، دعا، عمل صالح، نماز و تسبیح در دسته دوم قرار می‌گیرند. در فصل چهارم نیز به متقابل‌های ذکر پرداخته شده است. در واقع در این فصل کلماتی مانند ضلال، نسیان و غفلت که در تقابل مستقیم با ذکر قرار دارند،‌ بررسی شده‌اند. اما از کلماتی مانند اعراض، یعش، ونی، ولّی و صدّ نیز غفلت نشده است. چرا که این کلمات، اگر چه در تقابل با ذکر قرار ندارند، اما به نحوی اشاره به وضعیتی دارند که منجر به تقابل با ذکر می‌شوند.

ریشۀ بسیاری از اتهامات به شیعه و ناصحیح خواندن احادیث شیعی، به اصل امامت بازمی‌گردد؛ چنان‌که نویسندۀ کتاب مشکلة‌الحدیث، حجم زیادی از اشکالات خود بر متن احادیث شیعه را بر این اصل متمرکز ساخته است. یحیی محمّد، امامت را اکتسابی و فاقد مفهوم عصمت دانسته، آن را مانند مرجعیت کنونی، به کمال علم و دین و تقوی تفسیر کرده است. عدم وجود نص صریح در قرآن دربارۀ امامت از جمله دلایل او برای ایجاد خدشه در این اصل است. وی موضع افرادی مانند ابن جنید و ابن غضائری را دربارۀ علم و عصمت امام موضع انکار معرفی کرده و ولایت پیامبر اکرم(ص) و ائمه(ع) بر مؤمنان را مانند ولایت سایر مؤمنان بر یکدیگر دانسته است. او «امامت» را مفهومی جدا از «حکومت و سیاست» تلقّی کرده و آن را تنها ولای دینی و نه ولای سیاسی خوانده است. حال آنکه شواهد محکم و دلایل متقن در اثبات استواری و اتقان اصل امامت و تضعیف دیدگاه‌های یحیی محمّد وجود دارد که در این تحقیق به واکاوی آنها پرداخته‌ایم.