آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

اعتقاد به امامت منصوص و بلافصل اميرمؤمنان شاخصۀ اصلي اعتقادي شيعه به‌شمار مي‌رود. مسئلۀ اصلي اين پژوهش شناسايي هندسۀ آيات مطرح‌شده در رابطه با اين اعتقاد و تفسير آن در انديشۀ کلامي اماميه بغداد در قرن پنجم و با محوريت شيخ‌ مفيد و سيد مرتضي که با روش تحليلي و استفاده از مطالعات کتابخانه‌اي مورد مطالعه قرار گرفته است. بخش اصلي ادله قرآني اثبات حق ولايت و امامت در مکتب بغداد از دو دستۀ بدون واسطه و با واسطه‌ تشکيل شده و دستۀ سوم ناظر به نقد مباني تفکر رقيب است. نقادي مستندات قرآني انگاره عصمت صحابه، نقادي استناد به آيات قرآني براي حق خلافت خلفاء و نقد ادلۀ قرآني حجيت اجماع امت، سه محور دستۀ سوم را تشکيل داده و در مواردي نيز به شکل جدلي به نفع امامت استدلال شده است. تفسير اين آيات در مکتب بغداد، با توجه به گسترش نگاه عقلي کلام شيعه و فضاي چند قطبي بغداد، هم از حيث کمّيت و هم از جهت کيفيت و تقويت جهت تحليلي و تفسيري، قابل ارزيابي است.

جامع نگاری احادیث فقهی با نگارش کتب اربعه آغاز شد. از قرن یازدهم کتاب وسایل الشیعه مرحوم حر عاملی? توانست به عنوان مهمترین مرجع روایی فقها جایگزین کتب اربعه شود. در دوره معاصر نیز آیت الله بروجردی? با اشاره به کاستی های وسایل، طرح نگارش جامع احادیث شیعه را درانداخت. در این تحقیق تلاش شده است تا ابعاد مهم نگارش جوامع حدیثی فقهی در این دو کتاب مورد بررسی قرار گیرد. به همین جهت ابتدا این ابعاد به اختصار معرفی شده و سپس اشاره کوتاهی به سیر تاریخی آنها در کتب اربعه و سایر جوامع پیشین شده است. پس از آن به تفصیل به بررسی این ابعاد در کتابهای وسایل الشیعه و جامع احادیث شیعه پرداخته شده است. اولین مساله مورد بررسی، مصادر این دو کتاب است. کتابهای منبع و مورد استناد در این دو کتاب، جایگاه مصادر اهل سنت در روایات این کتابها، و ذکر فهرستی از آیات الاحکام از مباحث مورد اشاره در این زمینه است.مساله دوم شیوه تبویب است. ساختار دسته بندی مطالب فقهی در این دو کتاب، عناوین ابواب و ساختار داخلی هر باب در این بخش مورد بررسی قرار گرفته است.شیوه تعامل با پیچیدگی‌های ناشی از مختصر سازی در اسناد جوامع پیشین از قبیل اضمار، اشاره، تحویل و تعلیق و روش‌های جدید به کار گرفته شده در این دو کتاب سومین محور بررسی است.میزان دقت در نقل متن روایات و اشاره به تفاوت‌های هرچند جزئی مصادر مختلف نیز چهارمین مساله مورد اشاره در این تحقیق است.به عنوان پنجمین مساله نیز تقطیع‌های کتاب وسایل و شیوه تعامل جامع احادیث با این موارد مورد بررسی قرار گرفته است.موضوع شناسایی روایات متحد و روش‌شناسی دو کتاب در این‌باره که برای اولین‌بار در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته نیز آخرین مساله مورد اشاره در شیوه تدوین این دو کتاب به عنوان دو جامع مهم حدیثی است.

این رساله به بررسی و تجزیه و تحلیل سیر نگارش کتب چهل حدیث پرداخته که از چهار بخش تشکیل شده است: بخش اول. بررسی سیر اربعین نگاری، بخش دوم. فهرست نسخه های خطی کتب اربعین، بخش سوم. فهرست نسخه های چاپی کتب اربعین، بخش چهارم. اربعین امام خمینی (ره) و جایگاه آن در میان کتب اربعین. در بخش اول، پس از ارائ?بحث هایی پیرامون راز و رمز اعداد در میان ادیان مختلف، به بررسی عدد چهل و جایگاه و موقعیت آن در دین اسلام پرداخته و با استناد به آیات و روایات و تاریخ و فرهنگ اسلام، پرده از راز و رمزهای نهفته در این عدد کامل برگرفته است. نگارنده سپس، به تجزیه و تحلیل سندی روایت اربعین روی آورده و پس از اثبات صحت آن و بحث های فقه الحدیثی به بررسی سیر اربعین نگاری پرداخته و در پایان، به دسته بندی کتب اربعین اشاره نموده، و جهت بررسی های آماری، جدول هایی را به تصویر کشیده است. در بخش دوم، با استفاده از کتب مرجع و فهرست های کتب خطی و چاپی گوناگون، کتب خطی اربعین را از سال 181 ق، تا 1395ق، به همراه ارائ?مشخصات نسخه شناسی فهرست نموده است. روش گزارش کتب مذکور بر اساس سال نگارش است و در غیر این صورت، مبنا را سال فوت مؤلف یا کتابت و استنساخ قرارداده است. در پایان بخش دوم، کتب اربعینی که تاریخ نامعلوم و مؤلف نامعلوم دارند، در قسمت های جداگانه فهرست کرده است. در بخش سوم، کتب چاپی اربعین را از سال 303ق، تا سال 1417ق، بر اساس نگارش و یا درگذشت مؤلف منظم نموده و در پایان، کتب چاپی بدون تاریخ را در قسمت جداگانه ای آورده است. در این بخش، اکثر کتب از نزدیک توسط نگارنده مورد بررسی قرار گرفته و اطلاعات مفیدی دربار?ساختار و محتوای هر کتاب به همراه کتاب شناسی آن ارائه کرده است. لازم به ذکر است که در پایان گزارش هر کتاب، جهت ارائه اطلاعات بیشتر دربار?نسخه های خطی آن کتاب، ارجاعاتی را نیز ذکر نموده است. در بخش چهارم نیز، کتاب اربعین امام خمینی (ره) را از جنبه های مختف ساختاری و محتوایی مورد بررسی قرارداده و جایگاه آن را در میان کتب اربعین تبیین کرده، وی در این بخش پس از معرفی کتاب امام (ره) و شیو?نگارش آن، به بحث کلی دربار?احادیثی که در این مجموعه گرد آمده پرداخته و اسناد آن را بررسی نموده، سپس دربار?ترجم?احادیث و سبک خاص امام در ترجمه را مورد بحث قرارداده، به این بیان که ایشان پس از ترجمه و شرح هر حدیث، لغات مشکل و مهم آن را نیز به صورت جداگانه و با استناد به فرهنگ های لغت توضیح داده، و به نکات بلاغت و نحو که در توضیح احادیث به کار رفته نیز اشاراتی دارد. وی یکی از بارزترین ویژگی های این کتاب را که حاکی از تبحر و ژرف نگری نویسنده می انگارد ایراد بحث های اصطلاحی و تعاریف علمی دربار?تعبیرات و اصطلاحات احادیث می داند. نگارنده در ادامه، یکی دیگر از ویژگی های اربعین امام را استناد روایات به آیات کریم?قرآن مجید بیان می کند. و این عمل را وظیفه محدّث می داند که آیات قرآن را محکِ روایات قرار دهد و در پرتو نور کلام الهی، به شرح و بیان روایات بپردازد. از ویژگی های دیگر اربعین امام از دید نگارنده؛ جامع بودن آن و شامل بودنش در ابواب و عناوین مختلف اخلاقی، تربیتی، عرفانی، حِکَمی و فلسفی است و اینکه امام (ره) پس از نقل اقوال حکما و عرفا در ذیل احادیث به نقد و ردّ دیدگاه های آنان در توضیح بعض از روایات پرداخته و با عبارت «فقیر گوید»، نظر خود را توضیح داده است.

کتاب آسمانی قرآن در موارد متعددی سرزنش هایی را متوجه مخاطبان گوناگون خود، از جمله خاتم الانبیاء(ص) کرده است. این سرزنش ها که در اصطلاح عتاب نامیده شده اند،در مورد انبیاء پیشین نیز سابقه داشته و برخی جزئیات آن در قرآن گزارش شده است. در مورد انبیاءاین عتابها به خاطر دلالت ضمنی شان بر وقوع خطا از جانب متکلمان مورد دقت و حساسیت قرار گرفته و تقریبا همگی آنها تأویل آیات را به نفع تحلیل های عقلی پیشنهاد کرده اند. مفسران نیز در این آیات بسیار تحت تأثیر متکلمان بوده و از قواعد مختلف تفسیری، نظیر قاعد? کنایی بودن یا عمومیت خطاب یا عدم دلالت نهی بر وقوع و...،برای توجیه آیات عتاب بهره گرفته اند. این در حالی است که مبانی غالب اینقواعد روشن نشده و در مقام بررسی قابل دفاع نیستند. بررسیآیات قرآن نشان می‌دهد تعداد این عتابها قابل توجه است و به خصوص با توجه به عتابهایی که به سایر انبیاء وارد شده، نمی‌توان به راحتی از ظاهر آنها چشم پوشید. با توجه به آیات قرآن و روایات وارده، می‌توان با تحلیلی قرآنی عتابهای قرآن را در جهت مسیر تربیتی ای دانست که مقام رب العالمین نسبت به پیامبران خویش داشته و آنان را به عنوان اسوه ی سایر انسانها، هدایت کرده است. بخشی از این روند تربیتی از طریق وحی ای است که در قرآن منعکس شده و یکی از روش های آن عتاب پیامبر است. با بررسی آیات قرآن و کمک روایات می‌توان به ویژگی هایی رسید که قرآن قصد اصلاح آن در وجود پیامبر را داشته است و طبق آن می‌توان آیات عتاب را در چهار دست? عتاب به خاطر مدارا و استحیاء، عتاب به خاطر علاق? زائد الوصف به هدایت، عتاب در جهت تثبیت و تهییج و عتاب در راستای تعلیم، طبقه بندی کرد.دقت در این ویژگی ها نشان می‌دهد این خصوصیات، همگی صفاتی کمالی اند که تنها به خاطر جایگاه خاص نبوت باید در محدوده ای خاص مهار شوند.

در این مقاله رابطه امام علی (ع) و قرآن و تفسیر قرآن از منظر خود قرآن، سخنان پیامبر و داوری صحابه مورد بحث قرار می گیرد. در این مقاله می خوانیم: تفسیر قرآن امام علی (ع)، مصحف امام علی (ع)، آگاهی امام علی (ع) از قرآن از منظر پیامبر و صحابه و معنای علم الکتاب در قرآن.

برای مشاهده فیلم و استماع صوت جلسه به هرسه آدرس داده شده مراجعه کنید.

یکی از جریان های تفسیری معاصر اهل سنّت که می توان ریشه های آن را در قرون اولیه و میانی بازکاوی نمود، جریان قرآنیون یا اهل قرآن است که متأثر از دیدگاه های درون دینی و برون دینی، با قرآن بسندگی و انکار نقش سنّت در شناخت دین، رو به گسترش نهاده است. از آنجا که مبانی این جریان مانند جامعیت تفصیلی حقایق قرآن، نفی وجود ابهام در احکام و آموزه های دینی در سایه امکان و جواز تدبر و تعقل در قرآن و انکار نقش سنّت در شناخت دین به دلایلی مانند وحیانی نبودن، شرک آمیز بودن، ظنّی بودن، مخدوش بودن، تاریخی و زمان مند بودن، تفرقه انگیز بودن و قابل احراز نبودن نسبت سنّت به پیامبر (ص)، می تواند به گسترش نگاه منفی به سنّت و رأی گروی و تأویل گروی در برداشت از مفاهیم و مدالیل آیات قرآن منجر گردد، در این نوشتار تلاش شده است تا با روش کتابخانه ای و رویکردی تحلیلی انتقادی، نخست بسترهای پیدایش این اندیشه روشن گردد و سپس به آسیب های مبنایی و روشی قرآنیون در فهم و تفسیر قرآن پرداخته شود.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

این پایان نامه به بررسی و تجزیه و تحلیل سیر نگارش کتب «چهل حدیث»، عموماً، و کتاب اربعین امام خمینی(ره) خصوصاً و جایگاه آن در میان کتاب های اربعین، پرداخته است. علمای اسلام به دلیل عمل به توصیه های رسول اکرم، از زمان وی تاکنون در جهت حفظ دستاوردهای علمی و عملی پیامبرصلی الله علیه وآله از هیچ تلاشی فروگذار ننموده اند و پیوسته در این راه، زحمات طاقت فرسایی را تحمّل نموده اند تا دین حیاتبخش اسلام را در فراز و نشیب های اعصار مختلف، حفظ نمایند. در طول تاریخ اسلام، نگارش احادیث در شکل های گوناگون، از جمله تلاش های بی وقفه عالمان و حافظان دین، در جهت حفظ سنّت پیامبر اکرم از دستبرد مخالفان بوده است. بنا بر حدیث مشهوری که از پیامبرصلی الله علیه وآله نقل شده است: «من حفظ من أمّتی أربعین حدیثاً ممّا یحتاجون إلیه فی أمر دینهم، بعثه اللَّه - عزّوجل - یوم القیامة فقیهاً عالماً»، محدّثان و حدیث پژوهان به تألیفات ارزنده ای در این زمینه پرداخته اند و کتبی تحت عناوین: «اربعین حدیثاً»، «الأربعون» و «پژوهش چهل حدیث» به جامعه اسلامی تقدیم نموده اند. نگارنده نیز ضمن معرّفی برخی از این آثار در پژوهش خود، به بررسی در این زمینه پرداخته است. این پژوهش از چهار بخش تشکیل شده است : بخش اوّل، بررسی سیر اربعین نگاری، بخش دوم، فهرست نسخه های خطّی کتب اربعین، بخش سوم، فهرست نسخه های چاپی کتب اربعین، بخش چهارم، اربعین امام خمینی(ره) و جایگاه آن در میان کتب اربعین. در بخش اوّل، پس از ارائه بحث هایی درباره راز و رمز اعداد در میان ادیان مختلف، به بررسی عدد چهل و جایگاه و موقعیت آن در دین اسلام پرداخته و با استناد به آیات و روایات و تاریخ و فرهنگ اسلام، پرده از راز و رمزهای نهفته در این عدد کامل، برگرفته است. نگارنده، سپس به تجزیه و تحلیل سندی روایت اربعین روی آورده و پس از اثبات صحّت آن و بحث های فقه الحدیثی به بررسی سیر اربعین نگاری پرداخته و در پایان به دسته بندی کتب اربعین اشاره نموده و جهت بررسی های آماری، جدول هایی را به تصویر کشیده است. در بخش دوم، با استفاده از کتب مرجع و فهرست های کتب خطّی و چاپی گوناگون، کتب خطّی اربعین را از سال 181 تا 1395ق، به همراه ارائه مشخّصات نسخه شناسی، فهرست نموده است. روش گزارش کتب مذکور بر اساس سال نگارش است و در غیر این صورت، مبنا را سال فوت مؤلّف یا کتابت و استنساخ قرارداده است. در پایان بخش دوم، کتب اربعینی که تاریخ نامعلوم و مؤلّف دارند، در قسمت های جداگانه فهرست کرده است. در بخش سوم، کتب چاپی اربعین از سال 303 تا 1417ق، بر اساس نگارش و یا درگذشت مؤلّف را منظّم نموده و در پایان، کتب چاپی بدون تاریخ را در قسمت جداگانه ای آورده است. در این بخش، اکثر کتب از نزدیک توسط نگارنده مورد بررسی قرار گرفته و اطّلاعات مفیدی درباره ساختار و محتوای هر کتاب، به همراه کتابشناسی آن، ارائه شده است . شایان ذکر است که در پایان گزارش هر کتاب، جهت ارائه اطّلاعات بیشتر درباره نسخه های خطّی آن کتاب، ارجاعاتی را نیز ذکر نموده است. نگارنده در بخش چهارم، کتاب اربعین امام خمینی(ره) را از جنبه های مختلف ساختاری و محتوایی، مورد بررسی قرارداده و جایگاه آن را در میان کتب اربعین، تبیین کرده است. وی در این بخش، پس از معرّفی کتاب امام(ره) و شیوه نگارش آن، به بحث کلّی درباره احادیثی که در این مجموعه گِرد آمده، پرداخته و اسناد آن را بررسی نموده است. سپس درباره ترجمه احادیث و سبک خاص امام در ترجمه را مورد بحث قرارداده، به این بیان که ایشان پس از ترجمه و شرح هر حدیث، لغات مشکل و مهم آن را نیز به صورت جداگانه و با استناد به معجم های لغت، توضیح داده وبه نکات بلاغی و نحوی که در توضیح احادیث به کار رفته نیز اشاراتی دارد. نگارنده، یکی از بارزترین ویژگی های این کتاب را که حاکی از تبحّر و ژرف نگری نویسنده می انگارد، آوردن بحث های اصطلاحی و تعاریف علمی در باب تعبیرات و اصطلاحات احادیث می داند. وی در ادامه، یکی دیگر از ویژگی های اربعین امام را استناد روایات به آیات کریم قرآن مجید بیان می کند و این کار را وظیفه محدّث می داند که آیات قرآن را محکِ روایات قرار دهد و در پرتو نور کلام الهی، به شرح و بیان روایات بپردازد. از ویژگی های دیگر اربعین امام از دید نگارنده، جامع و شامل بودنش در ابواب و عناوین مختلف اخلاقی، تربیتی، عرفانی، حِکَمی و فلسفی است، و این که امام (ره)؛ پس از نقل اقوال حکما و عرفا در ذیل احادیث، به نقد و ردّ دیدگاه های آنان در توضیح بعضی روایات پرداخته و با عبارت: «فقیر گوید» نظر خود را توضیح داده است.

این پایان نامه که به عربی نوشته شده است، روش تفسیری علامه طباطبایی را در تفسیر المیزان بررسی کرده و شامل شش فصل با این عناوین است: فصل اول، معرفی مؤلف و تفسیر المیزان؛ فصل دوم، فکر و رویکرد و روش علامه؛ فصل سوم، علوم قرآن در تفسیر المیزان؛ فصل چهارم، عمل تفسیر در تفسیر المیزان؛ فصل پنجم، موضع علامه نسبت به قضایای اختلافی قرآن؛ فصل ششم، روش علمی در تفسیر المیزان.