آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

‫اين نوشتار با استفاده از آيات قرآن کريم و احاديث به ويژه روايات نبوي( برگرفته از منابع روايي اهل سنّت، به اثبات امامت، ولايت و خلافت بلافصل اميرالمؤمنين( مي‌پردازد. پژوهش حاضر درچهار فصل تدوين شده است. نويسنده در فصل اوّل معناي لغوي و اصطلاحي ولايت، انواع آن (تکويني و تشريعي) و کتاب و سنّت را بيان مي‌کند. وي در فصل دوم نخست به پيگيري جريان ولايت امير‌المؤمنين علي( در کتاب خدا پرداخته و مفهوم ولايت و والي را در قرآن کريم جست جو مي‌کند؛ سپس وجوب تبليغ رسول اکرم را به اِعلام ولايت امام علي( رابطه بين تبليغِ ولايت و ضرورت استمرار آن پس از نبوّت پيامبر اسلام، وجوب اطاعت ولي خدا (اعمّ از پيامبر يا امام) و استناد به آيات قرآن و احاديث نبوي در اين زمينه را پي مي‌گيرد. نگارنده در ادامه و در فصل سوم با استناد به روايات نبوي همچون: حديث غدير و ثقلين به معرّفي امام علي( و اهل بيت پيامبر اسلام و اثبات ولايت و امامت آنان مي‌پردازد و همان گونه نيز براساس حديث منزلت و حديث‌دار به اثبات امامت و ولايت امام علي( پرداخته و هر گونه منقبت، ويژگي و فضيلت که روايات مشهور نبوي براي امام علي( برشمرده اند، عين همان را براي ساير امامان شيعه ثابت مي‌کند. در فصل چهارم نيز نويسنده نسبتِ بين امام علي( و ولايت آن حضرت را در آيات و روايات بررسيده و بيعت با آن حضرت در روز غدير، تفسير آيه تبليغ در اثبات ولايت و امامت امام علي(، رابطه ولايت و با حاکميت آن حضرت، استکمال نبوّت به وسيله ولايت، علّت متعين بودن ولايت در امام علي( به دليل شايستگي‌هاي فراوان آن حضرت و اهليت ايشان براي خلافت، حقّانيت علي( و اثبات ابعاد آن، همراه بودن هميشگي امام علي( با پيامبر اسلام و موضعگيري امام علي( پس از غصب خلافت و دور شدن ايشان از مَسند قدرت را شرح مي‌دهد.

‫هدف اين پژوهش، بررسي و تبيين فلسفه بعثت انبيا از ديدگاه اميرالمؤمنين علي( است. در سخنان امام علي( اهداف متعددي براي بعثت انبيا بيان شده است؛ نشان دادن راه سعادت، برطرف کردن غفلت‌ها، يادآوري نعمت‌هاي الهي، شکوفا نمودن فطرت خداجوي انسان، تکميل فضايل اخلاقي، شکوفاسازي تفکرات عقلي، تشکيل حکومت و برقراري عدالت، همگي از اهداف بعثت انبيا محسوب مي‌شود. براي شناخت اهداف بعثت انبيا از منظر امام علي(، به سخنان ايشان در توصيف جهانِ قبل و بعد از بعثت پيامبر اکرم( نيز مي‌توان مراجعه نمود؛ قبل از بعثت پيامبر اسلام تمامي جهان، به‌ويژه جهان عرب، در آشوب و جهل و ناداني غرق بود؛ مردم عرب در آتش فساد و خرافات مي‌سوختند؛ غارت‌گري، ظلم، تعدي، تجاوز و خصلت‌هاي وحشيانه تمام جامعه را فراگرفته بود؛ و جامعه در ابعاد مختلف اعتقادي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي گرفتار انحطاط و نابساماني بود. در چنين اوضاع هولناکي، وجود پيامبر و بعثت ايشان مانند خورشيدي در جهت زدودن ظلمت و تاريکي عمل کرد. پيامبر اسلام(، آنان را از ذلت و جهالت بيرون کشيد، و با اخلاق و حکمت تعليم نمود، و نفوس آنان را تزکيه کرد. جامعه پس از بعثت، متصف به خدامحوري و برخوردار از امنيت و عدالت اجتماعي و شکوفايي اقتصادي بود، و يک انقلاب علمي و فرهنگي در ميان آنان رخ داد. از ديدگاه امام علي( براي تحقق اهداف بعثت، شرايط و خصوصياتي براي پيامبران ضروري است که برخي از مهم‌ترين آن‌ها عبارت است از: برخورداري از عصمت، تا دعوت ايشان مورد پذيرش قرار گرفته و شخص آنان نيز الگوي جامعه باشد؛ بهره‌مندي از معجزه، تا حقانيت و راست‌گويي آنان در ادعاي رسالت مشخص شود؛ برخورداري از توانايي علمي، که سرچشمه آن وحي الهي و الهام غيبي باشد؛ و دارا بودن اخلاق فاضله، تا با اخلاق نيکو و استوار به تبليغ و جلب مردم بپردازند.

‫پژوهش حاضر به بررسي اين موضوع مي‌پردازد که: خليفه بلافصل پيامبر اسلام بر اساس واقعيت‌هاي تاريخ اسلام و آموزه‌هاي قرآن و سنت کيست و اختلاف‌هاي فرقه‌هاي مختلف اسلامي در اين زمينه از کجا نشأت مي‌گيرد؟ نويسنده در اين زمينه به بررسي نحوه تعيين امام و خليفه از منظر شيعه و ساير فرقه‌هاي مسلمان پرداخته و ديدگاه شيعه مبني بر تعيين و نصب الهي امام و خليفه پيامبر اسلام و ديدگاه اهل سنت مبني بر شورا و اجماع براي تعيين خليفه رسول اکرم( را مطرح کرده و نتيجه مي‌گيرد که: طبق شواهد و قراين متعدد، خليفه بلافصل پيامبر اسلام( تنها و تنها اميرالمؤمنين( است؛ زيرا ايشان از هر جهت لايق اين مقام بوده و اين مسند از سوي مردم به آن حضرت تفويض نشده، بلکه به فرمان الهي و توسط شخص پيامبر اسلام( در روز غدير به انجام رسيده است. وي همچنين تاريخچه‌اي از امامت و ادله آن در آموزه‌هاي اسلامي ارائه داده و با استفاده از دليل‌هاي قرآني، روايي و عقلي، ولايت و حکومت اميرالمؤمنين علي( و خلافت بلافصل ايشان را اثبات مي‌نمايد. او در اين زمينه به بررسي ديدگاه‌هاي متکلمان فرقه‌هاي گوناگون اسلامي و شناسايي مواضع اختلافي گروه‌هاي مختلف از انديش‌مندان مسلمان مي‌پردازد و فلسفه امامت را از منظر امام علي( شرح مي‌دهد. تاريخچه مسأله امامت از منظر متکلمان مسلمان، نقد شوراي سقيفه براي تعيين امام و خليفه مسلمانان پس از رحلت پيامبر اسلام، تعريف امام و امامت و ويژگي‌هاي امامان در آراي فرقه‌هاي مسلمان، شرايط امامت و اوصاف او، مانند عصمت، علم، شجاعت، تقوا، انتصابي بودن امام، افضليت، راستگويي، سخاوت و وظايف امام و نقش او در جهان هستي از ديدگاه امام علي(، امامت و حکومت ديني و ابعاد سياسي و اجتماعي امام و مسأله ولايت فقيه در عصر غيبت، از ديگر مطالب مهم اين پژوهش به شمار مي‌آيد.

‫هدف اصلي اين تحقيق، تبيين فلسفه و کارکرد بعثت انبياء از ديدگاه امام علي( است. نياز انسان به دين از آن‌جا ناشي مي‌شود که هدف نهايي انسان، کمال‌يابي و سعادت‌جويي است که نياز به ابزار خاص دارد، و در اين ميان، نقش دين در تمام شئون زندگي با توجه به نقش هدايت‌گري آن تعيين‌کننده است. به‌علاوه، انسان موجودي اجتماعي است، و به همين دليل، نيازمند قانوني است که زندگي اجتماعي او را سامان دهد. روشن است که جز خداوند، هيچ‌کس نمي‌تواند قانون کاملي که تأمين کننده همه مصالح انسان باشد ارايه کند. جوامع انساني در طول تاريخ و به دلايل مختلف گرفتار انواع کج‌روي‌ها، خرافات، بت‌پرستي، شرک و ظلم شده است، که نزديک‌ترين مورد آن به تاريخ ما جامعه عصر جاهلي ملت عرب، قبل از بعثت پيامبر اسلام است که در ابعاد مختلف اعتقادي و اجتماعي در بدترين وضع ممکن قرار داشت. در چنين وضعيتي، ضرورت بعثت رخ مي‌نمايد و حکمت الهي اقتضا مي‌کند که افرادي را براي هدايت بشر ارسال نمايد. فلاسفه نيز در اين زمينه به سه دليل: ضرورت نظم، برهان هدايت، و برهان شناخت، اشاره کرده‌اند. در قرآن نيز به مواردي مانند دعوت به يکتاپرستي، مبارزه با شرک و بت‌پرستي، داوري در اختلافات، و برپايي قسط و عدل در جامعه اشاره شده است. امام علي( فلسفه بعثت را در الزام انسان‌ها به پيمان فطري، يادآوري نعمت‌هاي الهي، کشف گنجينه خرد، اتمام حجت، معرفي نشانه‌هاي قدرت الهي و احياي ارزش‌هاي انساني مي‌داند. براي بعثت کارکردهاي متعددي نيز مطرح شده که گاهي مانند معنابخشي و حمايت از اصول اخلاقي، ونشاط‌بخشي به زندگي دنيايي جنبه فردي دارد؛ و گاهي مانند ايجاد همبستگي و رفع اختلافات و برپايي عدالت اجتماعي، جنبه اجتماعي پيدا مي‌کند. علي( نيز در اين زمينه به هدايت و نجات از گمراهي، عبور دادن جامعه از بحران، احياي هويت ملت‌ها، ايجاد وحدت و الفتف و پرکردن شکاف‌هاي طبقاتي اشاره کرده است.

‫عدل، به‌معناي قراردادن هر چيزي در جايگاه شايسته خود مي‌باشد. در سخنان امام علي( با اشاره به موارد بسياري از موجودات جهان، مسأله نظم و هدف‌مندي عالم تکوين، به‌روشني تبيين گرديده، و اين مسأله لازمه عدالت الهي در تکوين و نظام آفرينش دانسته شده است. از نظر آن حضرت، خداوند بنابر مصالح افراد و مديريت جهان، روزي افراد را به‌صورتي کاملاً عادلانه، متفاوت قرار داده است. البته آن حضرت معتقد است که عوامل اختياري و اعمال انسان‌ها نيز در کم و زياد شدن روزي نقش دارد. در مورد عدالت در تشريع نيز آن حضرت معتقد است که تمام قوانين آسماني بر پايه عدل الهي و متناسب با توان افراد وضع گرديده، و دليل مکلف کردن انسان دست‌يابي او به کمال، از طريق تلاش در انجام همين تکاليف مي‌باشد. پاداش و کيفر، ابلاغ تکليف، تکليف در حد توان و عدم مجازات براي کار غيراختياري نيز از مصاديق عدل الهي در جزا دادن است. اما در مورد انسان، بايد گفت که او در بعد جسماني، هيچ اختياري ندارد؛ ولي در بعد روحي با ملاک عقل، مي‌تواند حق را از باطل تشخيص دهد، که نشانه عدالت الهي در اعطاي اختيار به انسان مي‌باشد. بر اين اساس مي‌توان گفت که آزادي انسان، جزئي از قضا و قدر الهي است؛ بدين معنا که قضا و قدر الهي به‌گونه‌اي تعيين گرديده که انسان در اعمال و رفتار خود آزاد باشد، به‌طوري که نه در معصيت و نه در اطاعت مجبور نيست. جاودانگي عذاب و پاداش هم با عدل الهي ناسازگار نيست؛ زيرا نتيجه اعمال خود افراد است که به‌صورت کيفر و پاداش به انسان بر مي‌گردد. اما اين‌که برخي از مشککين، فضل الهي به عده‌اي را مخالف عدل مي‌دانند صحيح نيست، زيرا فضل الهي قانوني حتمي براي همه نيست، بلکه بر اساس حکمت، فقط شامل افرادي مي‌شود که استحقاق آن را دارند.

در این پایان نامه با استناد به کلام حضرت علی (ع) در نهج البلاغه سعی شده است تا از لابه لای کلام آن حضرت روش ها و اهداف تربیتی استخراج شود و ابعاد تربیت دینی و اصول آن عرضه گردد. نویسنده هدف تربیت دینی را در نهج البلاغه، تحقق توحید حضوری در فرد و جامعه ارزیابی می کند که این توحید نه توحید نظری صِرف و نه توحید عبادی صِرف است؛ بلکه هر دو نوع توحید را شامل می شود و در تمام حرکات و سکنات انسان بروز می یابد. از دیدگاه وی تربیت دینی دارای سه بعد شناختی، عاطفی و رفتاری است که بعد شناختی آن شناخت خدا و اعتقاد به اوست و بعد عاطفی آن برانگیختن احساسات و هیجانات متربی نسبت به خداوند است و بعد رفتاری آن تعبد نسبت به دستورات خداوند می باشد. با این الگو، عصاره آنچه که نویسنده از کلام امام علی (ع) در نهج البلاغه به دست می آورد آن است که اگر انسان نسبت به خدای خویش شناخت پیدا کند و به او معتقد شود و او را یگانه موجود مستقل و غنی بالذات بداند و خود را موجودی فقیر به تمام معنا نسبت به او فرض کند، احساساتش نسبت به چنین خدایی برانگیخته و عشق او به خداوند شعله ور می شود و با تمام وجود او را پرستش می کند و این همان تربیت دینی است.