آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مقاله حاضر بخشی از کتاب "حجة الله البالغة" است که مهمترین اثر "شاه ولی الله دهلوی"، مصلح مسلمان هندی به شمار می آید.

کوثری معتقد است که شاه ولی الله دهلوی قدمهایی را برای ترویج علم حدیث در هند آغاز کرد، اما اشتباهاتی را مرتکب شد. ایشان تا زمانی که در هند تحصیل می کرد، در اعتقادات و فقه پیرو حنفیان پیشین بود، اما از زمانی که به حجاز سفر کرد و حلقه شاگردان شیخ ابوطاهر بن ابراهیم کورانی شافعی درآمد، از راه صحیح حنفیان خارج شد و در توحید ازدیدگاه صحیح استادش در هند شيخ احمد بن عبد الأحد سرهندى معروف به امام ربّانى ( توحید شهودی ) متمایل به وحدت وجود از طریق نظریه تجلی گردید. کوثری می گوید که این نظریه منجر به اتحاد و حلول می شود و این دیدگاه در نزد اندیشمندان باطل است.

از جمله نظرات مهم در عرفان اسلامی، نظریه ی وحدت وجود می باشد. ابن عربی طراح دیدگاه وحدت وجود به شمار می رود. دیدگاه ابن عربی توسط بسیاری از حکیمان و منتقدان جهان اسلام مورد مخالفت قرار گرفت. شیخ احمد سرهندی، حکیم و منتقد بزرگ مسلمان، که در هند زندگی می کرد به مخالفت با این دیدگاه پرداخت. وی دیدگاه ابن عربی را نقد و رد کرد و در مقابل آن دیدگاه وحدت شهود را بیان نمود. از این رو مناقشات و اختلافات بالا گرفت. تا این که شاه ولی الله دهلوی, عارف مسلمان هندی برای رفع اختلافات و حفظ دو دیدگاه به طرح راهکاری پرداخت. از این روی پژوهش حاضر به طرح دیدگاه های شیخ احمد سرهندی و شاه ولی الله دهلوی درباره ی وحدت وجود و وحدت شهود می پردازد. در این پژوهش در هر بخش به شرح حال و آراء این دو متفکر برجسته پرداخته می شود و در بخش آخر آراء ایشان درباره ی وحدت وجود و وحدت شهود مورد بررسی قرار می گیرد. در انتها این نکته روشن می شود که شیخ احمد سرهندی ابتدا گرایش به وحدت وجود داشته است اما کمی بعد با استدلالاتی که می آورد دیدگاه وحدت وجود را نقد و رد می کند و در مقابل آن دیدگاه وحدت شهود را بیان می کند. و از قائلان به وحدت شهود می باشد و از موضع شریعت اندیشی و با روش کلامی _ جدلی به تبیین موضوع وحدت شهود می پردازد اما شاه ولی الله دهلوی بیشتر از موضع عرفانی _ کلامی و با روش استدلالی _ شهودی سعی در ایجاد توافق بین دو دیدگاه وحدت وجود و وحدت شهود می نماید.

محمد بن علی شوکانی ، شاه ولی الله دهلوی و سید محمد رشید رضا سه اندیشمند بزرگ از سه حوزه جغرافیایی مهم جهان اسلام می باشند که نمایندگی از سه گرایش پیشرو در درون جریان سلفیت نوین را در این حوزه های جغرافیایی یعنی سلفیه اعتدالی زیدیه یمن ، سلفیه تقریبی اخوان المسلمین مصر و سلفیه دیوبندی شبه قاره هند، برعهده دارند. بررسی اندیشه های این سه عالم، ضمن تایید گرایشهای سلفی و التزام ایشان به ظواهر ادله نقلی، نشان از تمایل به تبیین عقلانیت دینی مطابق اصولی که با سنت مخالف نباشد ، دارد و به تعبیر بهتر بیانگر رویکرد ضد تکفیری و وحدت گرایانه آنها علی رغم تاثیر پذیریشان از تفکرات بنیانگذار سلفیت نوین_ ابن تیمیه _است. اندیشه های تقریبی علمای سلفی را می توان در حوزه های مختلف اندیشه اسلامی همچون حوزه های کلامی ، تفسیری، فقهی و سیاسی اجتماعی مورد بررسی قرار داد. برآیند واکاوی اندیشه های شوکانی ، دهلوی و رشیدرضا در حوزه مبانی تفسیری بیانگر رویگردانی ایشان از ظاهرگرایی افراطی و پذیرش تاویل معقول بوده که بدین ترتیب با اندیشه های ابن تیمیه و سلفیت افراطی فاصله گرفته اند. در حوزه مبانی کلامی قرابت بیشتری نسبت به سایر حوزه ها با افکار ابن تیمیه داشته اند ولی در برخی موارد با ارائه تبیینی نسبتا متفاوت از مفاهیم کلیدی کفر،ایمان،توحید ، شرک ومساله بدعت و سنت ، حکم به اسلام اهل قبله داده و برخی از مواردی را که سلفیان تکفیری جزء اعمال مکفّر قلمداد نموده اند ، ایشان از مصادیق شرک اصغر دانسته و حکم به اسلام این افراد داده اند. در حوزه مبانی فقهی اندیشه های تقریبی، ضمن تاکید بر اجتهاد و نفی تقلید ، با عنایت ویژه به قواعد فقهیه و با طرح مساله فقه مقاصدی و تاکید بر اهداف شریعت سهل و سمحه اسلام وضرورت استفاده از ظرفیتهای این حوزه از فقه برای تنظیم تعاملات اجتماعی و سیاسی در عصر کنونی ، مبانی فقهی و اجتهادی خود را با تقریب و وحدت در جامعه اسلامی همسو نموده اند. تاکید براصل برادری و مواخات ، توجه به جایگاه وحدت بخش اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و اله وسلم) ،احترام به مقدسات فریقین ، احیای فریضه امر به معروف و نهی از منکر مهمترین مبانی اجتماعی و سیاسی اندیشه های تقریبی این بزرگان بوده که در این پژوهش به شیوه تحلیلی و توصیفی و با بررسی آثار و تالیفات ایشان مورد واکاوی قرار گرفته است.

در قالب پی دی اف

مسئله وحی یکی از جدی ترین مسائل علم کلام و الهیات است. متفکران اسلامی درطول تاریخ تلاش کرده اند تا به تحلیل این پدیده بپردازندکه بررسی این نگاه ها به ما کمک می کند که با نگرش های نوین در هر زمان آشنا شویم فارابی و ابن سینا معتقدند که ابتدا وحی بواسطه عقل فعال بر نفس پیامبر افاضه می شود و سپس بواسطه قوه متخیله به صورت حسی در می آید در واقع فاعل ومنشا وحی خداوند است. از نظر ملاصدرا نبوت عطایی الهی است که در آن امور اکتسابی پیامبر دخالتی ندارد و پیامبر بواسطه ولایت معانی و معارف را از خداوند یا فرشته وحی دریافت و به مردم ابلاغ می کند. از نظر ملاصدرا قوه متخیله پیامبر نیز چنان قوی است که در بیداری عالم غیب را به چشم باطنی مشاهده کرده و صورتهای مثالی غایب از انظار مردم بر او متمثل می شود.علامه طباطبایی وحی را امر بیرونی دانسته که منشا آن خداوند است و فرشته وحی و پیامبر هیچ دخل و تصرفی در الفاظ وعبارات قرآن ندارند همچنین معتقد است که وقتی به پیامبر وحی میشد حالتی شبیه بیهوشی به ایشان دست می داد به نام رحاءالوحی. مطهری نیزمعتقد به درونی بودن وحی است یعنی پیامبر حقایقی را با باطن دریافت می کردند وحواس بیرونی در آن نقشی نداشته است واینکه وحی تجربه دینی نیست .در مورد وحی برخی از نویسندگان فرضیاتی مطرح کرده اند که با دیدگاه متفکران اسلامی متفاوت است از جمله رویا انگاری وحی و جای گزین کردن تفسیر قرآن با تعبیر قرآن . نظریه رویا انگاری وحی یکی از عمده ترین شبهاتی است که پیرامون مساله وحی مطرح شده است که با روشی پدیدار شناختی و روایت شناختی بر آن است که پیامبر نه مُخبِر ومخاطب که به سان روایت گری است که دارای رویاهای خود است وقرآن به عنوان حاصل آن ، خواب نامه ایست که پیش از تفسیر و مفسر نیازمند تعبیر ومعبر است. عبدالکریم سروش نظریه رویا انگاری وحی را در نگاشته ای با عنوان «محمد راوی رویاهای رسولانه» مطرح کرده است که براساس تلقی جدید سروش از وحی پیامبر فقط راوی خوابهایی است که دیده است به ادعای وی این فرضیه از شواهد درون متنی و تاریخی کافی برخوردار است. این نظریه از ابداعات سروش نیست بلکه ایشان فقط آن را تکمیل و شواهدی را بیان کرده است. شاید شاه ولی الله دهلوی اولین کسی باشد که میان وحی قرآنی و رویا نسبتی برقرار کرده است به عقیده اوتمام قصص قرآن ومعجزاتی که در این قصص به پیامبران نسبت داده شده است ازقبیل منامات ورویا است. نظریه رویا انگاری وحی را دکتر محمد مجتهد شبستری مطرح می کند و معتقد است زبان اساسی قرآن زبان روایت گری است و قرآن را حاصل فهم پیامبر می داند. نصرحامد ابوزید نیز نظریه رویا انگاری وحی را مطرح کرده است، ابوزید قرآن را کلام پیامبر می داند ودر مورد قرآن از مفهوم روایت استفاده میکند.نظریه رویا انگاری وحی مورد انتقاد محققان وصاحب نظرانی چون عبدالعلی بازرگان، عبدالله نصری، سید یحیی یثربی، عبدالحسین خسروپناه، آیت الله سبحانی ، علیرضا قائمی نیا، حسین انصاری وسید محمد علی ایازی قرار گرفته است که انتقادهای منتقدین غالباً مبتنی بر این نکته است که دلیل درست وتوجیه قابل قبول برای این نظریه ازسوی صاحب نظریه ارائه نشده است. و اینکه نظریه رویاانگاری مستلزم اتصاف ساحت شریف پیامبر به کذب وجهل وتوهم وحی وحتی انکار نبوت است.هدف ما در این رساله تبیین نظریه رویا انگاری وحی و بررسی لوازم وپیامدهای این نظریه و شواهد و ادله ای که ارائه نموده اند و بیان نقدهایی که از طرف منتقدین بر این نظریه وارد است می باشد

جریان نومعتزله یکی از جریان های مهم کلامی در جهان اسلام است. این جریان خاستگاه خود را در آرای معتزلیان قدیم می جوید و به دنبال تجدید بنای معرفتی اسلام بر پایه عقل گرایی است. هدف این مقاله، بررسی عوامل شکل گیری جریان نومعتزله در جهان اسلام، نقاط اشتراک و افتراق میان جریان کلامی نومعتزله با مکتب معتزله و نقد و بررسی اجمالی مبانی نظری و دیدگاه های کلامی طرف داران این جریان فکری است. در تألیف این مقاله، به آثار اندیشمندان متعلق به جریان فکری نومعتزله و برخی پژوهش هایی که در زمینه معرفی برخی نومعتزلیان و نقد و بررسی آرای آنها انجام شده، مراجعه کرده ایم. بر پایه این بررسی ها، به تقسیم جریان نومعتزله به نومعتزلیان کشورهای عربی، نومعتزلیان شبه قاره هند و نومعتزلیان ایران پرداخته ایم و نشان داده ایم که آنها بر احیای جریان معتزله در جهان اسلام اصرار دارند و عده ای نیز برای توجیه دیدگاه هایشان آنها را در راستای آرای اندیشمندان معتزله قدیم معرفی کرده اند.

شاه ولی‌الله دهلوی از اندیشمندان مهم اهل تسنن هند در سده‌های اخیر است که با مطرح‌کردن مسائل بحث‌برانگیزی درباره موضوعات مختلف اعتقادی، به‌ویژه در حوزه نبوت پیامبر، تأثیر بسزایی در مکاتب فکری بعد از خود داشته است. وی برای اولین‌ بار مسئله رؤیاپنداری وحی قرآن بر پیامبر را مطرح کرد، در حالی که این موضوع با هیچ یک از گزاره‌های تاریخی و تفسیری سازگاری ندارد و هیچ‌گاه پیامبر یا صحابه مدعی رؤیاپنداری وحی نبوده‌اند. در مسئله بعثت پیامبر دو نوع دعوت برای آن حضرت متصور است: بعثتی به سوی بنی‌اسماعیل و بعثتی برای همه جهانیان؛ در حالی که قاطبه علما به دعوت سرّی و سپس دعوت خویشاوندان و در نهایت دعوت عمومی معتقدند. در باب علوم پیامبر نیز دهلوی از کسانی است که به تمایز امور دنیوی و امور شرعی و اخروی در رفتار و حدیث نبوی باور داشت و در نهایت به سهوالنبی معتقد شد که اشکالات متعددی بر آن وارد است. در انتها، دهلوی با استناد به روایاتی ضعیف به اجتهاد پیامبر معتقد است و آن را در عوض وحی بر آن حضرت جایز می‌شمرد، در حالی که این مدعا مستلزم بی‌اعتمادی به سخنان آن حضرت، و در تضاد با صریح آیات قرآن است.