آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر، مجموعه‌ای از چهارکتاب است که در آن نگارنده به شرح و بیان مسائلی می‌پردازد که مدرنیته در موقعیتی هژمونیک برای دین پدید آورده و آن را به واکنش و پاسخ‌گویی وادار کرده است. کتاب اول به موضوعاتی می‌پردازد که دین در آن‌ها از موقعیت و جایگاهی هم‌شأن و هم‌طراز با یک فلسفه برخوردار است. کتاب دوم به دسته‌ای دیگر از مسائلی پرداخته که دین در آن، واجد موضعی ایدئولوژیک است. کتاب سوم شأن راهبردی دین را در مواجهه با مهم‌ترین فرایندهای دگرگون ساز جهان معاصر بررسی کرده است. کتاب چهارم در پنج گفتار به نقش‌آفرینی و تعاملات بازار، روحانیت و روشن‌فکران دینی در صد و پنجاه سال اخیر ایران پرداخته است.

تجربه دینی به عنوان یکی از موضوعات مورد توجه دین پژوهان، پیشینه الهیاتی و زمینه های اجتماعی روشنی در غرب و مسیحیت دارد و روند فزونی گرفتن توجهات به آن نیز کاملا قابل درک و ردیابی است. اما نضج و نمو آن در ایران همچون بسیاری مفاهیم و مقولات دیگر، از روند طبیعی برخوردار نبوده، بلکه از طریق تاملات صرف آکادمیک و تبادلات روشنفکرانه به وقوع پیوسته است. این مقاله بی آنکه قصد ارزشیابی کلامی این مفهوم با نظر به آموزه های اسلامی را داشته باشد، تلاش دارد با اشاره به برخی ریشه های الهیاتی و عقبه های تاریخی ـ اجتماعی آن در غرب، توجه متالهین و فلاسفه دین از یک سو و روان شناسان و جامعه شناسان دین را از سوی دیگر، به لزوم بذل احتیاط و دقت نظر هر چه بیشتر در تشخیص و تدقیق مفهومی و تعیین جایگاه و مرتبت حقیقی آن در دین و نسبتش با دین داری جلب کند.

«ایران اسلامی»، به معنی خاصی که در این مقاله آمده، می تواند بانی تحول در جامعه شناسی از «حیث موضوعی» و در علوم انسانی از «حیث معرفتی» باشد. تحول موضوعی در جامعه شناسی، ناظر به حوزه هایی نظیر جامعه شناسی انقلاب، جامعه شناسی دین، جامعه شناسی توسعه، جامعه شناسی سیاسی و مسائل و آسیب های اجتماعی است. اما تحول معرفتی در علوم انسانی به موضع و راه حلی برمی گردد که در قبال معضل «بی طرفی در معرفت» اتخاذ خواهد کرد و همچنین به راهکار فرازآمدن بر «انگاره غالب» به طوری که خود دچار محدودیت های انگاره ای نگردد. این تحول همچنین از «غایات» احتمالا متفاوتی که برای کسب معرفت دارد و از جهت گیری های معرفتی نهفته در «ذخایر اندیشه ای» مسلمانان تاثیر خواهد پذیرفت.

این مقاله به دنبال نشان دادن لزوم عطف توجه به نقش و جایگاه دین در الگوی توسعه جمهوری اسلامی است و آن را از مسیر تامل در اغراض تشکیل حکومت اسلامی دنبال می کند. این کار در گام نخست با تفکیک میان جنبه های مختلف بحث «دین و توسعه» و در گام دوم با طرح و رفع تردیدهای وارد شده به نقش آفرینی دین در توسعه انجام می گیرد.«نگرش دین به توسعه»، «تاثیر توسعه بر دین» و «نقش دین در توسعه» عناوین جدا کننده بحثهای فراوانی است که از اوان تاسیس جمهوری اسلامی در ایران مطرح بوده است. بحث و مدعای این مقال ناظر به «نقش دین در توسعه» است که پس از سپری شدن سه دهه و پشتِ سر گذاردن مباحث قبلی، اینک به نحو جدی تری مورد پرسش قرار گرفته است.فرض این نقش برای دین با سه تردید «سکولار»، «روشنفکرانه» و «عمل گرایانه» مواجه است. مقاله با مروری بر مدعای رویکردهای فوق در این باره، از نقش تاثیرگذار دین در توسعه رفع تردید خواهد کرد و آن را بر مبانی اتخاذ شده هر یک از آنها، یعنی «اقتضائات توسعه»، «اقتضائات روشنفکری» و «غرض از تشکیل حکومت دینی» استوار خواهد ساخت. روش این مقاله در مراجعه به آرا، استنادی و در اثبات مدعا، برهانی-منطقی است.