آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

از مدرنیته در تلقی عام و کلاسیک، به عنوان مهم  ترین عامل عرفی شدن یاد شده است و انتظار می رفت با بسط آن، دین از صفحه ذهن و زندگی انسان مدرن بیرون رود. وجود شواهدی از حضور پر نشاط دین در دنیای مدرن، این نظریه و پیش بینی های آن را به زیر سوال برده و امیدواری هایی برای به هم آوری دین و مدرنیته در برخی از نواندیشان دینی پدید آورده است. این مقال با تاکید بر تمایز میان «نوشدن»، «مدرن شدن» و «مدرنیته» و ملاحظه تفاوت های آموزه ای اسلام و مسیحیت، این امیدواری را به چالش کشیده است: در گام نخست با آشکارسازی نسبت نقیض میان دین و عرفی شدن و اثر غیر قابلِ انکار مدرنیته بر وقوع این فرایند و در گام دوم با ابرام بر عدم صدق مهم ترین مصادیق همزیستی میان دین و مدرنیته.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

دین در ((وضعیت انقلابی)) موضوع مطالعه ای است که در آن نقش و عملکرد دین در دو تجربه انقلابی فرانسه و ایران مورد بررسی و مقایسه قرار می گیرد. مروری گذرا بر زمینه ها و روند شکل گیری انقلاب 1789 فرانسه و جریانات و حوادث متعاقب آن نشان می دهد که کلیسای کاتولیک و باور مسیحی به عنوان یکی از اجزای برپا دارنده نظام حاکم و حافظ وضع موجود مورد تعرض و ادبار انقلابیون قرار داشت. به بیان دیگر، مسیحیت نه تنها هیچ نقشی در فرایند بسیج انقلابی فرانسه بازی نکرد، بلکه در مرحله رادیکالیزه شدن انقلاب بعضا مواضع ضد بسیج نیز به خود گرفت.همین مساله در انقلاب ایران صورت کاملا متفاوتی یافت؛ تا جایی که دین با احراز موقعیت ایدئولوژیک توانست رهبری و سازماندهی بسیج انقلابی را نیز به عهده بگیرد و تجربه جدیدی را در سلسله انقلابات به ثبت برساند. از بررسی تطبیقی تجربه انقلابی فرانسه و ایران چنین به دست می آید که به جز عوامل و شرایط ساختاری تاثیر گذار، تفاوت های این دو انقلاب را اولا در تمایزات آموزه ای اسلام و مسیحیت و ثانیا در عملکرد گذشته و مواضع سیاسی- اجتماعی همان وقت متولیان این دو دین باید جست.

این مقاله در گام نخست تلاشی است برای رفع ابهام و رد گمان تناقض نما از مفهوم «روشنفکری دینی». حاصل کار، به فراتر از رفع شبهه مفهومی ره می سپارد و نشان می دهد که تلقی یا عدم تلقی تناقض نما از این مفهوم، تا چه حد در منع یا تسهیل عرفی شدن، موثر خواهد افتاد.واکاوی مفهومی اجزای این اصطلاح مرکب نشان می دهد که در صورت پایبندی به فحوا و معنای اصیل دینداری و روشنفکری، هیچ تناقض و تنافری میانشان برقرار نیست، بلکه حتی موید و متضمن یکدیگرند. تامل در معانی روشنفکری دینی نیز روشن می سازد که تلقی تناقض نما از این اصطلاح اولا مربوط به دینداری متجددانه است و ثانیا برخاسته از بدفهمی نسبت به عقل خودبنیاد و انتخابگری. از فراز سوم مقال که جایگاه طرح و بررسی مساله اصلی این تحقیق، یعنی اثر تلقی تناقض نما از این مفهوم بر عرفی شدن است، این نتیجه حاصل آمده که تنها راه صیانت از دچار شدن به این سرنوشت، اولا تلقی غیر تناقض نما از روشنفکری دینی است و ثانیا داشتن نگاه نواندیشانه به دین است و بالاخره، تلقی فرا مدرن از روشنفکری و نواندیشی است و البته ملتزم بودن به روشنفکری و دینداری و مراقبت از اصول و اقتضائات آن.

در تحقیق حاضر محور هستی‌شناسی نظریات جامعه‌شناسی و مبانی فلسفی آن‌ها مورد بحث قرار می‌گیرد. از سوی دیگر خود هستی‌شناسی طیف زیادی از مقولات را شامل می‌شود، بنابراین دو مفهوم نخستین و بنیادین جامعه‌شناسی یعنی فرد و جامعه مد نظر قرار می‌گیرند. امّا به دلیل محدویت، به بررسی در حوزه‌ی جامعه‌شناسی کنش پرداخته می‌شود، که ماکس وبر و اروینگ گافمن مورد مطالعه قرار خواهند گرفت.اکنون این کلّیت فلسفی را بر اساس دو سنت قاره‌ای و تحلیلی ارائه می‌دهیم که هر کدام فیلسوفان و نحله‌های فلسفی گوناگونی را شامل می‌شوند. در این راستا پس از بررسی مفهوم هستی‌شناسی می‌توان آن را با عنوان "نظریه‌ی هستی" معرفی نمود، زیرا وجود داشتن ابژه به این معناست که شیء دارای ویژگی‌ها و خصائصی می‌باشد که به آن دلیل "وجود داشتن" را می‌دهند. برای آن که بتوان به هستی‌شناسی دو مقوله‌ی فرد و جامعه پرداخت، بایستی ویژگی‌های آن‌ها را مشخص نمود. استدلال مرجح برای تعیین و مشخص کردن ویژگی‌ها و خصائص این مقولات استدلال گزاره‌ای است. این بحث در قالب دو رویکرد اصلی واقع‌گرای متافیزیکی و نومینالیسم پدیدار گشته است، که رویکرد مرجح در این‌جا واقع‌گرای متافیزیکی می‌باشد. در پایان هم هر دو جامعه‌شناس از لحاظ هستی‌شناسی از فلسفه تاثیر پذیرفته‌اند. گافمن در هر دو سنت قرار دارد زیرا در هستی‌شناسی اندیشه‌ی وی هم می-توان عینیت و هم می‌توان امر سوبژکتیو را یافت. امّا در هستی‌شناسی اندیشه‌ی وبر با وجود غلبه‌ی مقوله‌ی واقع‌گرایی، مشخصه‌ی غالب امر سوبژکتیو است که بر این مبنا وی در سنت قاره‌ای قرار می‌گیرد.

این تحقیق قصد دارد تعامل بین "دین" و "دولت " را منحصرا" در دو مقولهء "مشروعیت " و "اقتدار" مورد بررسی نظری قرار داده و با کنکاشی تاریخی به "طبقه‌بندی" (Typology) مشخصی از "الگوهای تعامل" دست یابد. تحقیق بر ساخت چارچوب نظری و تعریف الگوهای تعامل متمرکز است و جستجوی تاریخی خود را صرفا" به منظور تقویت و تصدیق نتایج نظری آن دنبال می‌کند. دامنهء این جستجو به "ایران اسلامی" و بررسی "مشروعیت دینی دولت " (Religious Legitimacy of State) و "اقتدار سیاسی دین" (Political Authority of Riligion) در برههء بین دو واقعهء مهم تاریخ ایران، یعنی "ورود اسلام" و وقوع "مشروطه" محدود است .