آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

تفکیک گوهر و صدف دین از یکدیگر مسئله‌ای است که طیف وسیعی از کثرت‌گرایان برای پی‌ریزی دیدگاه کثرت‌گرایانۀ خود از آن سود جسته‌ و آن را به عرفای مسلمان مستند ساخته‌اند. سید حیدر آملی یکی از پیشگامان عرفان اسلامی است که اهتمام خاصی به تفکیک گوهر دین از صدف آن دارد، زیرا آرمان آشتی دادن شیعیان دوازده‌امامی با متصوفه راستین را در سر می‌پروراند و کلید این قفل را در رتبه‌بندی معارف الهی و تکالیف دینی شرعی می‌یابد. ازاین‌رو اغلب آثار وی حول محور تبیین گوهر دین نگاشته شده و تعابیر دیرآشنای «ظاهر و باطن دین» و «شریعت، طریقت و حقیقت»‌ کاربرد گسترده‌ای در آن‌ها دارد. درعین‌حال سید به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم کثرت‌گرایی درون‌دینی و برون‌دینی را نفی می‌کند. بررسی ابعاد گوهر و صدف دین از نگاه ایشان و چگونگی تفکیک آن‌ها از یکدیگر که موردتوجه این نوشتار است، به‌روشنی نشان می‌دهد که اعتقاد به این تفکیک، لزوماً به معنای اعتقاد به کثرت‌گرایی نخواهد بود.

تاویل در لغت به معنای بازگشت به اصل، و در اصطلاح اهل معرفت به معنای بازگشت ظاهر به باطن است. یکی از انواع تاویل عرفانی، تاویل طولی است. تاویل طولی گذر از ظاهر و رسیدن به عمق و ژرفای کلام است. فرآیند تاویل طولی عرفانی به دو روش انجام می شود: 1. روش فنی و عمومی؛ 2. روش الهامی و تخصصی. علامه سیدحیدر آملی از عارفان شیعی قرن هشتم هجری است که مبانی و اصول تاویل عرفانی را بیان کرده است. یکی از مبانی مهم تاویل عرفانی، چندبطنی بودن سه کتاب قرآنی، آفاقی و انفسی و هم خوانی لایه های باطنی این سه کتاب با یکدیگر است. اگرچه تعریف سیدحیدر آملی از تاویل، بر اساس روش دوم است ولی ایشان با هر دو روش بالا به تاویل متون شریعت به ویژه قرآن پرداخته است؛ هرچند وی در شرح متون دینی از انواع دیگر تاویل، مانند تاویل «علم الحروفی» نیز بهره برده است. از دیگر مبانی مهم تاویل طولی که علامه سیدحیدر، آشکارا به آن تصریح نکرده اما در تاویل های خود از آن بهره جسته است، حقیقت و روح معنا و وضع الفاظ برای ارواح معانی می باشد. به نظر اهل معرفت، به ویژه علامه سیدحیدر، تاویل عرفانی مکمل و مهیمن بر تفسیر و عهده دار کشف اسرار و معارف تودرتوی قرآن و شریعت است. همانگونه که تفسیر قرآن برای برداشتن حجاب از ظاهر آن واجب است، تاویل قرآن نیز به منظور رسیدن به باطن آن واجب می باشد. شرط دستیابی به تفسیر ظاهری، یادگیری علوم رسمی و شرط علم به تاویل، پاکی باطنی است که با پرهیزکاری ممکن می شود. عالمان علوم ظاهری عهده دار کشف حجاب از ظاهر قرآن، و اهل معرفت و عالمان علوم باطنی، عهده دار کشف حجاب از باطن قرآن هستند و این دو گروه یار و پشتیبان یکدیگرند.

عمده گزاره های عرفان اسلامی توصیفی از دو موضوع است: 1- «تجلیات الهی و تعینات اسمایی حق تعالی» 2- «صاحب مقام تجلیات وتعینات الهی» یا همان «انسان کامل». از جمله اوصاف عینی انسان کامل «ولایت» است. به تعبیر دیگر انسان کامل ولی الله است. ولی الله مظهر جامع است که تجلیگر تمام ذات حق و مظهر اتم واعظم حق تعالی است.واین رساله به بیان دیدگاه حکیم ترمذی از اندیشمندان اهل تسننو سید حیدر آملی از اندیشمندان شیعه به مسئله ولایت پرداخته است . اساس نظریه ولایت حکیم ترمذی بر مفهوم حق الله استوار است .کسانی که این حق را رعایت می‌‌‌کنند دو گروهند: ولی اللهکه جز خدا را مراعات نمی کند و جز به او تعلق ندارد و این همان عبودیت استو ولی حق الله که با انجام تکالیف شرعی منتظر نتیجه کار خود از سوی خدا هستند.به نظر ترمذی وظیفه انبیاء با پایان جهان و آغاز قیامت به پایان می‌رسد اما ولایت تا ابد ادامه دارد . و همان‌گونه که هر چیزی آغاز و انجامی دارد، ولایت نیز آغاز و انجامی دارد که انجام و پایان ولایت در وجود ولی خاتم تحقق می‌پذیرد که او را خاتم اولیاء می‌نامند «خاتم اولیا در واقع، همان خاتم انبیا»و حقیقت محمدیه است. وجامع همه ی کمالات وفضایل اولیای پیشین بوده و حائزنردیک ترین رتبه به خاتم انبیا ست.وی در آخر الزمان وهنگام زوال دنیا وهم زمان بامهدی (ع) می آید.نظریه ولایت حکیم ترمذی بر آراء دیگر اندیشمندان بزرگ نیز تاثیر بسیاری نهاده است. از جمله آرای ولایی ابن عربی را متاثر از وی دانسته اند. ابن عربی ختم ولایت را به ختم ولایت عامّه و ختم ولایت محمدیه تقسیم می‌کند و حضرت عیسی (ع)را خاتم ولایت عامّه مطلقهوخود راخاتم ولایت مقیده می‌داند.سید حیدر پس از تعریف نبوت ، رسالت و ولایت ، به تبیین نسبت انها پرداخته، می‌‌فرماید: نبوت اطلاع از حقایق الهی از حیث علم و بیان است و رسالت اطلاع بر آنها از حیث کشف، عین، ذوق و وجدان می‌‌باشد. و ولایت اطلاع بر معرفت ذات، صفات و اسماء بالذات است.انبیا همان اولیایی هستند که در حق فانی گشته و به آن بقا یافته اندپس باطن نبوت، ولایت است و آن بر دو قسم است: عام و خاص. ولایت عام شامل همه کسانی می‌‌شود که به خدا ایمان آورده و بر حسب مراتب خود عمل صالح انجام می‌‌دهند؛و دوم مشتمل بر سالکان به منزل رسیده است هنگام فنا آنها در خدا و بقایشان به او» به تعبیر سید، خاتم ولایت کسی است که پس از او هیچ ولیی به مقام او نرسد و از راه عقل، نقل و کشف، اثبات می‌‌کند حضرت عیسی (ع)نمی‌تواند خاتم ولایت مطلقه باشد ویخاتم ولایت مطلقه را حضرت علی‌بن ابی‌طالب (ع)می‌‌دانند و اطلاق خاتم ولایت مقیده را جز بر حضرت مهدی (ع)صحیح نمی‌دانند.می‌‌‌توان اینگونه در نظر داشت که ولایت مورد نظر هر دو عارف مذکور همان ولایتی است که مدنظر و مورد قبول تشیع بوده و قابل انطباق به ائمه اطهار می‌‌‌باشد. و به قول هجویری با اینکهجمله مشایخ اندر حکم اثباتولایتموافق‌اند، اما هر کسی به عبارتی دگرگون بیان این ظاهر کرده‌ است.

ترجمه ماشینی: مقاله حاضر با روشی تحلیلی به ماهیت وحی از دیدگاه سید حیدر آملی می پردازد. وی در آثار خود به ویژه در مهمترین تفسیر قرآن تحت عنوان المحیث الاحم از الفاظ و عباراتی استفاده کرده است که به وضوح نشان می دهد که آیات قرآن (وحی) را فطری می داند. ، نتیجه یک فعل الهی هم از نظر صورت و هم از نظر معنا. وی در موارد متعددی به صراحت بیان می کند که آیات قرآن کلام خداوند است که بر پیامبر نازل شده است. هیچ تغییری در کلام خدا توسط پیامبر انجام نشد. شواهد ما در این مقاله نشان می دهد که علیرغم اینکه مفهوم تجربه نبوی و مدل گزاره ای وحی به عرفا نسبت داده شده است، سید حیدر به عنوان یک عارف، دیدگاه هایی را که وحی را تجربه نبوی می دانند یا به عنوان یک تجربه نبوی می دانند، رد می کند. یک مکاشفه گزاره ای بلکه آن را فعل الهی می داند نه فعل پیامبر. بحث مفصل تر این موضوع را می توان در مطالب این مقاله مشاهده کرد.

گونه‌شناسی دین‌ورزی یکی از مباحثی است که الهی‌دانان به آن توجه داشته‌اند. سید‌حیدر آملی و عبدالکریم سروش ازجمله اندیشمندانی هستند که به این امر همت گماشته‌اند. هدف ما در این مقاله، مقایسه و تطبیق دیدگاه‌های ایشان دربارۀ این موضوع است. سید‌حیدر برای دین‌ورزی، مراتب سه‌گانۀ «شریعت»، «طریقت» و «حقیقت» را بر می‌شمرد. سروش نیز نوعی گونه‌شناسی دین‌ورزی را عرضه می‌کند که با تقسیمات یادشده، تمایزها و تداخل‌هایی دارد. این سه‌گونه دین‌ورزی عبارت‌اند از: «مصلحت‌‌اندیش»، «معرفت‌اندیش» و «تجربت‌‌اندیش». سیدحیدر و سروش با آنکه در بسیاری از خصوصیات دینی، فکری و فرهنگی خط‌مشی واحدی دارند، فضای‌ فکری و زمانۀ‌ آنان باعث شده است تا مبانی و رویکردشان متفاوت شود. سید‌حیدر به‌مقتضای رویکرد سنتی و عرفانی به گونه‌شناسی دین‌ورزی می‌پردازد؛ در حالی ‌‌که سروش رویکرد اجتماعی مبتنی بر دنیای مدرن را محور قرار می‌دهد. مهم‌ترین نتیجه‌ای که این دو رویکرد را از هم متمایز می‌کند، توجه سروش به شناخت‌شناسی به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های تفکر مدرن، و التفات سید‌حیدر به وجودشناسی سنتی است. روش تحقیق در این مقاله، از این نظر که به موضوعی اندیشه‌ای و معرفتی می‌پردازد و به روش استدلال و تحلیل عقلانی مبادرت می‌ورزد، بنیادین و نظری است و از‌ این ‌نظر که آرای دو متفکر را مقایسه می‌کند و تطبیق می‌دهد، مقایسه‌ای و تطبیقی است.