آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ادبیات عرفانی یکی از مقوله هایی است که بخش گسترده ای از ادب فارسی را به خود اختصاص داده است. عرفان با توجه به گستردگی اش، فراز و نشیب های فراوانی به خود دیده است. علاوه بر این، تأثیر آن بر حوزه های دیگر نیز قابل توجه است. عرفان از جمله موضوع های مهمی است که در مورد آن، دیدگاه های مختلف و حتی گاهی متضاد با یکدیگر ارائه شده است. در پی این امر است که مکتب های عرفانی متعددی بنابر سلائق مختلف، در طول تاریخ شکل گرفته است که در سیر ادب فارسی نیز می توان صبغه های مختلفی از آن را مشاهده کرد. در این پژوهش، کوشش شده است که سیر این جریان از قرن ششم تا قرن نهم، مورد بررسی قرار گیرد، از این رو در آغاز مختصری از کلیات موضوع ارائه، سپس به مشخصات بنیادین آن پرداخته شده است. به علاوه به علت کثرت آثار عرفانی این عصر، سعی شده است تا از کتب مهم عرفانی این دوره، مثلاً: حدیقۀ سنایی، مثنوی مولوی و...یاد شود. پس از به دست دادن شاخصه های متون عرفانی، از جمله در سطح زبان، مضمون، اصطلاحات خاص صوفیه و... کوشش شده است تا نمود این شاخص ها در تک تک آثار، یعنی؛ عبهر العاشقین، حدیقۀ سنایی، سیر العباد إلی المعاد سنایی، الهی نامه، منطقالطیر، مختارنامه، دیوان و اسرارنامۀ عطار، اسرارالتوحید، فیه مافیه، غزلیات شمس و مثنوی معنویِ مولوی و غزلیات حافظ مشخص شده، مورد ارزیابی قرار گیرد.

این کتاب پژوهشی هست پیرامون سیر تحولات اندیشه های فلسفه اسلامی و به عبارت دیگر فلسفه در جهان اسلام ، که تنها به نقل وقایع فلسفی اکتفا نکرده است ، بلکه ضمن تحلیل گام به گام حرکت اندیشه های فلسفی به دیدگاهها و حوزه های مورد مطالعه اندیشمندان پیشین توجه شده است . مولف از حدِ یک مورخ صرف فراتر رفته و در کنار بازگویی وقایع به چرایی و تحلیل آنها نیز دست یازیده و به همین خاطر کتاب حاضر ، به منبع خوبی برای شناخت فلسفه در ایران و اسلام بدل گردیده است . همچنین نوسان ( رکود بالندگی فلسفه در زمان امویان و رشد آن در زمان عباسیان ) و علت توجه مسلمانان (پاسخگویی از مخالفان) به فلسفه یونان ، در مقدمه مطرح شده و همچنین زمان آغاز بحثهای اعتقادی از قرن اول اسلام و اولین مسئله ها عدل خداوند و اختیار و قدر و اولین نویسنده فلسفه یعقوب کندی معرفی شده است . در این نوشته از ترجمه و ورود متون یونانی به حوزه اسلام و فعالیتهای اندیشمندان و بعضی خلفا مانند منصور عباسی و بعضی دیگر از قدرتمندان چون مامون (در رشد اندیشه سیاسی و فلسفی) مطالبی مطرح شده است.

مهم ترین موضوع در دو اثر اصلی برجای مانده از امام محمد غزالی یعنی کیمیای سعادت و احیا علوم الدین، اخلاق است. او در آن دسته از مباحث اخلاقی که بین شرع و عقل اختلاف است، جانب شرع را می گیرد و در عین حال محاسن اخلاقی و تهذیب اخلاق را امری اکتسابی و تربیتی می داند و معتقد به دگرگونی اخلاق است. مقاله در صدد تبیین این موضوعات است که اولا از نظر غزالی جایگاه اخلاق در تقسیم بندی علوم کجاست؟ و ثانیا چگونه در تفکر او، اصول اخلاقی و شرعی کاملا منطبق اند و در عین حال تهذیب اخلاق بر پایه عرفان، رکن اصلی کمال اخلاقی است؟

اوحد الدین رازی فیلسوف،شاعر و طبیب قرن هفتم هجری است که تاکنون اطلاعات اندکی درباره او بدست آمده است. گفتگوی نفس و عقل در اجتماع علامه حکیم نامه یا اجتماع علامه کتابی است فلسفی با مایه‌های عرفانی و اوحد الدین در آن سعی کرده است مراتب موجودات را از مبدأ تکوین تا عالم جسمانی و مادی شرح دهد و به این ترتیب مسیر حرکت و بازگشت نفس ناطقه را به مبدأ نشان دهد.

نصیرالدین طوسی، پس از جدا شدن از اسماعیلیه در حدود 654 هجری، چندین اثر را با هدف اعلام کناره‌گیری از عقاید اسماعیلی از جمله مصارع المصارع و... تالیف کرد. وی سپس در آخرین سال‌های حیات خویش دو رساله‌ی کلامی مختصر به نام "تجرید الاعتقاد" و "قواعد العقائد" را تالیف کرد. این دو رساله خیلی زود معروف شدند و تاثیر شگرفی در آثار بعدی شیعه‌ی دوازده‌امامی گذاشتند. طوسی در این دو اثر بحث‌های کلامی را با واژگان، روش‌شناسی و شیوه‌ی فلسفی درآمیخته و شماری از مفاهیم فلسفی را در مباحث خویش داخل کرده است که با آموزه‌های کلامی امامیه سازگارند. بخش مربوط به امامت در قواعد العقائد شرح مفصلی از عقاید اسماعیلی، به همراه بحث‌های گسترده درباره‌ی نظر غلات، کیسانیه، امامیه، زیدیه و اهل سنت در این‌باره است. بر کتاب قواعد العقائد شرح‌های متعددی نوشته شده است، از جمله‌ی آن‌ها "کشف المعاقد فی شرح قواعد العقائد. تالیف محمود بن علی بن محمود الحمصی الرازی معروف به "تاج رازی"، حکیم شیعه در قرن هشتم هجری قمری است. تاج رازی این شرح را به ارتنا، فرمانده‌ای از نژاد اویغور، تقدیم کرده است که از سوی ابوسعید ایلخان منصوب شده بود و بعدها فرمانروای بلامنازع مناطق مرکزی آسیای صغیر شد. هدف اصلی قواعد و همین‌طور شرح آن توصیف عقاید فرق است که به زبان عربی نگاشته شده است. کتاب حاضر به صورت چاپ عکسی از روی نسخه‌ی خطی کتابخانه‌ی دولتی برلین، تنها نسخه‌ی موجود این شرح، فراهم گردیده است.

طریقه شاه نعمت اله ولی بر اساس آنچه در کرسی نامه ها آمده است به احمد غزالی (د 520 ق)، از عرفای مکتب خراسان و قطب سلسله معروفیه، منتهی می شود. این طریقه در مغرب عالم اسلام گسترش یافته و با چند واسطه به ابومدین (د 594 ق) در تلمسان الجزایر رسیده و سپس تا شاه نعمت اله ولی (د 834 ق) امتداد پیدا کرده است. نام ابومدین به عنوان شیخ ابن عربی به کرات در نوشته هایش مشاهده می شود. بنابراین با یافتن مستنداتی دال بر نسب طریقتی شاه نعمت اله ولی می توان گسترش طریقت احمد غزالی را از ایران به مغرب عالم اسلام، به واسطه شیخ ابومدین، پی گرفت. نوشته حاضر به یکی از این زنجیره ها یعنی شیخ ابوالفضل بغدادی، جانشین احمد غزالی، پرداخته است. احتمال ها برای تعیین هویت حقیقی او بررسی شده و میزان اعتبار آنها با بیان دلایل مشخص گردیده است.