آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

«قرائت قرآن کریم» از جمله علوم قرآنی است که ریشه آن به قدیمی ترین تالیفات دانشمندان قرآنی بازمی گردد و به عنوان علمی بر پایه نقل، استوار است. انواع اختلاف در قرائات قرآنی متعدد می باشند که تقسیم بندی این انواع و جامع نگری در خصوص آن، از دیرباز مورد گفت وگوی صاحبان این فن بوده است. اختلاف نظریات در این باره فراوان است که دستیابی به الگوی مناسب و جامع را با دشواری روبه رو کرده است و همین مساله، این شبهه را القا کرده است که قرائات مختلف ممکن است به حدی فراوان و متنوع باشند که اساس قرآن را تغییر دهند. در این مقاله، پس از نقل، بررسی و نقد عمده نظریات مطرح شده درباره تقسیم قرائات، الگوی تقسیم بندی جامعی در انواع قرائات ارائه گردیده است. سپس، با همین الگو، هفت و ده قرائت مشهور در تمام آیات قرآن کریم بررسی و پس از شمارش و دسته بندی موارد، جدول نتیجه شمارش اختلافات و انفراد قاریان و راویان، ارایه شده و نشان داده است علی رغم اصالت قرائت واحد نبوی (ص) و عدم پذیرش قرائات مختلف به عنوان اصل نازل شده از جانب خدای متعال، تعداد و تنوع اختلافات منقول به حدی نیست که در متن متواتر قرآنی اشکال ایجاد کند.

عالمان دینی در راستای فهم و نقد احادیث و روایات، هر یک دارای مبانی و روش های خاص خود بوده اند، رساله حاضر به دنبال دست یابی و اصطیاد مبانی و روش های فهم و نقد حدیث در آثار یکی از ایشان یعنی علامه شعرانی (ره) بوده است. بررسی آثار او نشان داد که شعرانی به دلیل تبحر کم نظیرش در معقول و منقول و استوار اندیشی در دانش های معقول اولا بسیار روش مند عمل کرده است تا آن جا که در رساله حاضر مبانی فهم و نقد حدیث از روش ها تفکیک شده است و ثانیا او رویکردی متنی در نقد روایات داشته و لذا می توان از وی به عنوان حدیث پژوهشی متن گرا یاد کرد، او معتقد است جز در احادیث فقهی اختلافی که بررسی سندی لازم می نماید، در موارد دیگر سنجش و ارزیابی روایات از طریق متن ممکن و بلکه ضروری، موافقت متن و معنا با موافق دین و مذهب و عقل است. و بر همین اساس در فصل سوم رساله به معرفی مبانی وی در فهم و نقد روایات پرداخته شده است که حکم اصل و اساس را در عملکرد فقه الحدیثی او دارد و روشهای وی در فهم – در فصل چهارم- و نقد – در فصل پنجم- نشأت گرفته از آن هاست.

اثبات دو بُعدی بودن معاد از دایره عقل و روایات، بیان آثار و نتایج این نظریه و ردّ مدّعای منکران جسمانیت معاد، موضوع مورد بحث و بررسی نگارنده در این پایان نامه است. این سؤال که به راستی جسمانیت معاد به چه صورت است، و روزی که انسان ها سر از خاک برخواهند آورد، چگونه روزی خواهد بود و سؤالاتی بی شمار از این قبیل، از استفهامات ضروری برای بشر در طول ادوار تاریخ بوده است. درباره واژه معاد، نظریات مختلفی وجود دارد. عدّه ای آن را مصدر عودت و به معنای بازگشت می دانند، و برخی هم آن را اسم زمان یا مکان گرفته اند. به هر صورت، معاد، مکان یا حالتی است که مردم پس از مرگ در آن جای داده می شوند یا به آن حالت در می آیند. به عبارت دیگر، زندگی در عالم آخرت و حیات پس از مرگ است؛ حیاتی که در آن به حساب اعمال رسیدگی می شود و نیکوکاران به پاداش، و بدکاران به کیفر اعمال زشت خود خواهند رسید. این پایان نامه، به پنج بخش تقسیم شده است: بخش اوّل، مربوط به بررسی تاریخی معاد و جایگاه آن در بین اقوام مختلف و نحوه برداشت این اقوام از معاد است. بخش دوم، درباره بررسی نقلی معاد است و شواهد قرآنی و روایی آن بیان شده است و ضمن ارائه آیاتی از قرآن مجید به شیوه جدولی، و ترجمه آیات، نکات تفسیری آیه نیز در ذیل آن آمده است. بخش سوم، بررسی عقل معاد است، یعنی دیدگاه فلاسفه و متکلّمان درباره معاد، مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش چهارم، بررسی تطبیقی و به عبارتی شناخت وجوه افتراق و اشتراک این دو شعبه مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نگارنده، بررسی تاریخی را سرلوحه کار خود قرار داده و در توجیه آن، بر این عقیده است که اگر قبل از شروع هر بحث و تحقیق، مخصوصاً موضوع یاد شده، ابتدائاً یک شناخت اجمالی و کلّی بر آن مورد خاص پیدا شود، جهت تبیین و اشراف به موضوع، کمک خوبی خواهد بود و در این بررسی، انسان متوجّه قضاوت تاریخی اقوام و ملل گوناگون شده، بدون اغراق و در نهایت انصاف، اقرار می کند که تمام ادیان، یک صدا با زبان های مختلف فریاد برمی آورند که انسان روزی به دنیا می آید، روزی می میرد و دگر روز، برانگیخته خواهد شد. وی در توجیه این که علّت محور بودن ادلّه نقلی در بحث چه بوده، می نویسد: وقتی خداوند آن قدر به بنده اش مهربان است که او را بر سرِ خوانِ پُر جود و بخشش خویش، یعنی کلام اللَّه مجید می نشاند و به او عروة الوثقی مرحمت می کند که از هر مستمسکی، مطمئن و قوی تر است. چرا انسان، ندانسته یا نخواسته به آن چنگ نزند، تا از وساوس و اغواهای شیطان و خلطهای اجنبی رهایی یابد و در امان باشد؟ پس قرآن، تکیه گاه بسیار محکمی است و همچون خانه عنکبوت، سست و بی بنیاد نیست. بر هر صاحب خردی مبرهن است که خداوند مهربان، رحمتش را با نعمتش بر بندگانْ تمام نموده و روزی از آنان بازخواست خواهد نمود . از رحمت الهی، یعنی قرآن کریم و نعمت الهی، یعنی عقل، و چه زیباست عقلی که بر پایه نقل بنا نهاده شود. درست است که اصل هدایت در قرآن بیان شده، لیکن راه ها و طُرق وصول به آن حقیقت را در نزد عقل باید جستجو کرد.

یکی از مباحث مهم در معارف اسلامی بحث درباره‌ی آیات متشابه قرآن است. بحث درباره‌ی آیات متشابه قرآن از سویی در تفسیر و علوم قرآن مطرح است و در این زمینه کوشش می‌شود به پرسش‌هایی از این دست پاسخ داده شود که معنای تشابه چیست و معیار و ملاک تمایز آیات محکم از آیات متشابه کدام است. از سوی دیگر بخش مهمی از مباحث درباره‌ی آیات متشابه، به‌ویژه آیاتی که به اسماء، صفات و افعال الهی مربوط هستند، مباحثی است که در کلام، حکمت و عرفان اسلامی مطرح شده است. معنای آیات متشابه و ملاک تمایز این آیات از آیات محکم هرچه باشد در این نکته نمی‌توان تردید کرد که بخش مهمی از «تشابه» در معنای این آیات از وجود مفردات خاصی در آن‌ها ناشی می‌شود که همان الفاظ موجب تشابه معنای آیه می‌گردد. مراد از این واژه‌ها، الفاظی مانند عرش، کرسی، لوح، قلم، میزان، صراط، جناح، نور، ید، وجه، ساق، سمع، بصر، عین و... است که معنای محسوس و ظاهری آن‌ها به‌تنهایی روشن است (یا دست کم چنین به نظر می‌رسد)، اما در آیاتی که این الفاظ به کار رفته‌اند نمی‌توان این معنا را برای آن‌ها پذیرفت و جز ظاهریان که معانی محسوس را در مورد خدای متعال می‌پذیرند هیچ‌کدام از دانشمندان مسلمان، اعم از عارفان، حکیمان و متکلمان اشعری، معتزلی و امامی با وجود تفاوت دیدگاه‌های خود، به معنای ظاهری این دو آیه ملتزم نمی‌شوند و نمی‌پذیرند که خدا بر یک تخت ظاهری، از آن‌گونه که در میان آدمیان رایج است، تکیه زده باشد. در این صورت این لفظ و امثال آن از «متشابهات» خواهند بود.چنان‌که خواهیم گفت، درباره‌ی واژه‌های متشابه قرآن دیدگاه‌های گوناگونی ابراز شده است که نظریه‌ی روح معنا یکی از آن‌هاست. پرسش ما آن است که این نظریه در تبیین این واژه‌ها دقیقاً چه می‌گوید؟ و چه تفسیرها و تقریرهای گوناگونی از این نظریه ممکن است به دست داده شود؟ و در طول تاریخ اندیشه و فرهنگ اسلامی، این دیدگاه چه تطوراتی داشته است؟ سرانجام پرسش نهایی ما آن خواهد بود که این نظریه چه نکات مثبتی دارد و در عین حال با چه نقدهایی مواجه است؟در پاسخ به این پرسش‌ها، گوهر این دیدگاه را مطرح و تفاسیر گوناگون از آن را نیز بررسی خواهیم کرد. سپس به بررسی تاریخی این نظریه خواهیم پرداخت و سرانجام به دستاوردهای مثبت و نیز نقدهای مربوط به این دیدگاه خواهیم پرداخت.

نگارنده در این مجموعه به بیان راز و رمز ولایت از زبان ولیّ اللَّه الأعظم پرداخته و با محور قرار دادن کتاب شریف نهج البلاغة، به شرح و بسط بحث از ولایت، مراد و منظور از این اصطلاح پرداخته و معنای ولایت از دیدگاه نهج البلاغة بیشتر مدّ نظر وی بوده است. در بحث های مقدّماتی، سخنی کوتاه درباره شخصیت علی علیه السلام بیان شده و در قسمت بعد به عظمت نهج البلاغةی او اشاره شده است. در مبحث بعد، قبل از شروع بحث، ولایت از لحاظ واژه و ریشه در کتب لغت مورد بررسی قرار داده است. مطالب بخش بعدی درباره اقسام ولایت است. نگارنده، چهار قسم برای ولایت عنوان کرده و توضیح می دهد که عبارت اند از: ولایت محبّت، ولایت امامت، ولایت تکوینی و ولایت تشریعی. در قسم اوّل (ولایت محبّت) آمده که ضرورت دوستی اهل بیت و این که دوستی آن بزرگواران، اجر رسالت و ناشی از دوستی حق است. همچنین درباره رمز دوستی علی علیه السلام و این که دوستی وی، ایمان و دشمنی وی نفاق است، سخن به میان آمده است. در بحث ولایت امامت که به معنای پیشوایی دینی است، درباره نصب امام از جانب خدا و همچنین عصمت و علم او بحث شده است، و این که عصمت و علم در بالاترین حدّ آن، فقط شامل آل محمّدصلی الله علیه وآله می شود. بحث دیگر این قسمت، درباره ولایت تکوینی یا ولاء تصرّف است که در مرحله اوّل، مخصوص خداوند متعال و سپس، مختّص اولیای الهی به اذن الهی است و بالاترین مرتبه آن را اهل بیت علیهم السلام دارا هستند از مطالب مهم این قسمت، بحث از هدایت به امر است که مقام ویژه امام است و هدایت و راهبری است. مطلب مورد اشاره دیگر، ولایت تشریعی است که در دو معنا توضیح داده شده است: الف . به معنای وضع قوانین و احکام، که این ویژگی نیز از آنِ حق تعالی و پس از او پیامبرصلی الله علیه وآله و ائمه علیهم السلام است. ب . به معنای سرپرستی و راهبری، که ضروری جامعه است و غفلت از آن، عواقب زیانبار بسیاری را در جوامع اسلامی در بر داشته است. در این قسمت به فطرت و همچنین سیره پیامبر بزرگوار استناد شده، و این که در زمان غیبت، سرپرستی جامعه مسلمانان با ولیّ فقیه جامع شرایط رهبری است؛ زیرا این مقام، ثابت است و مقام، غیر از فرد است، و با نبود فرد، مقام از بین نمی رود. در بخش دیگر پایان نامه، حکومت در نهج البلاغة به طور اجمال مورد بررسی قرار گرفته است. از مهم ترین و فراوان ترین مباحث نهج البلاغه، مبحث حکومت است. با این که علی علیه السلام پیشوای دینی است و امامت دینی جامعه را دارد، درباره حکومت، بسیار تأکید کرده است و در عین حال، آن را بی ارزش تر از کفش لنگه ای پاره و آب دهان بُز دانسته است؛ زیرا حکومت، فی نفسه، ارزشی ندارد، امّا به خاطر هدفی که بر آن مترتّب می گردد، ارزش بالایی خواهد داشت. از مباحث مهم دیگر که به بهترین شیوه در نهج البلاغة مطرح شده «رابطه والی و رعیّت» است و از زیباترین مباحث در این زمینه، عهدنامه حضرت علی علیه السلام به مالک اشتر، سردار رشید اوست. عنوان مبحث دیگر این بخش، «اهل بیت و حکومت» است. در پایان مبحث حکومت، به سکوت تلخ و شکوهمند علی علیه السلام اشاره شده، که آن بزرگوار برای حفظ وحدت مسلمانان صبر کرد و حقّ حکومت را - که مهم بود - فدای وحدت مسلمانان - که اهم بود - نمود. آخرین بخش از این مجموعه به بیان حقیقت ولایت اختصاص یافته، و این که «ولیّ» از اسمای حق و دائمی است. همچنین درباره اتّحاد ولایت پیامبر بزرگوارصلی الله علیه وآله و علی علیه السلام سخن به میان آمده و برخی از فضایل بی شمار آن حضرت، بیان شده است.

رساله حاضر در ده فصل با این عنوان ها به بررسی نقش اعراب در تفسیر قرآن پرداخته است: فصل اول، اعراب در لغت و اصطلاح؛ فصل دوم، مباحثی پیرامون اعراب: ضرورت اعراب، اعراب حرکت است یا حرف؟ چرا اعراب در آخر اسم واقع می شود؟ حرکات اعراب اصل است یا حرکات بناء؟...؛ فصل دوم، ملاحظاتی پیرامون علم نحو: نحو در لغت و اصطلاح، اسبات و انگیزه های تدون نحو، فوائد نحو، عوامل بی توجهی به نحو و اعراب؛ فصل چهارم، جایگاه و اهمیت اعراب از دیدگاه صاحب نظران: نقش محوری اعراب در فهم قرآن، قبح لحن و نهی از آن؛ فصل پنجم، بررسی معنای اعراب قرآن در احادیث؛ فصل ششم، علل پیدایش وجوه اعراب؛ فصل هفتم، اقسام وجوه اعراب؛ فصل هشتم، اعراب و تفسیر به رأی در دو حوزه کلام و فقه؛ ضرورت و فوائد ترجیح میان وجوه اعراب؛ فصل دهم، ملاک ها و ضوابط ترجیج میان وجوه اعراب

هدف پژوهش بررسی خطابات قرآنی که از ناحیه خداوند تبارک و تعالی بر عموم انسانها شده است ، آشنایی با خطابات قرآنی که با حرف ندا در قرآن آغاز شده است از جمله : یا ایهاالرسل ، یا ایهاالنبی ، یاایهاالرسول ، یاایهاالذین امنوا، یا بنی آدم . یا ایهاالناس ، یا بنی اسرائیل ، یا ایهاالذین کفروا و همچنین خطابات خاص به پیامبر اکرم (ص ) است روش پژوهش : اسنادی و کتابخانه ای است ابزار اندازه گیری :طرح تحقیق حاضر از طریق کتب متعدد قرآنی و بامراجعه به کتابخانه های مختلف به انجام رسیده است وبه جهت تبیین موضوع تحقیق وبرای آشنایی و دقت در انجام کار بااستفاده از کشف الایات مورد توجه قرار گرفته است پژوهش حاضر از نوع تحقیق از منابع گسترده قرآنی و بااستفاده از چهارمنبع پر محتوای تفسیری شامل : ۱- مجمع البیان (طبرسی ) ۲- المیزان (علامه طباطبایی ) ۳- منهج الصادقین (ملافتح ا.. کاشانی ) ۴- اطیب البیان (عبدالحسین طیب ) جمع آوری شده و مورد تفحص قرار گرفته است نتجه کلی : معرفی خطالات قرآنی بصورت مدون و دسته بندی و بصورت عمومی و خصوصی به انسانها و پیامبران و نیز خاص ، در ارتباطات با پیامبر اکرم (ص )، تبیین و آشنایی در خصوص خطابات قرآنی که خداوند برای سعادت انسانها در قالبهای گوناگون و به شیوه های مختلف بیان فرموده است . آشنایی با حدیث انما یعرف القرآن من خوطب به و تلاش در جهت فهم قرآن از طریق قرآن و اهل بیت علیهم السلام باتوجه به این حدیث شریف.

مزارات، دسته ­ای از تألیفات روایی هستند که احادیثی با موضوعات مربوط به زیارت، از جمله آداب و فضیلت و ثواب زیارت قبور پیامبر و خاندانش را در خود جای داده­اند. سابقه نگارش چنین آثار روایی که به شیعیان اختصاص دارد، به قرن دوم باز می­گردد و یکی از نخستین آثار یاد شده در فهارس، «مزار امیرالمؤمنین» از معاویه بن عمار دهنی (م175ق) می­باشد. بعد از وی و تا زمان ابن قولویه نیز چیزی حدود 27 اثر دیگر در کتب فهارس نام برده شده که متأسفانه هیچ کدام به دست ما نرسیده است. کتاب کامل الزیارات تألیف ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه قمی (متوفی367 قمری) معروف به «ابن قولویه» قدیمی­ترین اثری است که از گونه نگارشی خود (مزار نویسی) به دست ما رسیده است. این پژوهش به اثرپذیری و اثرگذاری کامل الزیارات نسبت به آثار قبل و بعد از خود اختصاص یافته است تا پاسخگوی این مسئله باشد که کامل الزیارات کتابی اثرگذار و منبع اصلی بسیاری از تألیفاتی بوده است که به روایات مزار پرداخته ­اند.

کتب دعایی بخش مهمی از احادیث شیعه را در بر می‌گیرد که تدوین این دسته از کتب از همان دوره‌های نخستین محل توجه محدثان بوده ‌است. کتاب جامع و ارزشمند مصباح المتهجد و سلاح المتعبد از مشهورترین مواریث حدیثی شیعه در باب ادعیه است که مؤلف آن شیخ طوسی از محدثان برجسته قرن چهارم و پنجم است. این کتاب از قدیمی‌ترین گونه نگارشی ادعیه است که به دست ما رسیده و از لحاظ تاریخی جایگاه خاصی دارد و پس از شیخ طوسی به عنوان یکی از منابع و مصادر ادعیه همواره محل توجه و استناد بسیاری از محدثان قرار گرفته ‌است. تحلیل محتوای مضامین کتاب مصباح المتهجد که مجموعه‌ای از نیایش‌ها است محور این پژوهش است. بررسی به روش تحلیلی و در محورهای زمان، مفاهیم پُرتکرار و آیات است. تحلیل محتوا نهایتاً منتج به این شد که بر مضامین نیایش‌ها اهداف آموزشی و تربیتی مترتّب بوده و برنامه آموزشی و تربیتی ائمه (ع) در سه مرحله بیداری و شکوفایی فطرت دینی، تقویت باورها و بینش دینی بر اساس تعلیم، تربیت، و هدایت تدوین شده است.