آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

بررسي قواعد حاكم بر نظامهاي فلسفي پرتوي جديد از آراء حكما را نمودار ميسازد. در اين نوشتار، ضمن تبيين قاعدة «ثبوت شيئي براي شيء ديگر، فرع ثبوت ثابت است» كه به «قاعدة ثبوت» مشهور است،‌ ‌پيامدهاي اين قاعده و تلازم آن با «قاعده» فرعيت» مورد بررسي قرار ميگيرد. ازآنجاكه برخي از صاحبنظران جمع اين قاعده و قاعدة فرعيت را جايز نميدانند، با بررسي دو قاعده، زواياي اين تعامل نيز مورد تحليل قرار ميگيرد. بنابر تقريري، ميان ايندو قاعده تلازم برقرار است و بنا بر تقريري ديگر، رابطة تقابل كه چيستي و هستي هر يك منوط به ديگري است. در تفسير قاعدة فرعيت نيز دو نگرش وجود دارد كه تا حدي ريشه در پذيرش يا عدم پذيرش قاعدة ثبوت ثابت دارند. برخي حكماي اسلامي بر اين باورند كه پذيرش قاعدة ثبوت ثابت و وجود رابط‌‌‌‌‌‌طرفيني كه از ابتكارات ملاصدرا است، به نزاع ديرين حكما پيرامون نحوة تحقق معقولات ثاني پايان داده و ميان دو نحلة افلاطونيان و مشائيان جمع نموده است.

پیرامون حقیقت عشق مداقه های فراوانی میان دانشمندان صورت گرفته است. در کتب لغت عشق را به افراط در محبت معنا کرده اند. برخی از عرفا از عشق به عنوان حقیقت بدون تعین و نامتناهی یعنی ذات واجب تعالی یاد نموده اند. فلاسفه از عشق به عنوان رابط بین حق تعالی و خلق بحث می کنند. فلاسفه به اتفاق اعتقاد دارند که به خاطر جعل این این موهبت در نهاد موجودات از جانب واجب تعالی همه موجودات طالب کمالات وجودی هستند, که اکمل همه این کمالات ذات حق تعالی است. فلاسفه اسلامی همچون ابن سینا و ملاصدرا آفرینش موجودات امکانی از جانب واجب تعالی را به عشق تعلیل می کنند. بدین بیان که عشق و ابتهاج واجب تعالی به ذات خویش علت آفرینش دیگر موجودات است. روی آورد هر یک از فلاسفه بزرگ اسلامی به عشقبا یکدیگر متفات است. ابن سینا در رساله عشق خود با شیوه ای استدلالی و فلسفی یا اندک شم عرفانی به بحث از عشق می پردازد. سهروردی با لحاظ جنبه اشراقی که مشخصه بارز فلسفه افلاطونیان است از عشق با زبانی نمادین و رمزآلود سخن می گوید. علت اساسی توفیق شیخ در رساله عشق خود بهره گیری وی از آیات قرآن مجید بود. اما روی آوردی که ملاصدرا پیرامون حقیقت عشق دارد اگر چه در مجموع با آراء دیگر فلاسفه همسو است ولی به لحاظ مبنایی دارای یک تفاوت اساسی با دیگران است و آن مبنا اصالت وجود است. ملاصدرا با استفاده از این مبنا حقیقت عشق را با مدد برهان عقلی در نهایت قوت و استجکام به اثبات می رساند. ملاصدرا معتقد است که اثبات عشق را موجودات در گرو اصالت وجود است و اصولا" ما زمانی می توانیم در موجودات عشق و دیگر کمالات وجودی را اثبات کنیم که در آنها حقیقت وجود را اثبات کرده باشیم. چه که حقیقت وجود عین کمالات است و هر موجودی هر چند اخس و ادنی باشد به لحاظ وجودی که دارد کمالات وجودی را حداقل به صورت بالقوه داراست.

چکیده (فارسی): انسان از آغاز حیات خود کوشیده است تا تفسیر کلی و جامع از عالم و هستی و انسان ارائه نماید، در مرحله ابتدایی اندیشه فلسفی، فکر انسان از نظریه اسطوره ای که بر دخالت قوای اسرار آمیز و جادویی و عوامل پیچیده در امور جهان تأکید دارد و به خوبی در اشعار هومر، و تخیلات هزیود، متجلی شده بود، به تفسیر های نظری، جامع و فراگیر و مستدل از هستی و جهان که در پی یگانه مبدأ موجودات بوده و می خواست با کشف قوانین، صدور وحدت از کثرت، یا آنچه که به تغییر و تغیّر اشیاء مربوط است را در یابد، منتقل شد. این فلاسفه بوده اند که به این مهم همت گماشته و در دریای خروشان اندیشه ها تفسیر عقلانی از جهان هستی ارائه دادند، هرچند نمی توان ادعا کرد که این مسیر تا انتها سپری شده و به طرز شایسته ای حقش ادا شده است، بلکه باید گفت که بی تردید فلاسفه .و اندیشمندان، میراث عظیمی در تاریخ بشر به جا نهادند که این میراث در مباحث عقلی و عرفانی که همواره در ادوار گوناگون، حیات فکری بشر را غنی کرده است متجلی می شود. با نظر دقیق در فکر فلسفی اسلامی در خواهیم یافت که مطابق تقسیم فلسفه اسلامی به" الهیات به معنی الاعم" یا امور عامه و" الهیات بالمعنی الاخص" کانون مرکزی و محوری در این دو قسم، همانا معقولات ثانیه منطقی و فلسفی می باشد. هرچند فلاسفه معتقدند تفاوت ذهن بشر از سایر موجودات در ادراک کلیات است، اما بهتر است گفته شود که اهمیت فراوان ذهن و اندیشه انسانی در ادراک معقولات ثانیه نهفته است، زیرا تنها توسط آنها می توان قضایای ضروری را از مفاهیم کلی استنتاج نمود و با تشکیل قیاس به نتیجه رسید و معلوم جدیدی را کسب کرد و تنها با فکر منطقی، اندیشه فلسفی تضمین خواهد شد.

در انسان شناسی صدرایی آنچه که کلید فهم حقیقت انسان است، شناخت نفس می باشد که در ذیل آن نحوهایجاد، تجرد و بقای نفس مطرح می گردد. همچنین، ارائه تصویری از تجرد نفس از نظر ملاصدرا میتواند درکبهتری را از چگونگی نظریه حدوث جسمانی، رابطه نفس و بدن و چگونگی تبدیل جسمانی به مجرد موجبشود. در حرکتی که جوهر نفس انسانی در مراتب تشکیکیِ وجود دارد، به هر مرتبه بالاتر که وارد میشود، آنمرتبه اصل وجودش، و سایر مراتب جزو لوازم و شئون نفس به حساب میآیند. از نظر ملاصدرا مقصود نهاییایجاد عالم جسمانی، خلقت انسان است؛ انسانی که با طی اسفار اربعه به سوی مقصد بیمنتهای هستی، رهسپاراست و این نفس انسان است که با طی کمالات به این مراحل میرسد. بر همین مبنا وی مراتب نفس را بهنفس نباتی، نفس حیوانی، انسان نفسانی و انسان مَلکی یا شیطانی تقسیم میکند. نفس از حیث مدرکات نیزدارای سه مرتبه طبیعی، نفسی و عقلانی است که بر اساس ادراک مخلوقات در عوالم سهگانه طبیعت، مثال ومجردات شکل مییابند. در واقع انسانی را که ملاصدرا برایمان به تصویر میکشد، موجودیست که به سوی بینهایت هستی در حرکت است. اگر خویش را دریابد موفقیتش در این راه قطعیست؛ همان طور که خالقش بهیا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّهُ؛ ارْجِعی إِلى رَبِّکِ راضِیَهً مَرْضِیَّهً ؛ ای نفس مطمئن، به حضور « : او وعده داده استفجر/ ۷۲ و ۷۲ ( نفس در مرتبه انسان معقول، واجد عقل ( .» پروردگارت باز آی که تو خشنود و او راضی از توستعملی و عقل نظری میگردد. و این کمال مطلوب در دست یافتن به سعادت حقیقی است.