آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسایل مهم در حوزه فلسفه ذهن معاصر، مساله «اذهان دیگر» است که امروزه با دو رویکرد معرفت شناختی و مفهومی از آن بحث می شود. در این مقاله پس از توضیح صورت مساله در دو رویکرد یاد شده و مروری بر تاریخچه آن، بر مساله معرفت شناختی اذهان دیگر متمرکز شده، به بررسی یکی از پاسخ های ارایه شده به آن یعنی راه حل تمثیلی خواهیم پرداخت. مبنای اصلی این پاسخ آن است که ما می توانیم با تعمیم استقرایی حالات ذهنی خود به دیگران، باور به اذهان دیگر را موجه سازیم. پس از بیان برخی روایت های ابتدایی و تکمیلی این راه حل، ایرادات عمده ای که بر آن وارد شده است بررسی می گردد. البته ادعای نهایی این مقاله آن است که با دغدغه ارایه توجیه معرفت شناختی برای اعتقاد به اذهان دیگر، درجه احتمالی که از تمثیل مورد بحث حاصل می شود به حدی است که برای توجیه معرفتی این باور کفایت می کند.

به باور اکثر شارحان، استدلال زبان خصوصی ویتگنشتاین که مشتمل بر بندهای 243 تا 315 پژوهش های فلسفی است، نشان می دهد که گوینده این زبان، به هیچ شیوه ای نمی تواند تمایزی را میان «درست به نظر رسیدن» و «درست بودن» برقرار کند؛ یعنی هیچ کس دیگری جز گوینده زبان خصوصی نمی تواند آن را بفهمد و هیچ چیزی، نمی تواند واژه چنین زبانی فرض شود تا به چیزی ارجاع دهد. اما بر پایه تفسیر کریپکی، «استدلال واقعی زبان خصوصی»، به جای بندهای 243 تا 315، در حقیقت، در بندهای 143 تا 242 و نتیجه این استدلال نیز در بند 202 مطرح می شود. طبق تفسیر کریپکی، ویتگنشتاین تناقض شکاکانه ای را در مورد مساله «پیروی از قاعده» مطرح می کند و یک راه حل شکاکانه هم به شکل هیومی آن به مساله شکاکانه اش می دهد و استدلال علیه امکان زبان خصوصی، در واقع نتیجه و پیامد همین راه حل شکاکانه است. تفسیر کریپکی مورد نقدهای فراوانی قرار گرفته است. از نظر ناقدان، دیدگاه کریپکی، افزون بر آنکه با واقعیات تاریخی مربوط به تکون و تکمیل متن پژوهش ها چندان سازگار نیست، از جهت تفسیری که از شکاکیت ویتگنشتاین و مقایسه او با هیوم ارائه می کند و نیز رویکرد جامعه شناختی ای که در تحلیل مواضع ویتگنشتاین اتخاذ می کند، نادرست است.

ملارجبعلی تبریزی ازجمله اندیشمندان عصر صفوی و معاصرِ ملاصدرا است. او در موارد متعددی با اصول و مبانی حکمت متعالیۀ صدرا به مخالفت برخاسته است. یکی از اختلافات وی با صدرا مسئلۀ اشتراک معنوی وجود است. تبریزی به‌شدت با اشتراک معنوی وجود مخالفت کرده و با ادلۀ متعددی به اثبات اشتراک لفظیِ آن پرداخته است. او در باب صفات الهی نیز با استناد به روایات، صفات را نفی کرده است. در نوشتار حاضر با بررسی این دو مسئله، ضعف و سستی ادلۀ تبریزی نمایانده شده است. اشکالات وارد بر دیدگاه تبریزی به این قرار است: برداشت از روایات بدون درنظرگرفتن فضای حاکم بر عصر صدور آن‌ها، توجه‌نکردن به قرائن متصل و منفصل در فهم مراد حقیقی از آن‌ها، نادیده‌گرفتن روایاتی که تفسیری کاملاً ایجابی از صفات الهی عرضه کرده‌اند، خروج برخی از روایات از محل بحث و ناظربودن آن‌ها به مسئلۀ توقیفی‌بودن اسما و صفات الهی.

نظریه نیست‌انگارانه شر، یکی از عمده‌ترین و رایج‌ترین پاسخ‌ها به مسأله شر است. این نظریه، شر را به امری عدمی، اعم از عدم ذات یا عدم کمالی از کمالات ذات تحلیل می‌کند. پیشینه نظریه نیست‌انگارانه شر به یونان باستان باز می‌گردد و منسوب به افلوطین می‌باشد. این رهیافت از میان راه‌حل‌ها و رهیافت‌های گوناگونی که در پاسخ به معضل شرور ارائه شده است، مورد توجه فلاسفه مسلمان نیز قرار گرفته شده است. البته این نظریه تنها بخشی از پاسخ فلاسفه اسلامی به مسأله شرور را تشکیل داده و شایستگی پاسخ به تمامی شبهات مربوط به آن را دارا نمی‌باشد. از طرفی دیگر، نظریه نیست‌انگارانه شر، با یک مانع و معضل به نام شر ادراکی مواجه است که بنابر ادعای آن بعضی وجودات متصف به شریت،‌ شر بالذات هستند، که در صورت اثبات آن باید خط بطلانی بر نظریه نیست انگارانه شر کشید. از میان فلاسفه مسلمان، ملاصدرا با آگاهی از جوانب متعدد و متنوع مسأله شر به ارائه راه‌حلی جامع در این زمینه پرداخته است. بر این اساس در این نوشتار ضمن بررسی نظریه نیست انگارانه شر، به طور خاص بر آراء و افکار فیلسوف بزرگ جهان اسلام صدرالمتألهین شیرازی تمرکز شده و تبیین شده است که وی چگونه با تکیه بر مبانی خاص خود همچون اصالت وجود، به ارائه راه‌حلی همه جانبه برای مسأله شر می پردازد. در این میان نقدها و اشکالات وارد بر برهان عقلی وی در خصوص این مسأله، مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته شده است. همچنین با بررسی چگونگی مواجهه ملاصدرا با معضل شر ادراکی و استدلال او بر عدمیت شر ادراکی، قول به عدول صدرا از موضع عدمی انگاشتن شر ادراکی، مردود دانسته شده است.

مسئلۀ اصالت وجود به گونه‌ای که چند قرن اخیر مطرح است، از زمان ملاصدرا آغاز شده است و از همان زمان نیز بداهت این مسئله مطرح بوده است. ما در این نوشتار به روشی تحلیلی ـ تاریخی به بررسی این مسئله پرداخته و نشان داده‌ایم که چون اصالت وجودی‌ها ویژگی‌هایی چون بساطت برای وجود برمی‌شمرند، بدیهی دانستن این مسئله، طفرۀ ناموجهی از اشیاء پیرامونی به وجودی با آن ویژگی‌هاست. پذیرفتن دیدگاهی نیز که قائل به اصالت وجود و عینیت ماهیت است، در اشیاء پیرامونی ما، امری خلاف مشهود ماست. همچنین از مواردی نام برده‌ایم که می‌توانسته است دستاویز فیلسوفان اصالت وجودی برای روی‌آوری به نظریۀ بداهت اصالت وجود باشد.

مسئله اصلي اين مقاله، بررسي تقسيم‌بندي مطرح از معقولات به اول و ثاني منطقي و فلسفي و قرار گرفتن مفهوم وجود تحت عنوان معقول ثاني فلسفي است و ذيلاً نقد آن و ارائه دليل بر لزوم ارائه تقسيم‎بندي جديد است و هدف از اين پژوهش بيان بازتعريف دقيق‌تر از معقولات اول و ثاني منطقي و فلسفي و تبيين قرار دادن مفهوم وجود تحت عنوان معقولات اول است. در اين مقاله با اشاره به سابقه موضوع معقولات در انديشه فلسفه اسلامي، استدلال معقول ثاني فلسفي بودن مفهوم وجود مورد مداقه قرار مي‌گيرد و با فرض اصالت وجود استدلال مي‌گردد كه مفهوم وجود مي‌تواند از سنخ معقولات اولي باشد. اين مقاله در عين روش بنيادي، مقاله توصيفي نيست، بلکه نقد و ارائه نظر است. در اين مقاله اثبات مي‌شود که اعتباري بودن مفهوم وجود، دليل بر معقول ثاني فلسفي بودن آن نيست. با توجه به مرادهاي مختلف وجود و جداسازي آنها از يكديگر، نظر مختار مقاله تبيين مي‌گردد و در پايان با توجه به اشكالات و پاسخ‌هاي مطرح در متن مقاله، بازتعريفي از معقول اول، معقول ثاني فلسفي و معقول ثاني منطقي ارائه مي‌گردد.

با مطرح شدن مسئله تمایز وجود و ماهیّت و تا پیش از میرداماد، موضع تلویحی و حتّی تصریحی فیلسوفان مسلمان را در باب اصیل دانستن یکی از این دو یا هر دو، و حتّی عباراتی حاکی از لفظی بودن نزاع نزد برخی از آنان در آثارشان دیده می­شود. از زمانی که ملّاصدرا وجود را اصیل دانست، و مبحث مستقلّی درباره اصالت وجود گشود، مسئله لفظی دانستن نزاع در برخی آثار لاهیجی، شاگرد وی، دیده می­شود، که تا به امروز هم قائلانی داشته است. در این نوشتار نشان داده­ایم که طبق برخی از تفاسیر اصالت وجود- که برای ماهیّت و وجود تحقّق عینی قائلند- امکان لفظی دانستن نزاع اساساً منتفی است. در برخی از تفاسیر که تنها وجود مابه­ازای عینی دارد و ویژگی­هایی چون بساطت دارد، چون این ویژگی­ها در تنافی با ویژگی­های ماهیّت است، بی­گمان نزاع معنوی است. در این نوشتار هم­چنین به رابطه بدیهی دانستن مسئله و لفظی بودن نزاع پرداخته­ایم؛ نیز به این مسئله که از ادله اصالت وجود با لحاظ تقریرهای مختلف آن­ها- لفظی بودن نزاع مستفاد می­شود یا معنوی بودن آن؟

عصمت انبیاء از دیرباز برای متکلمان مسلمان مساله ای مهم بوده است. یکی از این متکلمان فخر رازی (متوفی 606 ه ق) است. او از عالمان برجسته اهل سنت و اشعری مذهب می باشد که پیامبران الهی را معصوم می داند. ولی معتقد است عصمت برای ایشان در دوران پس از بعثت ضروری است و نه قبل از آن. وی بر این باور است که شخص زمانی به مقام عصمت دست می یابد که در جسم یا روح خود ویژگی ای داشته باشد که به واسطه آن از انجام گناه خودداری کند. افزون بر این، او باید به زشتی گناه و یا زیبایی اطاعت از خدا علم داشته، و از وحی و اراده حق تعالی تبعیت کند و اگر فعلی از روی فراموشی یا ترک اولی مرتکب شد باید سرزنش شده و از زشتی عملی که انجام داده مطلع شود. فخر رازی حیطه اعتقادات، تبلیغ و رسالت، احکام و فتاوی و افعال و سیرت را از جمله مواضع اختلافی میان متکلمان در باب عصمت انبیاء معرفی می کند.

بخش اول این پایان‌نامه نشان می‌دهد «وجود» در کاربردی که ملاصدرا از آن دارد اولا مدلول واقعی دارد و ثانیا مصحح هر نوع معناست. و باید در مقوله‌ی «ثبوت الشیء» اندیشیده شود. این دیدگاه با نظرگاه ارسطو که موجود را عبارت از چیستی می‌دانست و با دیدگاه میرداماد که جز معنایی مصدری برای «وجود» معنایی دیگر قائل نیست در تضاد است. وجود انتزاعی مدنظر میرداماد و ماهیت مدنظر ارسطو فقط در مقوله‌ی «ثبوت شیء لشیء» می‌توانند اندیشیده ‌شوند. ملاصدرا با کاوش در نوع مواجهه‌‌ای که ما با واقعیت داریم، به این نتیجه می‌رسد که «امر فراروی ما» از سنخ «نه- چیستی» است و سپس نام آن را «وجود» می‌گذارد.در بخش دوم بحث بر سر این است که وجودی که ملاصدرا از آن سخن می‌گوید بر مدلول خود دلالت مستقیم دارد و فاقد معنا (.....