آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در مسئله جبر و اختیار چه از جنبه فلسفی و چه از جنبه کلامی و چه از جنبه اخلاقی وارد شویم نظر صحیح همانا نظریه امر بین امرین است زیرا چنانکه دیدیم از جنبه فلسفی افعال صادره از انسان در عین اینکه از نظری امکان شدن و امکان نشدن دارد از نظر دیگر آنچه شدنی است شدنی است و آنچه نشدنی است نشدنی یعنی نه ضرورت بطور مطلق حکمفرماست و نه امکان بلکه امری است بین امرین یعنی از یک نظر ضرورت و وجوب حکمفرما است و از نظر دیگر امکان و هنگامی که از جنبه کلامی این مسئله را مورد مطالعه قرار می‌دهیم می‌بینیم نه این است که افعال انسان صرفا" مستند به اراده ذات باری است و انسان منعزل از تاثیر است و نه این است که صرفا" مستند بخود انسان است و رابطه فعل با ذات باری منقطع است بلکه امری است بین امرین و در عین اینکه فعل مستند به خود انسان است مستند به اراده ذات باری نیز هست منتهی در طول یکدیگر نه در عرض و بطور شرکت و هنگامی که از جنبه اخلاقی مطالعه کنیم باز می‌بینیم نه این است که سرشتهای موروثی ثابت و غیرقابل تغییر باشد و نه این است که موضوع سرشت و طینت و اخلاق موروثی بکلی دروغ باشد بلکه امری است بین امرین یعنی در عین اینکه پاره‌ای از اخلاق با عوامل وراثت از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود با عوامل تربیتی قابل تغییر و تبدیل و کاهش و افزایش است . پس این معنی که نه جبر است و نه تفویض بلکه امری است بین امرین مسلم است و روایات شیعه در این باب به حد استفاضه می‌رسد. و از ضروریات مذهب اثناعشریه است و منکر آن در صورت تقصیر خارج است از ضرورت مذهب و علامه مجلسی آن را در شمار چیزهایی آورده است که به ضرورت و تواتر ثابت شده است . اما در اینکه حقیقت امر بین امرین چیست سخن بسیار است . چنانکه در روایات آن دیدیم ائمه طاهرین علیهم السلام در بسیاری موارد از بیان آن خودداری میفرمودند و گاهی آن را به اجمال یا با ذکر مثال بیان می‌کردند و این حاکی از ظرافت این عقیده است که فهم آن از بسیاری افهام دور است . لذا در تفسیر آن میان علمای شیعه اختلاف است و بسیاری از آنها سعی کرده‌اند تا با مثالی آن را تبیین کنند.

«بازگشت نفس به بدن دنیوی در نشأه ی دنیوی» امری است که یکی از مصادیقش «رجعت آخرالزمان» است که معتقد شیعه می‌باشد. معمولاً بحث‌هایی که پیرامون این موضوع وجود دارد حدیثی و یا کلامی است اما اندکی از زعمای متأخر شیعه این مسأله را از لحاظ فلسفی و عقلی بررسی کرده‌ و تلاش کرده‌اند تبیین و تصویری عقلانی از رجعت ارائه دهند. اما این تصاویر چه میزان با مبانی فلسفی ایشان سازگار است؟ و از سوی دیگر این تصاویر چه میزان با رجعت برآمده از نصوص دینی سازگار است؟ سید ابوالحسن رفیعی قزوینی بر آن بوده تا هم تصویری عقلانی از رجعت صالحان ارائه نماید و هم رجعت مورد اعتقاد شیعه را باوری ضروری بنمایاند. فیض کاشانی و مرحوم شاه آبادی در تفسیر خود از رجعت مردگان، رجعت را به بدن برزخی و مثالی تصویر می‌کنند. مولی علی نوری رجعت را به بازگشت نفوس در قوس نزول بعد از قیامت کبری تعبیر می‌کند. علامه طباطبایی سعی می کند از طریق تمایز بین موت طبیعی و موت اخترامی از این پدیده دفع امتناع کند.تصویر سید ابوالحسن رفیعی قزوینی با مبانی فلسفه‌ی صدرایی او کاملاً سازگار نیست. اما به نظر می‌رسد تبیین‌های فیض کاشانی و حکیم شاه آبادی که ایشان نیز از پیروان حکمت متعالیه‌اند، با مبانی صدرایی سازگاری داشته باشد. تصاویر مولی علی نوری و علامه طباطبایی از رجعت که ایشان نیز هر دو صدرایی مسلکند با مبانی صدرایی سازگاری دارد.تبیین‌های رفیعی قزوینی، فیض کاشانی و حکیم شاه آبادی از رجعت حداکثر می‌تواند رجعت اولیاء خاص خدا را تصویر کند نه سایرین را. تصویر مولی علی نوری از رجعت بکلی غیر از تصویری است که از متون مقدس اسلامی بر می‌آید. علامه طباطبایی تبیین واضح و روشنی از رجعت به دست نمی‌دهند اما نسبت به سایر تصاویر ارائه شده از رجعت از سازگاری بیشتری با رجعت برآمده از متون مقدس برخوردار است.

موضوع تکثرگرایی دینی از جمله مسائل جدید است که در حوزه معارفی از قبیل کلام جدید، فلسفه دین و دین پژوهی از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. در این رساله سعی بر آن است که این موضوع به صورت تطبیقی ، تحلیلی، توصیفی، علّی و پدیدارشناسانه در دو حوزه بررسی و تحلیل گردد. ابتدا نظریه موسوم به پلورالیزم دینی درغرب و با تأکید بر نظرات یکی از مدافعان آن، جان هیک بررسی شده است و در ادامه با استناد به برخی آیات قرآنی به نگرش و تلقی اسلام از موضوع تکثرگرایی در دین توجه شده است. آنچه ذیلاً آمده است، اجمال برخی مطالبی است که در رساله به تفصیل و مستدل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. 1- در نظریه پلورالیزم دینی، تکثر ادیان معلول تکثر تجارب دینی انسان و به تبع آن تکثر تصورات و پدیدارهای مختلف از خدا و در نهایت تکثر در حقایق و باورهای دینی است، در حالی که در نظریه مختار پلورالیزم در دین، تکثر ادیان معلوم و نتیجه تجلی و ظهور وحدت حقه دینی برای انسان است. در حقیقت تکثرات دینی از دیدگاه نظریه اول انسانی و بشری، و از دیدگاه نظریه دوم الهی و وحیانی است. به همین دلیل حقانیت و صدق تعالیم و باورهای ادیان از دیدگاه تکثر گرایی مطرح در غرب،معلول اعتبار معرفت شناختی تجربه دینی، به مثابه تجارب انسانی و همسو با تجارب حسی است، در حالی که حقانیت دینی از دیدگاه نظریه پلورالیزم در دین معلول انتساب آن به تکثر در تجلی وحدت حقه دینی است. 2- در نظریه پلورالیزم دینی علاوه بر این که به اقسام چندگانه‎ای از پلورالیزم توجه شده است، اما ارتباط بین دو نوع اصلی آن، یعنی پلورالیزم نجات و رستگاری و پلورالیزم حقایق دینی از وضوح و تبیین کاملی برخوردار نیست، در حالی که در نظر پلورالیزم در دین، ارتباط و تلازم بین این دو نوع پلورالیزم مشخص و بین است. بر این اساس، پلورالیزم نجات و رستگاری لازمة اصالت تعدد ادیان و پلورالیزم حقایق دینی تلقی شده است. 3- نظریه پلورالیزم دینی اساساً و ماهیتاً مسیحی مآبانه است، به این دلیل که خاستگاه‎ها، ریشه‎ها، علل و عوامل بروز و ظهور این نظریه بر مبانی و مبادی معرفت شناسی مسیحیت استوار گردیده است، در حالی که نگرش اسلامی درباره پلورالیزم، واکنش و عکس العمل سلسله‎ای از حوادث تاریخی و معرفتی نیست، بلکه مبانی و ماهیت مختص به خود را دارا است. 4- نظریه تجربه دینی که همسو با ساختار معرفت شناسی کانت و نظریه ویتگنشتاین ارائه شده است، نه اثبات کننده پلورالیزم در حقایق دینی است و نه پلورالیزم در نجات و رستگاری. حداکثر نتیجه‎ای که از فرض تجارب دینی مختلف قابل استنباط است، پذیرش تصورات مختلف از امور غیر مادی است که هیک آنها را پدیدارهای واقعیت مطلق نامیده است. به همین ترتیب آنچه وی ازواقعیت مطلق ارائه کرده است، اولاً و بالذات به پلورالیزم در تصورات متعلق است، و به تبع آن به پلورالیزم در حقایق دینی قابل تسرّی است. قابل ذکر است که لازمة پذیرش مطلق تجارب دینی آنگونه، نسبیت در فهم و لازمة پذیرش حقایق متکثر دینی نسبیّت درحقیقت است. نسبیت در حقانیت‎های دینی هم چنین موجب بی معنا انگاری و اثبات ناپذیری گزاره‎های دینی و تنزل دین از امری الهی به امری بشری وانسانی می‎گردد. 5- ادله‎ای چون «هدایت عام الهی»، «برهان تکافو» و «نقض برخی اصول مسیحیت» که مورد استناد هیک در اثبات پلورالیزم قرار گرفته است، مقدمات و مقومات لازم برای اثبات نتیجه مورد نظر را ندارد و از این حیث قابلیت اثبات نظریه مورد ادعا را ندارد.

هدف از تحقیق حاضر بررسی اقوال مفسران و متکلمان درباب اعجاز قرآن کریم و بیان وجوه مختلف اعجاز آن است. این پایان نامه در سه فصل تدوین گردیده است. فصل اول آن ذکر مباحث کلی درباب اصل اعجاز،ویژگی قرآن و مساله تحدی است. درفصل دوم به بیان نظریه صرفه و بستر تارخی و همچنین قائلین به آن از شیعه و سنی و نقد و بررسی این قول پرداخته شده است. درفصل سوم به وجوه اعجاز پرداخته شده است که به عنوان مهمترن وجه به فصاحت و بلاغت آن توجه خاصی شده است. همین وجه اعجاز است که در تمامی آیات و سور قرآن ساری و جاری است و هیچکس تابه امروز نتوانسته است سوره ای ولو کوچک همانند کوثر با آن زیبایی ظاهری و عمق و باطن معنا بیاورد. یکی دیگر از وجوه ذکر شده، امی بودن آورنده این کتاب عظیم است. از وجوه دیگر مورد نظر مفسرین و متکلمین مساله خبر از مغیبات و اسرار آفرینش درقرآن است. استنباط اخبار علمی ازقرآن یکی دیگر از وجوه اعجاز دانسته ششده است. درپایان رساله، وجه دیگری برای اعجاز قرآن ذکر شده است و آن هماناکاری است که با دلها می کند و تاثیری است که در نفوس می نهد.