آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهاز مسائل مهم و اساسی در باب معرفت، شناختِ خودِ انسان است. با شناخت انسان آدمی هم به شناخت خدا راه پیدا می‌کند و هم به شناخت هستی می‌رسد. در این نوشتار سعی بر آن شده است که انسان شناسی از دیدگاه استاد جوادی آملی بررسی شود.استاد جوادی آملی می گوید اگر می‌خواهیم انسان را بشناسیم باید ببینیم انسان آفرین راجع انسان چه چیزی گفته است. تعریف آدمی از منظر قرآن « حی متأله مائِت» است.یکى از مهم‏ترین مسائل انسان‏شناسى بحث فطرت است. فطرت که آفرینش ویژه به‌شمار می‌رود، اصلى‏ترین سرمایه و برترین ره‌توشه‏اى است که خداوندگار عالم، انسان را از آن بهره‌مند ساخته است. از دیدگاه آیت الله جوادی آملی، معارف اصلی دین، یعنی توحید و معاد و دیگر حقایق دینی که در سرشت انسان نهاده شده است با هفت گروهاز آیات قرآن قابل استدلال و اثبات است.تنظیم آیات فطرت در هفت گروه، بیان سازگاری عدم تبدل فطرت (لا تبدیل لخلق الله) با نظریه حرکت جوهری در مورد انسان، تحلیل فلسفی هست‌ها و نیست‌ها و بایدها و نبایدهای فطری، سازگاری نظریه فطرت با جسمانیه‌الحدوث بودن نفس و بالاخره تحلیل وجودشناختی فطرت از نوآوری‌های استاد دربحث فطرت است.موضوع دیگری که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است، «تفسیر انسان به انسان» است. اسم «تفسیر انسان به انسان» در تناظر با تفسیر«قرآن به قرآن» مطرح شده است. از نظر آیت الله جوادی آملی وقتی بهترین روش تفسیر قرآن عرضه آن بر خود قرآن است پس انسان را نیز باید با انسان تبیین کرد و همانطور که قرآن کریم دارای آیات محکم و متشابه است و برای شناخت متشابهات باید آنها را به محکمات ارجاع داد، در مورد انسان ها نیز محکم و متشابه داریم. وی با مرجع برشمردن محکمات انسان برای متشابهات می‌گوید تمامی محکمات نیز به یک محکم کهحیات است، بازمی‌گردند.کلید واژه‌ها : انسان شناسی، جوادی آملی، فطرت، متشابهات ومحکمات انسانی، علم‌النفس

یکی از مهم ترین مسائل پیش روی شیعیان در دوره غیبت حق حاکمیت و مبانی کلامی ولایت و سرپرستی فقیه در جامعه است. بحث از مبانی کلامی ولایت فقیه و به تبع آن شناخت جایگاه و خاستگاه اصلی این نظریه از جمله موضوعاتی است که قبول یا عدم قبول آن مبنای پیروان مکتب امامت و رسالت و پیروان مکتب خلافت در باب حکومت را مشخص می کند. که نتیجه این بحث بر تمام شئون و تفکر سیاسی حاکم بر دو جریان سایه افکنده است. بر این اساس با بررسی دو دیدگاه یعنی نظر آقای حائرییزدی که ایشان ولایت و سرپرستی فقیه را محدود به کتاب حجر دانسته و سیستم وکالت فقیه را دنبال می‌کنند. و در مقابل، دیدگاهعلامه جوادی آملی مبنی بر ولایت فقاهت و عدالت در دوران عدم حضور معصوم ومشروعیت الهی حکومت و استدلال بر مبانی کلامی ولایت فقیه با نظر به نقش مردم در این نوع از حکومت، که از دیرباز مورد توجه اندیشمندان بوده، به برخی از اصول اعتقادی که مبانی کلامی ولایت فقیه را شکل می‌دهند اشاره کرده و در این پژوهش به مقایسه و بررسی دو دیدگاه در این رابطه پرداخته و شبهات مطرح شده در این باب را نقد و بررسی می‌نماییم.

از آنجا که ارتباط مطلوب روحانیت با نسل جوان می‌تواند در تحولات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حتی دینی کشور سرنوشت ساز باشد. این پژوهش تلاش دارد تا با کمک گرفتن از الگوهای ارتباطی موجود درباره نسل جوان و همچنین با الهام از اندیشه های ناب دینی حضرت آیت الله جوادی آملی به ارائه الگوی مطلوب ارتباط روحانیت با نسل جوان بپردازد. برای دستیابی به چنین الگویی از روش تحلیلی(تحلیل به مولفه های معنایی) استفاده شده است؛ به این معنا که ابتدا مولفه های معنایی روحانیت و نسل جوان در اندیشه آیت الله جوادی، استخراج و سپس با قرار دادن آنها در کنار یکدیگر الگوی ارتباطی آنها ارائه شد. برپایه انسان شناسی ایشان، در ارتباطات انسانی سه الگوی ارتباطی شناسایی شد: الگوی ارتباطی متدانی، متعارف و متعالی. در راستای الگوی ارتباط متعالی، ارتباط روحانیت و نسل جوان که هدف این پژوهش است، مورد واکاوی قرار گرفت. ایشان در این الگو، علاوه بر توجه به ساخت شخصیت روحانی بر پایه الگوی ارتباط متعالی و عضویت گروهی آنها، ویژگی های دوران جوانی را نیز مورد توجه قرار می دهند و بر این باورند که روحانیت با مراعات دو عنصر محوری یعنی عقلانیت(حرف خوب زدن) که ناظر به محتوای پیام است و صداقت(خوب حرف زدن) که ناظر بر نحوه ارائه پیام است، می تواند با نسل جوان ارتباط مطلوب برقرار کند. در این الگو، با توجه به رسالت های روحانیت و ویژگی های نسل جوان، عقلانیت اقتضا می‌کند روحانی در ارتباط با نسل جوان، به مولفه های زیر توجه کند: سعی کند محتوای ارتباطش شناساندن هویت جوان، ترغیب به عقل مداری، شناساندن آموزه های دینی، ترغیب به علم آموزی و مطالعه، توجه به آسیب های مدرن، توجه به شبهات ذهنی، ترغیب به مراقبت از نفس و ارائه الگوهای سازنده باشد. همچنین با توجه به معنای صداقت، شایسته است روحانی، مواردی که به ارائه پیام مربوط می‌شود؛ مراعات نماید که از جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد: فصاحت بیان، ادب در گفتار، عطوفت و مهربانی در ارائه دین، بلاغت در کلام، برخورد محبت‌آمیز.

از مسائل مهم و اساسی در باب معرفت، شناختِ خودِ انسان است که بدون آن، دستیابی به هیچ نوع معرفت و شناختی امکان‌پذیر نخواهد بود. آدمی قبل از هر نوع شناختی نسبت به جهان پیرامون، باید خود را بشناسد و گنجینه‌های معرفت و نهاد خود را کشف نماید. فطرت که از ویژگیهای اساسی حیات عقلانی انسان است، از جمله مسائلی است که توجه مکاتب علمی و فلسفی را به خود جلب نموده‌است و هر مکتبی به نسبتِ مبنای فلسفی خود در این‌باره نظری را ارائه داده‌است.فطرت به عنوان آفرینش ویژه در فرهنگ و معارف اسلامی جایگاه ویژه ای دارد که بر ویژگیهای خاص انسانی در سرشت و خلقت وی اشاره دارد و متمایز‌کننده انسان از حیوان می باشد.امور فطری انسان دو تجلی‌گاه دارد: یکی شناخت یا معرفت و دیگری احساس یا گرایش. محور بحث در این پژوهش، فطریات معرفتی یا فطرت در ناحیه دریافتها و شناختها است و اینکه انسان دارای یک سلسله معلومات‌فطری - یعنی معلومات غیراکتسابی- است که نوشته حاضر به روش توصیفی-تحلیلی و گردآوری مطالب به شیوه کتابخانه‌ای و نرم‌افزاری از میان آراء و دیدگاههای استاد شهید مطهری و آیت الله جوادی آملی در پی شناخت معرفتهای فطری می باشد.به نظر می رسد برای دست یافتن به دریافت صحیح از معرفت فطری، آشنایی با معرفت و فطرت و دیدگاههای اصیل اسلامی به خصوص قرآن و روایات ضرورت می‌یابد. با تحلیل و بررسی ابعاد مختلف معرفت فطری در آثار استاد مطهری و آیت الله جوادی آملی، مباحثی همچون خداشناسی و انسان شناسی و باید و نبایدهای اخلاقی نمود برجسته ای پیدا می کنند.بنابراین چون امور فطری به ویژه معرفتهای فطری، از بدو خلقت الهی انسان در ذات و سرشت وی نهادینه شده است، مهمترین مسئله، آشنایی با عوامل و موانع شکوفاییِ معرفتهای فطری است که انسان را از انحراف و فراموشی اصل خویش به دور می دارد.

حیات پس از مرگ همواره یکی از دل مشغولی های مهم در تاریخ اندیشه بشر بوده است که متفکران و فیلسوفان زیادی پیرامون آن دیدگاه های خود را بیان نموده اند. فیلسوفان مدافع حیات پس از مرگ وپایان ناپذیری زندگی بوسیله مرگ دلایل متعددی ارایه نموده اند. متفکران مسلمان نیز در این میان دلایل مختلفی ارایه نموده اند ، یکی از آن دلایل نظریه فطرت است که وجود زندگی پس از مرگ را به وسیله آن می توان اثبات کرد. بشر بر اساس فطرت، پیوسته در طلب حیات جاویدان است. حال هدف در پژوهش حاضر پرداختن به مسأله فطرت و ارتباط آن با مسأله حیات پس از مرگ است. فطرت خلود طلب انسان واندیشه پایان پذیری حیات پس از مرگ نوعی تعارض به نظر می آید که ذهن آدمی را به خود مشغول می نماید. در پژوهش حاضر نویسنده با تکیه برآثار شهید مطهری وآیت الله جوادی آملی به صورت توصیفی وتحلیلی سعی می نماید با شیوه عقل گرایی انتقادی از تحلیل فطرت و میل خلود گرایی بطلان پایان پذیری زندگی به وسیله مرگ را آشکار سازد. مراجعه به آثار شهید مطهری وآیت الله جوادی آملی نشان می دهد، هر دو متفکر مذکور در آثار خود آشکارا میان مسأله خلود و پایان ناپذیری زندگی به وسیله مرگ و فطرت ارتباط برقرار نمو ده اند.

این مقاله به بررسی امکان فلسفه اسلامی، و توصیف ویژگی‌ها و گرایش‌های آن می‌پردازد. دیدگاه نویسندگان این است که مسئله امکان و تحقق فلسفه اسلامی اساسا ماهیتی تاریخی دارد؛ به این معنا که در پاسخ این پرسش که آیا فلسفه اسلامی امکان دارد، و اگر آری، آیا تحقق‌ یافته است یا نه، باید فلسفه را دانشی سیال در نظر گرفت که از زمان ورود به جهان اسلام تحولاتی را به خود دیده، و در این روند تاریخی قبض و بسطی در مصادیق آن پدیدار گشته است؛ گرایش‌ها، نظریه‌ها، و مسائل متفاوتی در آن ظهور کرده‌اند، برخی از آن‌ها اهمیت بیش‌تری پیدا کرده‌اند و برخی دیگر در انزوا قرار گرفته‌اند. این تحولات سبب شده است که برای فلسفه اسلامی هویت متمایزی شکل بگیرد. جامع‌نگری، یقین‌مداری، و خدامحوری سه ویژگی عام و اساسی فلسفه اسلامی است. در این مقاله، مشخصه‌های کلی مکتب مشا، اشراق، و حکمت متعالیه توصیف می‌شوند و تحلیل گفتمانی به عنوان بهترین راهکار برای بیان مشخصه‌های گرایش‌های فلسفی ارائه می‌شود. هدف اصلی این مقاله نشان‌دادن این نکته است که مفهوم فلسفه اسلامی منافی با سیر آزاد عقلانی نیست.

اندیشمندان از همان ابتدای نزول قرآن سعی بر فهم و تفسیر قرآن داشته‌اند؛ اما بی‌توجهی و گاه نادیده انگاشتن گونه‌های مختلف روایات تفسیری، آنان را به‌دشواری همچون تفسیر به رأی مبتلا کرده است. این نوشتار به‌منظور آشکار کردن جایگاه گونه‌های روایی در تفسیر و کارآمدی آن به شرح و تبیین اندیشه‌های علامه طباطبایی و دو تن از شاگردان ایشان یعنی آیت‌الله جوادی آملی و آیت‌الله مصباح یزدی با روش توصیفی – تحلیلی پرداخته است. در بخش‌هایی از تفسیر المیزان و نگاشته‌های شاگردان علامه طباطبایی، نخست ممکن است برای برخی چنین شبهه شود که آنان از روش قرآن به قرآن عدول کرده‌اند؛ اما در بررسی‌های صورت گرفته نمایان شد که آنان نه‌تنها از بنیاد نخستین خویش عدول نکرده‌اند؛ بالاتر از آن، روایات را به‌عنوان مؤید و مفسر قرآن پنداشته‌اند و در تفاسیرشان به‌خصوص در آیه‌ی 3 سوره‌ی مائده و 33 سوره‌ی احزاب از پنج گونه روایات تفسیری یعنی، أ. روایات بیانگر مصداق‌های واژگان و تعابیر قرآنی؛ ب. تبیین مفاد آیات؛ ج. تعیین مصادیق خاص آیات؛ د. تعیین واژگان در جزییات مباحث فقهی؛ ذ. تعیین جایگاه آیه و تناسب آن بهره برده‌اند، پس گونه‌های روایی جایگاهی مولدی دارند، بدین معنا که گونه‌های روایی مولد و ایجادکننده‌ی نقش‌های روایی در تفسیرند.

بحث قلمرو دین یکی از مباحث مهمی است که در طول سالیان متمادی، مورد بحث دانشمندان بوده است. در کشور ما نیز بعد از پیروزی انقلاب اسلامی این بحث کاربرد بیشتری پیدا کرد. اصل و چگونگی حکومت‌دینی و اسلامی‌سازی علوم دو نمونه از مواردی است که مبنای آن در قلمرو دین مشخص می‌شود. دو اندیشمند معاصر که در این زمینه تلاش علمی و عملی فراوانی داشته‌اند، آیت‌الله جوادی آملی و آیت‌الله مصباح یزدی هستند. از همین رو با نگاه توصیفی، تحلیلی و انتقادی این دو دیدگاه را بررسی می کنیم. در تقریر رایج از آیت الله جوادی، همه علوم در «قلمرو دین» جای می‌گیرند. همه علوم را به شرط علم بودن(نه صرف فرضیه یا گمان)، یا استنباط از متون دینی و اسلامی دانسته است. در برخی موارد حجیت علوم و مبتنی بودن بر فلسفه اسلامی را، دلیلی بر دینی بودن این علوم می‌دانند. به نظر نگارنده، تقریر رایج، به دلیل استنادات ناقص، نادیده گرفتن برخی عبارت‌های دیگر، عدم دقت در عبارات، عدم تفکیک مقام بحث، مقدم کردن مباحث علم دینی بر تعریف دین و عدم توجه به مبانی معرفت‌شناختی، هستی‌شناختی و انسان‌شناختیِ آیت‌الله جوادی، تقریر صحیحی نیست. با بررسی جامع و منظومه‌وارِ این دیدگاه، به این نتیجه رسیده‌ایم که قلمرو دین، محدود به اموری است که مربوط به سعادت انسان است. تعریف ایشان از دین و مبانی ایشان چنین نتیجه ای را تایید می‌کند. مباحثی که ایشان در علم دینی مطرح کرده‌اند نیز با این نتیجه قابل جمع است؛ درنتیجه تقریری که از دیدگاه ایشان در این پایان نامه مطرح شده است، با تقریر رایج متفاوت است. آیت‌الله مصباح نیز قلمرو دین را محدود به اموری می‌دانند که مربوط به سعادت انسان است. برخی از اشکالات در دیدگاه ایشان قابل پاسخگویی است. اشکالاتی مانند محدود شدن دین در گزاره‌های دستوری، سکولار شدن دین، خروج بسیاری از گزاره‌های متون دینی از قلمرو دین، تشخیص ندادن گزاره‌هایی که مربوط به سعادت انسان است، حق نداشتن دین در ورود به گزاره‌های ارزشی و انحصار قلمرو دین به روش نقلی. برخی اشکالات دیگر از نظر نگارنده بر دیدگاه ایشان وارد است. مانند مطلوب نبودن تعریف دین حق با نگاه برون دینی و مبهم بودن معنای «تأثیر مستقیم در سعادت» در تعریف دین. چگونه می‌توان «تاثیر مستقیم» را از «تاثیر غیر مستقیم» شناخت؟ همه این اشکالات غیر از اشکال انحصار در روش، در دیدگاه آیت‌الله جوادی(با تقریری که در این پایان‌نامه مطرح شده است) نیز وجود دارد. برای اسلامی سازی باید مبانی علوم انسانی اسلامی را تولید کرد، علوم موجود را شناخت و به نقد آن علومی که مرتبط با قلمرو دین هستند پرداخت.

تفسیر علمی که در عصر پست‌مدرنیسم دوران پختگی و کمال خود را تجربه می‌کند، افزون بر روش‌شناسی خاص و معیارهای معتبر، به تناسب توسعه دانش‌های بشری، به ویژه در حوزه فلسفه علم، نیازمند تبیین کنش‌های تاثیرگذارترین دیدگاه‌های نوین فلسفه علم بر حوزه مبانی و قواعد این شیوه تفسیری است. دستاورد مقاله حاضر که به روش توصیفی، تحلیلی، انتقادی و تطبیقی نگارش یافته، پس از بررسی نقادانه نظریه «رئالیسم انتقادی» ایان باربور با محوریت مناظر آیت‌الله جوادی آملی، تبیین چیستی کنش‌ها و میزان سازواری نظریه وی با مبانی و قواعد تفسیر علمی به شرح ذیل است: هم‌عرض دانستن خداوند با سایر پدیده‌های هستی، محدودسازی اصل علیّت در حدّ پدیده‌های طبیعیت؛ تقدّم معرفت تجربی بر معرفت دینی؛ یکسان‌پنداری روش‌شناسی علم با دین؛ این‌که هیچ «نظریه نهایی» را نمی‌توان «حقیقت غایی» دانست و حقیقت نهایی هیچ چیز قابل درک نیست؛ شکاکیت و سفسطه به عنوان نتیجه منطقی «نسبیت فهم»؛ دیدگاه‌هایی از ایان باربور است که در ناسازگاری با فلسفه دین و مبانی تفسیر علمی قرآن است؛ لیکن تلاش وی در تنش‌زدایی بین علم و دین که زمینه مساعد وحدت علم و دین را در غرب تمهید نموده، با مصالح دین و آموزه‌های قرآنی سازگار بوده، پذیرش واقعیات خارجی و جهان‌بینی علمی به عنوان واقعیتی مسلّم، معتبر و اطمینان‌بخش، مورد پذیرش فلسفه دین و سازگار با دیدگاه مفسران علمی قرآن مبنی بر جواز استناد قضایای طمأنینه‌بخش تجربی به قرآن در قالب «استناد احتمالی» است.